Μελλον, κατὰ μία ἔννοια, εἶναι ἐπάνοδος στὸ… παρελθόν! Οἱ ἀναγνῶστες ἄς συγκρατήσουν τὸ ὄνομα τοῦ τίτλου. Θὰ τὸ δοῦν συχνὰ στὰ… «προσεχῶς»! Ἄς τὸν γνωρίσουμε λοιπόν. Ὁ Ἰωάννης Βαπτιστὴς Κολμπέρ γεννήθηκε στὴ γαλλικὴ πόλη Ρὲμς τὸ 1619. Ὑπῆρξε συνεργάτης τοῦ περίφημου καρδινάλιου Μαζαρὲν καὶ ἀκολούθως, ἐπὶ Λουδοβίκου ΙΔ΄, τοῦ λεγόμενου «Βασιλιᾶ Ἥλιου», ἀνέλαβε τὴ γενικὴ διεύθυνση τῶν οἰκονομικῶν τῆς Γαλλίας. Ὑπῆρξε ὁ γνησιώτερος ἐκφραστὴς τοῦ λεγόμενου «μερκαντιλιστικοῦ συστήματος» (mercatura στὰ λατινικὰ λέγεται τὸ ἐμπόριο ἀπὸ τὸ ὄνομα Mercurius=Ἑρμῆς).
Μὲ ἄλλα λόγια πίστευε –καὶ αὐτὴ τὴν πολιτικὴ ἐφάρμοσε– ὅτι ὁ πλοῦτος μιᾶς χώρας ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ ποσὸ τοῦ εἰσαγόμενου σ’ αὐτὴ χρήματος καὶ μάλιστα σὲ χρυσό. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ἐφάρμοσε μιὰ προστατευτικὴ πολιτικὴ γιὰ τὴν ἐγχώρια βιομηχανία καὶ τὸ ἐμπόριο μὲ τὸ νὰ ὑψώσει μεγάλους τελωνειακοὺς δασμοὺς στὰ εἰσαγόμενα ξένα προϊόντα. Ἀναδιοργάνωσε ὁλικὰ τὴ χειροτεχνία, ὥστε ἡ Γαλλία νὰ εἶναι αὐτάρκης σὲ χειροτεχνικὰ εἴδη καὶ ἐπὶ πλέον νὰ ἔχει ἀποθέματα πρὸς ἐξαγωγή.
Προστάτευσε τὴ ναυτιλία καὶ κατασκεύασε πολλὰ λιμάνια, ἄνοιξε δρόμους κι ἔκτισε πολλὰ γεφύρια γιὰ τὴν εὐκολώτερη διακίνηση ἀνθρώπων καὶ ἐμπορευμάτων ἀλλὰ παράλληλα –ὡς μέλος τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας– φρόντισε γιὰ τὶς τέχνες καὶ τὰ γράμματα. Ἵδρυσε ἐπίσης φορολογικὰ δικαστήρια γιὰ νὰ προσφεύγουν οἱ παραπονούμενοι καὶ οἱ ἀδικούμενοι.
Μὲ τὰ μέτρα αὐτὰ ὁ Κολμπέρ συγκέντρωσε τὰ ἀναγκαῖα ποσὰ ποὺ ἐπέτρεψαν στὸ Λουδοβίκο ΙΔ΄ νὰ διεξάγει τοὺς συχνοὺς καὶ πολυετεῖς του πολέμους, νὰ κτίσει μεγαλοπρεπῆ μέγαρα (Βερσαλλίες) καὶ νὰ ζήσει σὲ πρωτοφανῆ χλιδὴ. Ὁ ἀρχιτέκτονας τῆς πολιτικῆς αὐτῆς πέθανε τὸ 1683, προτοῦ ὁλοκληρώσει τὸ οἰκονομικὸ του πρόγραμμα.
Σὲ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ 17ου αἰ. ἐπικράτησαν καὶ σὲ ἄλλες χῶρες οἱ ἀρχὲς τοῦ Κολμπέρ, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ μερκαντιλισμὸς (ἐμποριοκρατία) ὀνομάστηκε καὶ Κολμπερτισμὸς. Ἀξίζει νὰ προσθέσουμε ὅτι ὁ Κολμπέρ, ἐνῶ ἐμπόδιζε μὲ τὰ μέτρα του τὴν εἰσαγωγὴ βιομηχανικῶν προϊόντων, διευκόλυνε τὴν εἰσαγωγὴ πρώτων ὑλῶν γιὰ τὴν ἐπαύξηση τῆς γαλλικῆς βιομηχανίας.
