Του Γιώργου Καπόπουλου
[email protected]
Η αναφορά από την καγκελάριο Αγκ. Μέρκελ της Ε.Ε. των πολλών ταχυτήτων και παρά την διευκρίνιση ότι πρόκειται για πρόταση που αφορά τους «27» και όχι την Ευρωζώνη των «19», δημιούργησε ερωτήματα. Σήμερα υπάρχει η αναμονή ότι τη σχετική πρόταση θα καταθέσουν οι έξι ιδρυτικές χώρες της ΕΟΚ – που μπορούν να είναι και πέντε, αν η Ολλανδία βρίσκεται σε μετεκλογική ακυβερνησία ή ακόμη χειρότερο υπό κυβέρνηση της Ακροδεξιάς του Κόμματος της Ελευθερίας του Βίλντερς – στη Ρώμη την 25η Μαρτίου στην πανηγυρική Σύνοδο Κορυφής για τα εξήντα χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης που ίδρυσε την ΕΟΚ των Εξι το 1957.
Ευρώπη πολλών ταχυτήτων στην πραγματικότητα υπάρχει εδώ και καιρό από τη συγκρότηση της ΟΝΕ στις αρχές του 1999 και τη Συνθήκη του Σένγκεν, καθώς υπάρχουν χώρες που δεν μετέχουν ούτε στην Ευρωζώνη, ούτε στον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο χωρίς συνοριακούς ελέγχους. Ομως επειδή η ιδέα της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων συμπίπτει με την κορύφωση της κρίσης στην Ευρωζώνη με τις πολλαπλές επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις με αφετηρία την Ολλανδία στις 15 Μαρτίου και τερματικό σταθμό τη Γερμανία στα τέλη Σεπτεμβρίου, είναι λογικό ότι το ερώτημα που κυριαρχεί είναι αν υπάρχει πρόθεση αλλά και δυνατότητα συγκρότησης Ευρωζώνης πολλών ταχυτήτων.
Μονόδρομος η Ενιαία Ευρωζώνη
Δεύτερη ταχύτητα στην Ευρωζώνη είναι αδιανόητη, καθώς ακόμη και στην υποθετική περίπτωση που κάποια χώρα-μέλος εξαναγκαζόταν ή επεδίωκε συναινετικά να υιοθετήσει παράλληλο εθνικό νόμισμα, τότε θα επρόκειτο για μεθόδευση αποχώρησης και όχι συγκρότηση δεύτερης ταχύτητας. Σήμερα, στην πράξη, ουδείς περιμένει ή είναι πρόθυμος να πιέσει προς την κατεύθυνση προσχώρησης στην Ευρωζώνη όχι μόνον της Δανίας και της Σουηδίας αλλά και της Πολωνίας, της Τσεχίας, της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Κροατίας.
Αν αφήσουμε κατά μέρος την ακύρωση της περαιτέρω διεύρυνσης, στην ουσία δύο προτάσεις έχουν ακουσθεί και καταγραφεί την τελευταία διετία για το μέλλον της Ευρωζώνης, αλλά με τα σημερινά δεδομένα και αβεβαιότητες έχουν παγώσει:
• Η γαλλική πρόταση για Ένωση του Ευρώ με κοινό υπουργείο Οικονομικών και Κοινοβούλιο του Ευρώ -είτε με απείθειας εκλογή, είτε από εκπροσώπους των εθνικών Κοινοβουλίων της Ευρωζώνης- μια προσπάθεια πολιτικής πλαισίωσης και διαχείρισης της Ευρωζώνης, μια άποψη προς την οποία είναι εξ ορισμού αλλεργική η Γερμανία.
• Η πρόταση Σόιμπλε προς την αντίθετη κατεύθυνση, την αφαίρεση του ελέγχου της δημοσιονομικής πειθαρχίας από τη «χαλαρή» Κομισιόν και την υπαγωγή της στην αρμοδιότητα του ESM, με στόχο η συμμόρφωση ή όχι με το Σύμφωνο Σταθερότητας να κρίνεται με αριθμούς και ποσοστά που σε περίπτωση παράβασης θα επισύρουν αυτόματα κυρώσεις μακράν κάθε πολιτικής διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης.
