Τα παιδια αγωνιούν, κι εμείς παίζουμε το αγαπημένο εποχικό μας παιχνίδι. Εξετάζουμε το θέμα της Εκθεσης των πανελληνίων σαν να είμαστε εμείς οι υποψήφιοι και σχεδιάζουμε υποθετικούς δεκάρικους, για να αυτοεπιβεβαιωθούμε ή να επιδειχθούμε. Τα τελευταία χρόνια δυσκολευόμαστε όλο και περισσότερο. Το μάθημα έχει πολλαπλές απαιτήσεις. Τι είναι αυτά; Πού είναι ο πανηγυρικός υπέρ των αξιών και ο φιλιππικός κατά της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου που αποτελούσαν τα κυρίως πεδία στα οποία ασκείτο παλιότερα το εφηβικό μυαλό, προπονούμενο στην ισοπεδωτική απλούστευση και την κοσμφοβική στάση: Οτιδήποτε κόμιζαν οι νέοι καιροί, έπρεπε υποχρεωτικά να αφοριστεί με φράσεις ποτισμένες στη βαριά βδελυγμία. Με αποτέλεσμα μια αντιφατική κατάσταση: Οι ώριμοι πολίτες έκλαιγαν για την αποβιομηχάνιση και οι έφηβοι μαθητές κατήγγελλαν τις μεταλλάξεις που προκαλεί στη συνείδηση του ανθρώπου η προέλαση της τεχνολογίας και η αστικοποίηση. Δόξα τω θεώ, κλείσαν τα εργοστάσια. Διοριστήκαμε σε υπηρεσίες και ανέλαβε το κράτος να χρηματοδοτεί την απασχόληση. Πολύ σωστά: Αφού το υπηρετούμε ως υπάλληλοι ή προμηθευτές, να μη μας πληρώνει;
Με Την έκθεση συμβαίνει μια πελώρια απόκλιση ανάμεσα στο ζητούμενο από τον μαθητή και στις συντεταγμένες στις οποίες βρίσκεται το κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον. Εξυπακούεται ότι το θέμα του μαθήματος θα πρέπει να απαιτεί μια εμβάθυνση, στον κόσμο των ιδεών, γιατί οι εισαγωγικές, υποτίθεται, είναι ο προ- θάλαμος που οδηγεί στις υψηλές σφαίρες της επιστήμης. Αλλά, στο θεό που πιστεύετε, σε πόσα ελληνικά σπίτια γίνονται ποτέ συζητήσεις για την ηθική ευθύνη του επιστήμονα, με αφετηρία είτε τους προβληματισμούς του Σκαλκέα είτε τα διλήμματα κορυφαίων επιστημόνων της εποχής του Αϊνστάιν; Καμαρώνουμε για την προέλευσή μας από μεγάλους προγόνους, τιτάνες της σκέψης, αλλά η πνευματικότητα του σημερινού Έλληνα κινείται στο σπιθαμιαίο επίπεδο της ενοχοποίησης των άλλων και της αναζήτησης αφορμών για χλεύη κατά προσώπων, συμπεριφορών και μοτίβων ζωής.
Τι Το σοφο και τι το βαθύ ακούν οι έφηβοι στα σπίτια ημών των ενηλίκων και στις συναναστροφές μας; Με πόση ευκολία αποκηρύξαμε τις ανηφορικές κλίμακες της διανοητικής βασάνου για να ξαπλώσουμε το μυαλό μας στα μαλακά στρώματα αέρος της αφασίας; Αλλά γιατί να ανησυχούμε για τους νέους μας; Η φροντιστηριακή εκπαίδευση έρχεται να καλύψει το κενό με εντατική φροντίδα. Αρκεί ένας βομβαρδισμός από προκάτ διατυπώσεις, που πολλές πάσχουν από δογματική ακαμψία, αλλά αυτό είναι αναγκαστικό: Η Εκθεση έχει «αντικειμενικοποιηθεί» για να μην προβληματίζονται οι βαθμολογητές. Ούτως ή άλλως, η εκπαίδευση αυτή είναι μιας χρήσεως. Μετά τη δοκιμασία των πανελλαδικών, ο κόσμος των ιδεών και των προβληματισμών αφήνεται ελεύθερος, σαν χαρταετός: Αμολάμε την κα- λούμπα του και τον απομακρύνουμε ψηλά στην ατμόσφαιρα να αρμενίζει από ψηλά, να μοιάζει η Γη με ζωγραφιά, σύμφωνα με τους στίχους που απογείωσαν την πνευματικότητά μας μέχρι του σημείου όπου έφτανε. Κάπου εκεί βρήκε τα οστά του κρανίου και φρενάρισε. Άλλωστε, δεν χρειαζόταν τίποτε παραπάνω. Όλα πλέον είχαν ειπωθεί. Από Έλληνες, φυσικά.