Ἐπειδὴ ὅμως ἡ μερκαντιλιστικὴ προστατευτικὴ πολιτικὴ ἦταν σφικτὴ, κλειστὴ καὶ ἐλεγχόμενη ἀπὸ τὸ κράτος, κατὰ τὸν 18ο αἰ. ἐπικράτησαν οἱ ἀρχὲς τοῦ οἰκονομικοῦ φιλελευθερισμοῦ, ποὺ εἶναι γνωστὸς μὲ τὸ ὄνομα λιμπεραλισμὸς (ἀπὸ τὸ λατιν. liber=ἐλεύθερος). Κύριος ἐκπρόσωπος τοῦ λιμπεραλισμοῦ ἦταν ὁ περίφημος Ἄνταμς Σμίθ (1723-1790) ποὺ διατύπωσε τὶς οἰκονομικὲς του ἀρχὲς στὸ περιώνυμο ἔργο «Πλοῦτος τῶν ἐθνῶν». Κατὰ τὸν Σμίθ, ἡ ἐλευθερία στὴν οἰκονομία θὰ λειτουργεῖ σὰν «ἀόρατο χέρι» ποὺ θὰ προσφέρει πλοῦτο καὶ εὐημερία στοὺς λαοὺς.
Ἔτσι, χάρη στὴν ἀρχὴ τοῦ «laissez faire, laissez passer» φθάσαμε στὴ Βιομηχανικὴ Ἐπανάσταση. Τὸ «ἀόρατο χέρι» –ποὺ συχνὰ ἦταν πολύ ὁρατὸ– λειτούργησε μεγεθυντικὰ γιὰ τὴν οἰκονομία κάποιων ἰσχυρῶν κρατῶν, ἀκόμη καὶ οἰκογενειῶν, ἀλλὰ ἐκμηδένισε τὴν οἰκονομία τῶν μικρῶν καὶ ἐξηρτημένων κρατῶν. Π.χ. τὰ φθηνὰ ἀγγλικὰ προϊόντα ἐξουθένωσαν τὴ χειροτεχνία τῶν Ἰνδιῶν καὶ ὄχι μόνον αὐτῶν.
Μοιραῖα, παράλληλα πρὸς τὴ γιγάντωση τοῦ πλούτου, σχηματίστηκε μιὰ τεράστια μᾶζα ἀνθρώπων ποὺ σὰν μόνη παραγωγικὴ δύναμη εἶχαν τὰ χέρια τους. Πρόκειται γιὰ τοὺς λεγόμενους προλετάριους.
Ὁ σχηματισμὸς τοῦ καπιταλιστικοῦ οἰκονομικοῦ καὶ πολιτικοῦ συστήματος ναὶ μὲν δημιούργησε μεγάλο πλοῦτο καὶ ἐξασφάλισε πολλὰ καὶ φθηνὰ προϊόντα γιὰ εὐρύτερα κοινωνικὰ στρώματα, ὅμως ἐξαφάνισε σχεδόν ὁλοκληρωτικὰ τὴν αὐτοπαραγωγὴ καὶ τὸ αἴσθημα τῆς αὐτάρκειας. Ἀκόμη καὶ στὶς ἀγροτικὲς κοινωνίες τὰ περισσότερα ἀγαθὰ εἶναι ἀγοραζόμενα καὶ ὄχι αὐτοπαραγόμενα.
Τὸ κομμουνιστικὸ σύστημα, ὅπου ἐπιβλήθηκε σὰν ἀντίβαρο τοῦ καπιταλισμοῦ, ἀπέτυχε καὶ κατέρρευσε, εὐτυχῶς χωρὶς πολλὲς ἀπώλειες σὲ ἀνθρώπινες ζωὲς. Ὁ καπιταλισμὸς νίκησε ἀλλὰ δὲν κέρδισε.
Ἡ διαβόητη παγκοσμιοποίηση δημιούργησε οἰκονομικὰ μεγαθήρια, ὅμως ἀλληλομαχόμενα. Οἱ μικρὲς οἰκονομίες ἐξατμίζονται. Τὰ κράτη γίνονται ἐξαρτήματα ἰσχυρῶν οἰκονομικῶν συγκροτημάτων.
Τὶ θὰ γίνει;
Προβλέπω ὅτι μελλοντικὰ θὰ ἐφαρμοσθεῖ ἀπὸ κράτη μεγάλα καὶ μικρὰ μιὰ μερκαντιλιστικὴ πολιτικὴ ἀλλὰ μὲ ἄλλες ὀνομασίες καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Κολμπέρ θὰ ἔλθει στὴν ἐπικαιρότητα. Οἱ λαοὶ, ὅταν πεινοῦν, δὲν αὐτοκτονοῦν. Ἀγωνίζονται μὲ κάθε τρόπο νὰ σωθοῦν. Οἱ φραγμοὶ σὲ κάθε εἴδους εἰσβολὴ –ἀκόμη καὶ στὴν εἰσροὴ προσφύγων– ἔχουν ἀρχίσει νὰ ὑψώνονται.
