Περιπτώσεις πολύ μορφωμένων γυναικών, όπως αυτή της δέσποινας Σοφίας, με την οποία αλληλογραφούσε ο ανώνυμος καθηγητής, δεν συναντώνται παρά μετά τον 11ο αιώνα. Η Σοφία, σύζυγος και αργότερα χήρα του Χριστόφορου Λακαπηνού, που στέφτηκε αυγούστα μετά το θάνατο της πεθεράς της Θεοδώρας, ήταν γυναίκα με πολλά χαρίσματα και αποτελούσε εξαίρεση για την εποχή της. Ενδιαφερόταν και μελετούσε την κλασική γραμματεία, είχε δε καταφέρει να συγκροτήσει στα ανάκτορα μικρή βιβλιοθήκη από αξιόλογους κώδικες τους οποίους δάνειζε στον ανώνυμο καθηγητή.
.jpg)
Γυναίκες με ευρύτερη μόρφωση
ΔΙΑΦΟΡΟΙ ιστορικοί ερευνητές (1) λέγουν ότι η ύπαρξη ιδιαίτερα μορφωμένων γυναικών στη μεσοβυζαντινή περίοδο, τουλάχιστον μέχρι τον 11ο αιώνα, ήταν φαινόμενο σπάνιο.
Το επίπεδο μόρφωσης των βυζαντινών γυναικών δεν είναι εύκολο να ανιχνευτεί, εφόσον οι δραστηριότητες τους ήταν περιορισμένες αποκλειστικά σε ό,τι δεν ερχόταν σε αντίθεση με τις κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις. Οι δραστηριότητες αυτές σχετίζονταν σχεδόν πάντοτε με την Εκκλησία, όπου η γυναικεία παρουσία ήταν όχι μόνον αποδεκτή αλλά και επιβεβλημένη. Για το λόγο αυτό μέσα σε όλη τη μεσοβυζαντινή γραμματεία συναντάμε μόνο γυναίκες υμνογράφους, επιστολογράφους —κυρίως σε καιρούς δύσκολους για την Εκκλησία— και, όπως έχει υποστηριχτεί, γυναίκες συγγραφείς Βίων αγίων.
Άλλες περιπτώσεις πολύ μορφωμένων γυναικών, όπως αυτή της δέσποινας Σοφίας, με την οποία αλληλογραφούσε ο ανώνυμος καθηγητής, δεν συναντώνται παρά μετά τον 11ο αιώνα. Η Σοφία, σύζυγος και αργότερα χήρα του Χριστόφορου Λακαπηνού, που στέφτηκε αυγούστα μετά το θάνατο της πεθεράς της Θεοδώρας, ήταν γυναίκα με πολλά χαρίσματα και αποτελούσε εξαίρεση για την εποχή της. Ενδιαφερόταν και μελετούσε την κλασική γραμματεία, είχε δε καταφέρει να συγκροτήσει στα ανάκτορα μικρή βιβλιοθήκη από αξιόλογους κώδικες τους οποίους δάνειζε στον ανώνυμο καθηγητή.
.jpg)
Στα αγιολογικά κείμενα δεν υπάρχει καμία ανάλογη αναφορά. Μορφωμένες, και αυτές αποκλειστικά στα ιερά γράμματα, γυναίκες είναι συνήθως οι βιογραφούμενες αγίες καθώς και οι ηγουμένες μονών, όπως η εγγράμματη μοναχή Θεοδώρα από το Ρυσιάνο.
Η Θεοδώρα ήταν ηγουμένη λίγων μοναχών εν τω λεγομένω Άριναρίω και, όπως ομολογεί ο βιογράφος του οσίου Νείλου του Νέου, ήταν εξαιρετικής σύνεσης και σοφίας που παρόμοια της δεν είχε βγάλει η πατρίδα της. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι ήταν και εξαιρετικής μόρφωσης.
Αρκετές από τις μοναχές γενικά ήταν εγγράμματες, καθώς τα καθήκοντα τους στη μονή (αναγνώστριες, ψάλτριες, αντιγραφείς λειτουργικών βιβλίων και κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας) απαιτούσαν γνώσεις γραφής και ανάγνωσης.
[1] Κατερίνα Νικολάου: Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ -Κοινωνικά πρότυπα και καθημερινός βίος στα αγιολογικά κείμενα.
[ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΗ Οι εικόνες, που διανθίζουν το άρθρο, είναι της επιλογής του Άγγελου Παν. Σακκέτου.]
Για την αντιγραφή
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝ. ΣΑΚΚΕΤΟΣ
