Με πραγματική ανακούφιση και ευφορία οι παραθεριστές του Πατραϊκού και του Κορινθιακού απολαμβάνουν το φετινό καλοκαίρι σε θάλασσες «ελεύθερες μεδουσών».
Ο φόβος, βέβαια, ενυπάρχει μέσα τους και πολλές φορές λόγω αυθυποβολής τρομάζουν με οποιοδήποτε αντικείμενο επιπλέει. Ομως η θαλασσινή κατάσταση «μιλά» μέσω της πραγματικότητας και η ευχάριστη σημερινή πραγματικότητα είναι αδιαμφισβήτητη, δηλαδή μέδουσα πελάγια (Pelagia noctiluca) δεν εμφανίστηκε ούτε για δείγμα.
Ηδη από τον Μάιο ήμουν συγκρατημένα αισιόδοξος, αλλά η τρέχουσα κατάσταση έχει ξεπεράσει τις προσδοκίες μου. Το καλοκαίρι έχει φθάσει στα μισά του και μάλλον «τη γλιτώσαμε» για εφέτος.
Από τον Αύγουστο βέβαια (περί τα τέλη του) αναμένονται οι καθιερωμένες σποραδικές εμφανίσεις των άλλων ακίνδυνων (συγκριτικά με την πελάγια) μεδουσών, που μπορεί μεν λόγω του μεγάλου μεγέθους τους να τρομάζουν, όμως δεν δικαιολογούν πανικό, καθώς αφενός δεν θα παραμείνουν στις ακτές για πολύ και αφετέρου εύκολα τις βλέπεις και τις αποφεύγεις.
ΟΙ «ΕΤΥΜΗΓΟΡΙΕΣ»
Παρόλα αυτά, οι φήμες και οι «ετυμηγορίες» για τις μέδουσες καλά κρατούν μεταξύ των μη ειδικών συμπολιτών μας. Και τι δεν ακούει κανείς είτε σε συζητήσεις, είτε λαθρακούοντας. Αλλος με ύφος ειδικού βεβαιώνει ότι οι μέδουσες πήγαν στην Ιταλία, άλλος ότι έριξαν χημικά και τις εξολόθρευσαν, άλλος πάλι ότι έρχονται οσονούπω από την Αδριατική και το Ιόνιο.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας πρόσφατης δημοσιευθείσας ανακάλυψης ενός νέου είδους μέδουσας πελάγια από Ιταλό επιστήμονα, η οποία εύκολα μετατράπηκε σε επικείμενη εισβολή μεδουσών. Ο επιστήμονας αυτός έκανε απλώς τη βιολογική δουλειά του. Οι βιολόγοι ανακαλύπτουν νέα είδη οργανισμών και δημοσιεύουν την εργασία τους. Η ανακοίνωση αυτή παραμορφώθηκε από στόμα σε στόμα σε επικείμενο «κατακλυσμό» μεδουσών. Στην αρχή του φετινού καλοκαιριού ορισμένες σποραδικές εμφανίσεις των άλλων μεγάλων ακίνδυνων μεδουσών (γαλακτερή μέδουσα και μέδουσα «αυγό μελάτο») στις ακτές της Ηλείας έσπειραν τον πανικό. Πράγματι, περιστασιακά απαντώνται ακόμα και σήμερα τέτοιες μέδουσες όπως και προσωπικά διαπίστωσα σε αρκετά μέρη (από Καλογριά μέχρι Κουνουπέλι και Κατάκωλο), αλλά το φαινόμενο αυτό από άποψη επικινδυνότητας είναι αμελητέο.
ΤΙ ΚΑΝΟΥΝ; ΤΙΠΟΤΑ!
Θα το επαναλάβω για αυτούς που διαμαρτύρονται ερωτώντας «τι κάνουν οι επιστήμονες για τις μέδουσες;». Η απάντηση είναι κατηγορηματική. Τίποτε, διότι δεν υπάρχει κάτι που να καταπολεμά άμεσα το φαινόμενο της λεγόμενης εισβολής μεδουσών. Δεν υπάρχει λύση στο πρόβλημα αυτό που να χρησιμοποιεί κάποιο δηλητήριο μεδουσών, κάποιο αποτρεπτικό μέσο (όπως π.χ. τα απορρυπαντικά μέσα για τις πετρελαιοκηλίδες), κάποιο φραγμό μεδουσών τέλος πάντων.
