Η ολοκλήρωση εκλογικών αναμετρήσεων δεν έκλεισε τους πολιτικούς κύκλους, ακόμα και για τους νικητές∙ για τον Μακρόν στη Γαλλία ή τη Μέρκελ στη Γερμανία. Τόσο για τους ισχυρούς (Γαλλία, Γερμανία) όσο για τους λιγότερο (Ελλάδα), η Ε.Ε. είναι τόσο αναγκαία όσο αναγκαία ήταν η ένωση πριν από 60 χρόνια στη Ρώμη – τότε που η οικοδόμηση κοινών θεσμών και συνεννόησης φαινόταν μονόδρομος.
Παρά τις ψυχροπολεμικές σκοπιμοθηρίες και τις πιέσεις των ΗΠΑ, με δεδομένη τη δυσπιστία των ιστορικών αντιπάλων, η γενιά που έζησε τον πόλεμο ήθελε να θεραπεύσει τις πληγές και να αμβλύνει τις συνέπειές του.
Σήμερα, επιβεβαιώνεται η αντιστροφή του υποδείγματος. Για τη γενιά που μεγάλωσε στην ευημερία, οι δυναμικές για ταχύτερη ή βαθύτερη σύγκλιση και πολιτική ολοκλήρωση δεν λειτουργούν σε ύφεση και ανεργία και σε εθνικιστικά συμφραζόμενα. Το 2007, πριν από την καταιγίδα, το 17% των Ευρωπαίων ζούσε στα όρια της φτώχειας και του αποκλεισμού. Το 2009 το ποσοστό είχε φτάσει το 23% και το 2015 ήταν 35,7%.
Ποια είναι τα συμπεράσματα για την Ε.Ε.; Τι εννοούμε όταν λέμε ολοκλήρωση; Το πολιτικό πλαίσιο των εκλογικών διαδικασιών έδειξε ότι και στις ισχυρές χώρες ο διάλογος έγινε περισσότερο πάνω στα εσωτερικά προβλήματα (ως μεμονωμένων χωρών) και λιγότερο πάνω σε συνολικά ευρωπαϊκά θέματα – που ανατίθενται σε λομπίστες και ΜΚΟ.
Και έγινε κυρίως με ατζέντες που προώθησαν οι ακροδεξιές δυνάμεις που αμφισβητούν τη νομιμότητα των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτό δείχνει ότι το μοντέλο των χωρών-μελών που εφαρμόζουν πιστά οδηγίες και κανονισμούς, αλλά υφίστανται τις πολιτικές συνέπειες, έχει φτάσει στα όριά του. Η Ενωση δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν στα μέλη της ογκούνται οι πολιτικές δυνάμεις που την αμφισβητούν ή όταν εκδηλώνονται εσωτερικές κοινωνικές συγκρούσεις που τα αποδυναμώνουν.
Παρά την πολιτικά ορθή αρχή «μην αφήνεις ποτέ μια κρίση να γίνει ανεξέλεγκτη», η Ευρώπη «κάνει λίγα και τα κάνει αργά». Εχει ανοιχτά μέτωπα που θα μπορούσαν ακόμα και σήμερα να ανακόψουν την πορεία της. Το 2016, ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Φρανς Τίμερμανς, αποτιμώντας το δύσκολο 2015 είχε μιλήσει ανοιχτά για πολυεπίπεδη ευρωπαϊκή κρίση (multi-crisis) εντός μιας συνολικότερης παγκόσμιας κατάστασης.
Το Brexit του 2016, ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Βλαντίμιρ Πούτιν, η Κίνα, το ΔΝΤ, αμφισβητούν ευθέως τις Βρυξέλλες. Η δημοσιονομική λιτότητα, οι αδυναμίες της νομισματικής αρχιτεκτονικής, οι συνεχείς ροές προσφύγων και μεταναστών, οι φράχτες και τα παραληρήματα στα σύνορα, οι γεωπολιτικές απειλές από τη Μέση Ανατολή και η τρομοκρατία ως «υβριδικός πόλεμος» κατά της Δύσης, προκαλούν τριγμούς στα σαλόνια της Ευρώπης.
