Αδιανόητες επιθέσεις με σφυριά και οξύ, εκκεντρικές καλλιτεχνικές περφόρμανς και στιγμές απροσεξίας έχουν πληγώσει αριστουργήματα των Πικάσο, Ρέμπραντ, Ντισάν και πολλών άλλων, ενώ πρόσφατα ζημιές σε Λούβρο και Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας προκάλεσε η κακοκαιρία
Της Εύας Πέτρου / [email protected]
Ουδείς φανταζόταν πως τρεις πίνακες -δύο του Νικολά Πουσέν και ένας του Ζαν Φρανσουά ντε Τρόι- θα χρειάζονταν… αδιάβροχο μέσα στις αίθουσες του Μουσείου του Λούβρου. Οι καλοκαιρινές μπόρες των προηγούμενων ημερών όμως ήταν τόσο έντονες ώστε το νερό να φτάσει ως τις συλλογές της γαλλικής ζωγραφικής, αναγκάζοντας τους υπεύθυνους να αποσύρουν άμεσα τα έργα για συντήρηση. Οι απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες στο Παρίσι χτυπούσαν την ίδια ώρα και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, μουσκεύοντας εννέα μεσαιωνικά χειρόγραφα, σε σύνολο 143 που φυλάσσονταν στον συγκεκριμένο χώρο.
Οι «βλάβες» που υπέστησαν οι συγκεκριμένοι πολιτιστικοί θησαυροί μπορεί να είναι σοβαρές, δεν είναι όμως και ανεπανόρθωτες. Ερχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά «τραυματισμών» και κάποιες φορές καταστροφών σε έργα τέχνης, που αποδεικνύουν περίτρανα ότι υπεύθυνος για τις μεγαλύτερες «πληγές» δεν είναι ούτε ο χρόνος ούτε οι καιρικές συνθήκες, αλλά ο ίδιος ο δημιουργός τους: το ανθρώπινο χέρι.
Για την ακρίβεια, ο αγκώνας του μεγιστάνα των καζίνο Στιβ Γουίν ήταν εκείνος που έσκισε τον καμβά ενός από τα διασημότερα έργα του Πάμπλο Πικάσο με τίτλο «Το όνειρο». Ο πίνακας του 1932, που το 2001 κόστισε στον επιχειρηματία 60 εκατ. δολάρια, απεικονίζει τη Μαρί Τερέζ Γουόλτερ, μούσα και ερωμένη του ζωγράφου, καθιστή και κοιμισμένη, με το πρόσωπό της κατά το ήμισυ να σχηματίζεται από ένα ανδρικό μόριο. Περήφανος ο συλλέκτης για το απόκτημά του, παρουσιάζοντάς το στους φίλους του έκανε μια απότομη κίνηση και λόγω και προβλημάτων όρασης που αντιμετώπιζε προκάλεσε με μια απρόσεκτη χειρονομία του ένα άνοιγμα 15 εκατοστών στον καμβά. Το έργο συντηρήθηκε και μεταπωλήθηκε έξι χρόνια αργότερα προς 155 εκατ. δολάρια, αναδεικνύοντάς το -εκείνη την περίοδο (2013) και για την επόμενη διετία- στο πιο ακριβό έργο του Πικάσο. Ωστόσο, η απροσεξία του Γουίν έμεινε στην ιστορία.
Αυτή δεν ήταν η μοναδική φορά που έργο του διασημότερου ζωγράφου του 20ού αιώνα πληγωνόταν από αμέλεια. Μια γυναίκα που παρακολουθούσε μαθήματα τέχνης στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης έχασε την ισορροπία της, παραπάτησε κι έπεσε πάνω στον «Ηθοποιό» του Πικάσο, δημιουργώντας ένα μικρό -ευτυχώς- σκίσιμο, χωρίς, ωστόσο, να καταστραφεί το έργο.