Για να πολεμήσεις μια μάστιγα πρέπει πρώτα να την κατανοήσεις, να τη γνωρίσεις καλά και να καταλάβεις τη γενεσιουργό αιτία της. Για τις μέδουσες και για την πελάγια, ειδικότερα, γνωρίζουμε μόνο στοιχειώδη πράγματα του βιολογικού της κύκλου. Ειδικά στην Ελλάδα δεν έχει εκπονηθεί καμιά διδακτορική διατριβή σχετικά με αυτή. Από πού λοιπόν να αντλήσουμε πληροφορίες ουσιαστικές και χρήσιμες;
Οποιες επιστημονικές γνώμες και αν ακούγονται είναι βασισμένες στις γενικές υδροβιολογικές γνώσεις περί πλαγκτού και θαλάσσιας βιολογίας που έχουμε ως επιστήμονες. Ομως αυτό το έλλειμμα γνώσης σχετικά με τη μέδουσα αυτή πρέπει να αποτελέσει το κίνητρο για μια σε βάθος μακροχρόνια έρευνα, η οποία απαιτεί αφενός τη σύμπραξη και συνεργασία πολλών επιστημόνων, αλλά συνάμα και μεγάλη χρηματοδότηση για να υλοποιηθεί. Και για να μην παρεξηγηθώ και χωρίς να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες, αναφέρω μόνο ότι μια τέτοια σοβαρή έρευνα δεν είναι έρευνα γραφείου ή εργαστηρίου αποκλειστικά. Μια τέτοια έρευνα απαιτεί ειδικό σκάφος, το οποίο θα σαρώνει τη θαλάσσια περιοχή μελέτης (π.χ. Κορινθιακός Κόλπος) για μια περίοδο χρόνων και θα συλλέγει δείγματα νερού από διαφορετικά βάθη, διαφορετικές περιοχές, διαφορετικές εποχές και με ποικιλία συλλεγόμενων οργανισμών (πλαγκτόν, κ.λπ.). Συνάμα σε ειδικά ενυδρεία θα διατηρούνται μέδουσες πελάγια, για να εκτελούνται τα σχετικά πειράματα με εξαντλητική σχολαστικότητα. Μιλάμε λοιπόν για αρκετά εκατομμύρια ευρώ κόστος του όλου εγχειρήματος, το οποίο πρέπει να καταστρωθεί και εκτελεστεί σαν να επρόκειτο για πολεμική επιχείρηση.
ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας θα απαντήσουν στα ερωτήματα που σήμερα μας ταλανίζουν και είναι:
Υπάρχει κάποιο θαλάσσιο μέρος, όπου οι μέδουσες πελάγια αναπαράγονται; Σε τι βάθος γίνεται η αναπαραγωγή; Στα μεγάλα βάθη π.χ. του Κορινθιακού ή επιφανειακώς και παντού;
Με τι τρέφονται οι νεαρές και με τι οι ενήλικες πελάγια; Τα χιτονόζωα (μια κατηγορία ζωοπλαγκτού), που είναι γνωστό ότι αποτελούν σημαντική τροφή για τις μέδουσες γενικώς, είναι σημαντικά και για την πελάγια;
Εχουν κάποια επίδραση στη μείωση των πληθυσμών της πελάγια οι θηρευτές (καταναλωτές) της; Δηλαδή, και επί της ουσίας, ποια ψάρια και ποια μεγέθη ψαριών την καταναλώνουν; Είναι ευνόητο ότι δεν μπορούμε και ούτε επιτρέπεται να πιάνουμε και «χειρουργούμε» χελώνες ή δελφίνια.
Εχει κάποια επίδραση στον σχηματισμό μεγάλων πληθυσμών πελάγια η ρύπανση του νερού (γενικώς το θρεπτικό για το φυτοπλαγκτόν «λίπασμα» των νερών); Πώς επιδρά η θερμοκρασία; Πώς τα ρεύματα; Πώς οι καιρικές συνθήκες; Πώς η αλατότητα, στο να προκαλούν την εισβολή των μεδουσών στις ακτές;
Μέχρι να απαντηθούν τα παραπάνω θα παρηγορούμαστε με εξαγγελίες περί αποτρεπτικών μέτρων τύπου διχτυών-φραγμάτων τα οποία (το έχω ξαναγράψει) εκτός από αναποτελεσματικά και φαιδρά είναι και εν δυνάμει επικίνδυνα.
Σε ένα μελλοντικό μου άρθρο θα περιγράψω τις προσωπικές μου παρατηρήσεις (από εμπειρίες δύο χρόνων) επί των μεδουσών και θα διατυπώσω τις προσωπικές μου απόψεις για φαινόμενα που ίσως να σχετίζονται με τις μέδουσες πελάγια. Μέχρι τότε καλό μας καλοκαίρι και συνέχιση της καλοτυχίας μας.
Δρ. Γεώργιος Χώτος
βιολόγος-Ιχθυολόγος
καθηγητής ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας
