Τι υποστηρίζει ο ιστορικός του Βυζαντίου Βασίλιεφ για τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό; (3)

Ο Μπούρκχαρτ παρουσιάζει τον Κωνσταντίνο ως ένα μεγαλοφυή πολιτικό, με πολλές φιλοδοξίες και ισχυρή επιθυμία για εξουσία. Έναν άνθρωπο – δηλαδή – που θυσίασε το καθετί στην εκπλήρωση τών σκοπών του. «Συχνά», γράφει, «γίνονται προσπάθειες να διεισδύσουμε στην θρησκευτική συνείδηση τού Κων­σταντίνου, προκειμένου να περιγράψουμε τις αλλαγές που πιθανόν συντελέστηκαν στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Όλα αυτά, όμως, γί­νονται άσκοπα.

Η μεταστροφή τού Κωνσταντίνου

Τόσο οι ιστορικοί όσο και οι θεολόγοι, ενδιαφέρθηκαν κυρίως για τις αι­τίες τής μεταστροφής τού Κωνσταντίνου. Γιατί ο Κωνσταντίνος ευνόησε τον Χριστιανισμό; Θα πρέπει η στάση του να θεωρηθεί ως μια απλή έν­δειξη της πολιτικής του σοφίας; Είδε τον Χριστιανισμό ως ένα απλό μέσο για να πραγματοποιήσει τους πολιτικούς του στόχους; Ή υιοθέτησε τον Χριστιανισμό λόγω τών πεποιθήσεών του; Ή -τέλος – στη μεταστροφή του αυτή συνετέλεσαν και οι δύο παράγοντες οι πολιτικοί δηλαδή και οι πνευματικοί; Η δυσκολία για τη λύση τού προβλήματος έγκειται στις αντιφατικές πληροφορίες που βρίσκει κανείς στις πηγές. Ο Κωνσταντίνος, όπως τόν περιγράφει ο Επίσκοπος Ευσέβιος, δεν μοιάζει καθόλου με τον Κων­σταντίνο τον οποίο σκιαγραφεί ο ειδωλολάτρης συγγραφέας Ζώσιμος. Οι ιστορικοί έχουν βρει μια εξαιρετική ευκαιρία για να δώσουν απαντήσεις, σύμφωνα με τις προσωπικές τους απόψεις, στο περίπλοκο αυτό πρόβλημα.
Ο Γάλλος ιστορικός Μπουασιέ γράφει σχετικά στο βιβλίο του Πτώση τού Ειδωλολατρισμού, τα εξής: «Δυστυχώς, όταν ασχολούμεθα με μεγάλους άνδρες, που διαδραμάτισαν έναν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία, και προσπαθούμε να μελετήσουμε τη ζωή τους και τη δράση τους, σπανίως είμαστε ικανοποιημένοι και από τις πιο φυσικές εξηγήσεις. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν κάτι το διαφορετι­κό από τους συνανθρώπους τους, μάς κάνει να μην πιστεύουμε ότι μπορούν να ενεργούν όπως και οι κοινοί άνθρωποι.

Ψάχνουμε να βρούμε απόκρυφες αιτίες πίσω και από την πιο απλή τους πράξη, ενώ συγχρόνως τούς αποδίδου­με μία λεπτότητα και ένα βάθος σκέψης ή προδοσίες, τις οποίες ποτέ τους δεν είχαν διανοηθεί. Όλα αυτά ισχύουν στην περίπτωση τού Κωνσταντίνου.
Έχει επικρατήσει μια βασισμένη στην προκατάληψη πεποίθηση, ότι ο ικανός αυτός πολιτικός θέλησε να μάς ξεγελάσει. Όσο θερμότερα αφιέρωνε τον ε­αυτό του στις θρησκευτικές υποθέσεις και προβαλλόταν ως ένας γνήσιος πι­στός, τόσο πιο αποφασιστικές γίνονταν οι προσπάθειές μας να αποδείξουμε ότι ο Κωνσταντίνος ήταν αδιάφορος για τα ζητήματα αυτά και ότι υπήρξε έ­νας σκεπτικιστής, που, στην πραγματικότητα, δεν ενδιαφερόταν για καμιά θρησκεία, προτιμώντας τη θρησκεία εκείνη που τόν ευνοούσε περισσότερο». Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα η ιστορική σκέψη είχε τρομερά επηρεασθεί από τις κρίσεις τού διάσημου Γερμανού ιστορικού Γιάκοπ Μπούρκχαρτ τις οποίες βρίσκουμε στο λαμπρό του έργο: Η εποχή τού Μεγάλου Κωνοταντίνου.
Ο Μπούρκχαρτ παρουσιάζει τον Κωνσταντίνο ως ένα μεγαλοφυή πολιτικό, με πολλές φιλοδοξίες και ισχυρή επιθυμία για εξουσία. Έναν άνθρωπο – δηλαδή – που θυσίασε το καθετί στην εκπλήρωση τών σκοπών του. «Συχνά», γράφει, «γίνονται προσπάθειες να διεισδύσουμε στην θρησκευτική συνείδηση τού Κων­σταντίνου, προκειμένου να περιγράψουμε τις αλλαγές που πιθανόν συντελέστηκαν στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Όλα αυτά, όμως, γί­νονται άσκοπα.
Γιατί έναν τέτοιον μεγαλοφυή άνθρωπο, τού οποίου οι . φιλοδοξίες και η δίψα για εξουσία ήταν η καθημερινή του ασχολία, δεν τόν απασχολούσε ο Χριστιανισμός ή η ειδωλολατρία ούτε η συνειδητή θρησκευτικότητα ή η μη θρησκευτικότητα. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι αναγκαστικά άθρησκος. Εάν για μια στιγμή σταματούσε για να σκεφθεί πάνω στις πραγματικές του θρησκευτικές πεποιθήσεις, η στιγμή αυτή θα ήταν μοιραία». Αυτός ο μέχρι θανάτου εγωιστής, έχοντας αναγνωρίσει ότι ο Χριστιανισμός προοριζόταν να γίνει μια παγκόσμια δύναμη, τόν χρησιμοποίησε ακριβώς λόγω αυτής του τής δυναμικής.
Σύμφωνα με τον Μπούρκχαρτ, η αξία τού Kωνσταντίνoυ έγκειται στo ότι αναγνώρισε την δυναμική αυτή, αν και διαμοίρασε σαφώς καθορισμένα προνόμια τόσο στον παγανισμό όσο και στον Χριστιανισμό. Το να αναζητεί κανείς κάποιο σχέδιο στις πράξεις τού ασυνεπούς ανθρώπου, που μόνο χρήση ευκαιριών έκανε, θα ήταν άσκοπο. Ο Kωνσταντίνoς «ένας εγωιστής με πορφυρό μανδύα, κάνει ή επιτρέπει καθετί, που ενι­σχύει την προσωπική του δύναμη». Ως κύρια πηγή του, ο Μπούρκχαρτ χρησιμοποίησε τον Βίο τού Κωνσταντίνου τού Ευσεβίου, παραβλέποντας το γεγονός ότι το έργο αυτό δεν είναι αυθεντικό (1). Οι κρίσεις τού Μπούρκχαρτ δεν μάς επιτρέπουν να δούμε στον Αυτοκράτορα κανένα γνήσιο θρησκευτικό αίσθημα. (…)

Με σεβασμό και τιμή

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝ. ΣΑΚΚΕΤΟΣ

ΠΗΓΗ