Ο τύπος της συγκεντρωτικής «ανελεύθερης δημοκρατίας» της Κεντρικής Ευρώπης στην Ουγγαρία και την Πολωνία υπονομεύει τους ενοποιητικούς ευρωπαϊκούς μηχανισμούς, όσο και το πείραμα της Καταλονίας, όσο και η γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
Σε αυτό το ευρωπαϊκό ανάγλυφο η Ελλάδα δεν ξεφεύγει από τον κανόνα (συν την ιστορική υπόθεση της δημοσιονομικής ανευθυνότητας και της υπερχρέωσης). Οι πολιτικές δυνάμεις -με εξαίρεση ίσως τη φιλοευρωπαϊκή Αριστερά- δεν μιλούν για την Ευρώπη.
Ολοι θυμούνται τα ευρωπαϊκά στις Ευρωεκλογές. Οι Ελληνες βιώνοντας την κατάρρευση των ψευδαισθήσεων, βλέπουν τη σταδιακή «βαλκανιοποίησή» τους χωρίς να πολυενδιαφέρονται για την Ευρώπη. Και οι πολιτικοί δεν κατανοούν ότι ο κόσμος αλλάζει με βίαια περάσματα από τους πόθους στις χίμαιρες.
Αλλά αν το προ κρίσης φαντασιακό κούμπωνε με εμμονή στη μονολιθική φύση της Ενωσης ως αγοράς ή ως χρυσοφόρου κουμπαρά, και σε δανειακούς τρόπους δράσης για υποθετικές ανοδικές τροχιές, άφηνε συνάμα μια αίσθηση -έστω άστοχη- ιστορικής θέσης και αισιοδοξίας. Σήμερα, η έννοια του μέλλοντος δείχνει ματαιωμένη, με την Ευρώπη να πλασάρεται σαν προϊόν ετικέτας σε πολιτική παγκόσμια αγορά με δομές αθέμιτου ανταγωνισμού.
Ωστόσο, τίποτα δεν είναι βέβαιο. Οι ηγέτες της Ε.Ε., αν επηρεάζουν τις εξελίξεις, έχουν δυνατότητες να μετατρέψουν τα μέτωπα σε ευκαιρίες. Ομως, δεν μπορούν πλέον να βασίζονται σε επιχειρήματα που ήδη χρησιμοποιήθηκαν, γιατί δεν έχουν πολιτικό χρόνο.
Ο μονόδρομός τους είναι οι εναλλακτικές λύσεις και η πραγματική αλληλεγγύη. Το Greek comeback, η επιστροφή της Ελλάδας στην κανονικότητα, δεν προοικονομεί κάποια νίκη. Και η μετάβαση της χώρας από κράτος-παρία σε ισότιμο εταίρο θα είναι εφικτή εάν δεν υπονομευτεί από εγχώριες δυνάμεις ή από αγκυλώσεις των δανειστών.
Οι αποφάσεις της χώρας να είναι ευρωπαϊκή, ανοιχτή και κοσμοπολίτικη έχουν παρθεί ήδη από καιρό. Υπάρχουν τροχιές ανθρώπων που θεωρούν την Ευρώπη σαν χώρα τους. Αρκετοί βρίσκονται εκτός Ελλάδας, αλλά είναι σαν να βρίσκονται στη γειτονιά τους, στην αυλή τους. Για ακόμα μία φορά, αυτό λέει ότι η επιτυχία της Ελλάδας περνάει από ευρωπαϊκούς δρόμους.
Αλλά αν χαθούν αυτοί οι δρόμοι, κανείς ιστορικός του μέλλοντος δεν θα δείξει τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και τους Ελληνες συνταξιούχους. Ως υπεύθυνους για τη διάλυση της Ενωσης θα δείξει τη Λέσχη του Βερολίνου, την παρέα των Βρυξελλών και των πλεονασματικών Βορειοευρωπαίων.