Διάσημο «θύμα» της ανθρώπινης επέμβασης είναι όμως και η «Κρήνη» του Μαρσέλ Ντισάν, ένα έργο-τομή στην Ιστορία της Τέχνης. Ο πρωτότυπος πορσελάνινος ουρητήρας εξαφανίστηκε το 1917, αλλά μερικά από τα αντίγραφά του τράβηξαν την όχι και τόσο θετική προσοχή των συναδέλφων του αιρετικού Γάλλου δημιουργού. Κι αν ο Βρετανός μουσικός Μπράιν Ινο ούρησε στην «Κρήνη» το 1990 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και ο εικαστικός Γκέντελ Γκιρς έγινε διάσημος το 1993 επαναλαμβάνοντας την ίδια πράξη σε έκθεση του έργου στο Παλάτσο Γκράσι, στη Βενετία τη μεγαλύτερη καταστροφή επέφερε ο εκκεντρικός περφόρμερ Πιερ Πινοτσέλι, που επιτέθηκε με σφυρί στο πορσελάνινο αντικείμενο. Συνελήφθη και του επιβλήθηκε πρόστιμο άνω των 200.000 δολαρίων, αλλά εκείνος υποστήριξε ότι αν ζούσε ο Ντισάν θα απολάμβανε την περφόρμανς του!
Ο μαξιλαροπόλεμος
Μαξιλαροπόλεμο για 15 λεπτά πάνω στο υποψήφιο για Βραβείο Τέρνερ (το Οσκαρ του εικαστικού κόσμου) έργο της Τρέισι Εμιν αποφάσισαν να παίξουν δύο Βρετανοί περφόρμερ, ο Γουάν Τσι και ο Γιαν Γιουν Ξι. Εγραψαν πάνω στο σώμα τους τις λέξεις «Ελευθερία, Ιδεαλισμός και Αναρχία» και όρμησαν πάνω στο κρεβάτι, το οποίο είχε εκτεθεί στο Μουσείο Τέιτ μαζί με άλλα έργα υποψηφίων για το ίδιο βραβείο. Οι δύο καλλιτέχνες έδωσαν στην περφόρμανς τους τον τίτλο «Δύο γυμνοί άνδρες πηδούν πάνω στο κρεβάτι της Τρέισι». Το έργο της Εμιν -ένα κρεβάτι με αμέτρητα προσωπικά της αντικείμενα (από εσώρουχα μέχρι παντόφλες) εμπνευσμένο από μια περίοδο κατάθλιψης που βίωσε καταναλώνοντας μόνο αλκοόλ- αποκαταστάθηκε. Η έκθεση επαναλειτούργησε, οι δύο άνδρες συνελήφθησαν χωρίς περαιτέρω συνέπειες, ενώ η καριέρα της Τρέισι Εμιν απογειώθηκε και το «Κρεβάτι» της, αν και δεν κέρδισε το βραβείο, πωλήθηκε σε δημοπρασία προ τριετίας προς 3 εκατ. ευρώ.
Με θειικό οξύ αποφάσισε να ψεκάσει ένας Ολλανδός το 1990 τη «Νυχτερινή περίπολο» του Χάρμενσοον φαν Ράιν Ρέμπραντ. Η ζημιά, ευτυχώς, ήταν περιορισμένη και αντιμετωπίστηκε από τους συντηρητές, οι οποίοι για τρίτη φορά καλούνταν να θεραπεύσουν τραύματα στο σώμα του διάσημου πίνακα του σπουδαίου δημιουργού, έργο της χρυσής εποχής της ολλανδικής ζωγραφικής. Η πρώτη επίθεση που είχε δεχτεί ήταν το 1911, από άνδρα που κρατούσε σουγιά, και η δεύτερη το 1975, από έναν δάσκαλο που υποστήριξε ότι εκτελούσε «θεία αποστολή».
Ανάλογη πεποίθηση φαίνεται ότι είχε και ο Λάζλο Τοθ το 1972, όταν επιτέθηκε με σφυρί σε ένα από τα αριστουργήματα της Αναγέννησης, την «Πιετά» του Μιχαήλ Αγγέλου στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Φωνάζοντας «είμαι ο Ιησούς Χριστός που αναστήθηκε από τους νεκρούς», ο γεωλόγος στο επάγγελμα όρμησε στο μαρμάρινο γλυπτό που απεικονίζει την Παναγία να κρατά τον νεκρό Χριστό στην αγκαλιά της και βάλθηκε να τη σφυροκοπά. Οταν κατάφεραν να τον απομακρύνουν, είχε ήδη σπάσει τη μύτη της Παναγίας και είχε απολεπίσει 100 μαρμάρινα θραύσματα. Ο δράστης κατέληξε σε ψυχιατρική κλινική για δύο χρόνια και το γλυπτό μετά τη διάρκειας δέκα μηνών αποκατάστασή του επέστρεψε στην αρχική του θέση, αλλά πλέον πίσω από αλεξίσφαιρο τζάμι.