Πρόκειται για δύο προτάσεις που δεν συνδυάζονται, από τις οποίες δεν μπορεί να προκύψει γαλλογερμανικός συμβιβασμός, όπως γινόταν στο παρελθόν. Το πρόβλημα του Σκληρού Πυρήνα στην Ευρωζώνη είναι ότι είναι αδιανόητος χωρίς τη συμμετοχή της Γαλλίας και της Ιταλίας, οι οποίες σήμερα βρίσκονται σε κοινωνική και πολιτική αποσταθεροποίηση, γιατί δεν αντέχουν το σημερινό πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας. Αν στην αδυναμία συγκρότησης σκληρού πυρήνα Γερμανίας – Γαλλίας – Ιταλίας στην Ευρωζώνη προσθέσουμε την πολύ πιθανή άνοδο αντιευρωπαϊστών λαϊκιστών σε χώρες όπως η Αυστρία και η Ολλανδία που έχουν αυστηρές δημοσιονομικές ισορροπίες, τότε στην πραγματικότητα σήμερα οι μόνοι πρόθυμοι να ακολουθήσουν τον Σόιμπλε σε μια μικρή και ενάρετη Ευρωζώνη δεν είναι άλλοι από τις τρεις Βαλτικές Χώρες, τη Σλοβακία και τη Φινλανδία!
Σένγκεν, διάλυση ή συρρίκνωση
Προφανώς ένα από τα πρώτα αν όχι το πρώτο πεδίο που θα επιχειρηθεί η καθιέρωση Ε.Ε. πολλών ταχυτήτων είναι ο χώρος Σένγκεν, ο οποίος στην πράξη διασπάστηκε μάλλον ανεπανόρθωτα το φθινόπωρο του 2015.
Ο σκληρός πυρήνας της de facto απόσχισης από το Σένγκεν είναι η Τετράδα του Βίζεγκραντ – Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία- συν την Αυστρία και το σύννομο των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εντός Ε.Ε., όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία ή και εκτός όπως τα Δυτικά Βαλκάνια.
Και στην περίπτωση του Σένγκεν η υλοποίηση δύο διαφορετικών ταχυτήτων προβάλλει από δύσκολη ως αδύνατη.
Πρώτον, Γερμανία και Γαλλία έχουν άλλες στρατηγικές και τακτικές ιεραρχήσεις και είναι δύσκολο και εδώ να διατυπώσουν μια κοινή πρόταση: Η Γερμανία θέλει ή μάλλον καλύτερα έχει ζωτική ανάγκη να αντιμετωπίσει προληπτικά την επερχόμενη σε ορίζοντα εικοσαετίας δημογραφική της κατάρρευση με ελεγχόμενη μετανάστευση, ενώ αντίθετα η Γαλλία για μια σειρά από λόγους θα ήθελε πλήρη τερματισμό των μεταναστευτικών προσφυγικών ροών.
Επί του παρόντος η Ελλάδα είναι μόνη της στην πρώτη γραμμή με εντελώς αβέβαιη την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη σε περίπτωση κατάρρευσης της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας. Οι εξελίξεις όμως στη Λιβύη και η συσσωρευμένη ένταση στην Τυνησία, την Αλγερία και το Μαρόκο αλλά και η Αίγυπτος που μοιάζει με ηφαίστειο που μπορεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή, αργά ή γρήγορα θα φέρουν την Ιταλία και την Ισπανία σε παρόμοια με τη χώρα μας κατάσταση.
Δυστυχώς το πιο πιθανό σενάριο είναι η Σένγκεν να υφίσταται ως κέλυφος χωρίς περιεχόμενο, με τις χώρες που τα σύνορά τους στη Μεσόγειο είναι τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. να μην έχουν άλλη λύση παρά να συντονίσουν τις πολιτικές τους για να πιέσουν ολοένα και λιγότερους πρόθυμους εταίρους.
Αδύνατη η υλοποίηση
Στην περίπτωση της Σένγκεν, η υλοποίηση δύο διαφορετικών ταχυτήτων προβάλλει από δύσκολη ως αδύνατη.
Προτεραιότητα
Η Γερμανία θέλει ή μάλλον καλύτερα έχει ζωτική ανάγκη να αντιμετωπίσει προληπτικά την επερχόμενη σε ορίζοντα εικοσαετίας δημογραφική της κατάρρευση με ελεγχόμενη μετανάστευση, ενώ αντίθετα η Γαλλία για μια σειρά από λόγους θα ήθελε πλήρη τερματισμό των μεταναστευτικών προσφυγικών ροών.
Κενό κέλυφος
Δυστυχώς το πιο πιθανό σενάριο είναι η Σένγκεν να υφίσταται ως κέλυφος χωρίς περιεχόμενο, με τις χώρες που τα σύνορά τους στη Μεσόγειο είναι τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. να μην έχουν άλλη λύση παρά να συντονίσουν τις πολιτικές τους για να πιέσουν ολοένα και λιγότερους πρόθυμους εταίρους.
Η ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Μεταξύ Ντ. Τραμπ και Βλ. Πούτιν
Ο άλλος τομέας που θα μπορούσε θεωρητικά να συγκροτηθεί σκληρός πυρήνας ή πρώτη ταχύτητα ενισχυμένης συνεργασίας είναι η εξωτερική πολιτική και άμυνα, καθώς η Ε.Ε. βλέπει ολοένα και σαν πιο πιθανό ένα σενάριο πλήρους παράκαμψής τους, με τον Λευκό Οίκο του Τραμπ να συνεννοείται απευθείας με το Κρεμλίνο του Πούτιν.
Και εδώ όμως, παρά τις μεγαλόστομες διακηρύξεις, τίποτε δεν είναι δεδομένο.
Η γαλλική σπουδή για πιο στενή αμυντική συνεργασία ανάμεσα στους «27» της Ε.Ε. προσλαμβάνεται με καχυποψία από τη Γερμανία πρώτον, γιατί υπάρχει δεδομένη υπεροχή του Παρισιού επί του Βερολίνου σε θέματα στρατιωτικής ισχύος και δεύτερον, μια κοινή αμυντική και εξωτερική πολιτική στα μάτια των Γερμανών είναι το δόλωμα για μια συνολική Πολιτική Ένωση, η οποία αργά ή γρήγορα θα καπελώσει πολιτικά τη διαχείριση της Ευρωζώνης από το άτυπο Eurogroup. Όμως, για να έχεις κοινή άμυνα και εξωτερική πολιτική χρειάζεται και κοινή πρόσληψη απειλής και κινδύνου, κάτι το οποίο δεν είναι ούτε αυτό δεδομένο!
Η Ρωσία του Πούτιν έχει ήδη χωρίσει την Ε.Ε. των «27» σε δύο στρατόπεδα, με τη Γερμανία να επιχειρεί να ισορροπήσει πατώντας και στις δύο βάρκες:
• Από τη μια μεριά η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και ένα τμήμα της γαλλικής ελίτ θα ήθελαν την άρση των κυρώσεων και την περαιτέρω ενεργειακή και εμπορική συνεργασία με τη Ρωσία.
• Από την άλλη, η Πολωνία, οι τρεις Βαλτικές χώρες, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ρουμανία που είτε προσλαμβάνουν τη Ρωσία ως πραγματική απειλή, είτε θέλουν να αναβαθμίσουν γεωπολιτικά τη γεωγραφική τους θέση στις παρυφές της πρώην ΕΣΣΔ στο πλαίσιο των διατλαντικών ισορροπιών.
Η Ομάδα Βίζεγκραντ που παθαίνει αλλεργία με τους πρόσφυγες, είναι διασπασμένη απέναντι στη Ρωσία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ενέργεια: Η Βαρσοβία, όταν Ρωσία – Γερμανία ανακοίνωσαν την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου Northstream 2 μίλησε για νέο Σύμφωνο Ρίμπεντροπ Μολότοφ. Την ίδια στιγμή, Ουγγαρία, Σλοβακία και Βουλγαρία θα ήθελαν να αρχίσει η κατασκευή του Southstream αύριο.
Χωρίς περιεχόμενο;
Ολα τα παραπάνω αθροιστικά δημιουργούν μειωμένες έως μηδενικές προσδοκίες για ουσιαστικά βήματα στην πανηγυρική Σύνοδο Κορυφής της Ρώμης. Είναι βέβαιο ότι κάποιο κείμενο θα υιοθετηθεί, με τους ηγέτες που θα το υπογράφουν να βρίσκονται στην αποχαιρετιστήρια ή έστω σε μια από τις τελευταίες οικογενειακές φωτογραφίες των «27»: Ο Ολάντ φεύγει, ο Τζεντιλόνε είναι μεταβατικός, η Μέρκελ βαδίζει σε μια δύσκολη αναμέτρηση, ο Ρούτε θα είναι, ούτως ή άλλως την επομένη των εκλογών υπηρεσιακός, ο Ραχόι ετοιμόρροπος…
Το μεγάλο ερώτημα
Η ιδέα της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων συμπίπτει με την κορύφωση της κρίσης στην Ευρωζώνη με τις πολλαπλές επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις με αφετηρία την Ολλανδία στις 15 Μαρτίου και τερματικό σταθμό τη Γερμανία στα τέλη Σεπτεμβρίου. Το ερώτημα που κυριαρχεί είναι αν υπάρχει πρόθεση αλλά και δυνατότητα συγκρότησης Ευρωζώνης πολλών ταχυτήτων.
Αλλεργία στους πρόσφυγες
Η Ομάδα Βίζεγκραντ που παθαίνει αλλεργία με τους πρόσφυγες, είναι διασπασμένη απέναντι στη Ρωσία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ενέργεια
Σε δύο βάρκες
Η Ρωσία του Πούτιν έχει ήδη χωρίσει την Ε.Ε. των «27» σε δύο στρατόπεδα, με τη Γερμανία να επιχειρεί να ισορροπήσει πατώντας και στις δύο βάρκες
