Των Σάββα Γ. Ρομπόλη – Βασίλειου Γ. Μπέτση*
Στη δημόσια πολιτική και επιστημονική συζήτηση που διεξάγεται, μεταξύ των άλλων, αυτή την περίοδο στη χώρα μας, για την περαιτέρω περικοπή ή μη των συντάξεων (κύριων και επικουρικών) την 1.1.2019, διατυπώνονται τόσο απόψεις για την μη περικοπή των συντάξεων, όσο και απόψεις για την αναγκαιότητα περικοπής των συντάξεων. Η περικοπή αυτή, όπως υποστηρίζουν το ΔΝΤ, ορισμένοι φορείς και ορισμένοι σχολιαστές, προκύπτει από την αναγκαιότητα: α) μη ανατροπής της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης (ΣΚΑ) στη χώρα μας, β) μη παρεμπόδισης της ανάπτυξης και γ) μη καταστρατήγησης της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών.
Σε πρόσφατη δημοσίευσή μας (“Αυγή” 15.7.2018) ενός τμήματος των συμπερασμάτων σχετικής μελέτης μας, αναδείχθηκε με ποσοτικά τεκμηριωμένο τρόπο ότι η μη περικοπή των συντάξεων την 1.1.2019: α) δεν απειλεί τη μνημονιακή δέσμευση της χώρας μας για διατήρηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης (κύριες και επικουρικές συντάξεις) κάτω του 16% του ΑΕΠ μέχρι το 2060, β) δεν παρεμποδίζει την ανάπτυξη και γ) δεν ανατρέπει τη μακροχρόνια (2018-2060) βιωσιμότητα του ΣΚΑ. Από την άποψη αυτή, το ερώτημα που προκύπτει για διερεύνηση συνίσταται στο εάν η μη περικοπή των συντάξεων την 1.1.2019 καταστρατηγεί ή όχι την αρχή της αλληλεγγύης των γενεών;
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αλληλεγγύη των γενεών αποτελεί μία από τις τρεις αρχές του ΣΚΑ, η οποία χαρακτηρίζεται από συνθετότητα και πολυπλοκότητα που εμπεριέχει η διαγενεακή διάσταση και ως εκ τούτου στα οικονομικά της κοινωνικής ασφάλισης και τις αναλογιστικές προσεγγίσεις δεν αντιμετωπίζεται ως απλό συγκυριακό ζήτημα. Κι αυτό γιατί συνδέεται με την ανάπτυξη, τον πληθυσμό και την εξέλιξή του, τη γεννητικότητα, τη γήρανση και το προσδόκιμο όριο ζωής, την αγορά εργασίας (απασχόληση – ανεργία – εισόδημα), την μετανάστευση, κ.λπ. Επιπλέον, τη διαγενεακή διάσταση την παρατηρούμε τόσο σε πολιτικές που ασκούνται στο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΣΚΑ) όσο και σε αναδιαρθρώσεις, εξαγορές και συγχωνεύσεις οργανισμών και επιχειρήσεων, στις οποίες, κατά κανόνα, εφαρμόζεται η αρχή του «grandfathering», προκειμένου να κατανεμηθεί διαγενεακά δίκαια, σε είδος και σε χρήμα, το κόστος των ασκούμενων πολιτικών.
Η παρατήρηση αυτή σημαίνει ότι στα συνταξιοδοτικά συστήματα η δίκαιη διαγενεακή κατανομή του κόστους των ασκούμενων πολιτικών επιτυγχάνεται, εξ αντικειμένου, με την ύπαρξη αποθεματικού κεφαλαίου. Αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη αποθεματικού κεφαλαίου στο ΣΚΑ θα απέτρεπε την εφαρμογή της αρχής της επιχορήγησης της μιας προς την άλλη γενεά, η οποία εκφράζεται μέσω της προσωπικής διαφοράς. Όμως, στην περίπτωση της χώρας μας, το αποθεματικό κεφάλαιο του ΣΚΑ απομειώθηκε τόσο εξαιτίας της έκρηξης του αριθμού των συνταξιούχων την περίοδο 2011-2015, λόγω των ασκούμενων κοινωνικο-ασφαλιστικών περιοριστικών πολιτικών των Μνημονίων 1 και 2, όσο και εξαιτίας της σύνδεσης των οικονομικών της κοινωνικής ασφάλισης με την εξυπηρέτηση του χρέους και τα πρωτογενή πλεονάσματα.
Στις δυσμενείς και λανθασμένες αυτές εξελίξεις που δημιουργήθηκαν, το κόστος των ασκούμενων κοινωνικο-ασφαλιστικών περιοριστικών πολιτικών κατανεμήθηκε με την μείωση (45%) των χορηγούμενων πριν την 12.5.2016 συντάξεων, τη μείωση (35%) των χορηγούμενων μετά την 12.5.2016 συντάξεων και με την αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών, προκειμένου, μεταξύ των άλλων, ο δείκτης συνταξιοδοτικής δαπάνης να μειωθεί από 17,1% το 2017 σε 10,6% το 2060. Με άλλα λόγια, εφαρμόστηκε η αρχή της επιχορήγησης, η οποία είναι μια μορφή της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών. Κι αυτό, για να συγκρατηθεί η περαιτέρω μείωση του επιπέδου των χορηγούμενων συντάξεων πριν την 12.5.2016 και η κοινωνικά ανησυχητική επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου του συνταξιοδοτικού πληθυσμού. Πολλές φορές συγχέεται εννοιολογικά η αρχή της αλληλεγγύης των γενεών με την αρχή της αναλογικότητας εισφορών και παροχών.
Με αφετηρία αυτά τα δεδομένα, η διερεύνηση της διαγενεακής κατανομής του κόστους των ασκούμενων κοινωνικο-ασφαλιστικών περιοριστικών πολιτικών, με βάση τον Ν.4387/2016, χωρίς όμως την περικοπή των συντάξεων από την 1.1.2019 (μείωση της προσωπικής διαφοράς μέχρι 18%), οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μια επιχορήγηση (0,42% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως) της νέας προς την παλαιά γενεά παρατηρείται κατά την περίοδο 2016 – 2022, η οποία μειώνεται (0,1% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως) περαιτέρω κατά την περίοδο 2022-2030 και εξαλείφεται κατά την περίοδο 2030 – 2060. Σημειώνεται ότι το σύνολο της επιχορήγησης κατά την περίοδο 2016-2030 αντιστοιχεί κατά μέσο όρο ετησίως στο 12% της διευθέτησης (απόφαση Eurogroup της 21.6.2018) του χρέους.
Από την άποψη αυτή αποδεικνύεται με τον πιο εύληπτο και τεκμηριωμένο κοινωνικο-ασφαλιστικά και ποσοτικά τρόπο ότι η μη περικοπή των συντάξεων την 1.1.2019 δεν στοιχειοθετεί την καταστρατήγηση της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών στο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΣΚΑ) στη χώρα μας. Επιπλέον, αποτρέπει τη διεύρυνση της φτωχοποίησης του συνταξιοδοτικού πληθυσμού, του οποίου το μοναδικό εισόδημα είναι η σύνταξη και διασώζει την κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής, με ό,τι αυτό θετικά συνεπάγεται για την κοινωνικο-οικονομική και πολιτική σταθερότητα.
* Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου και ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
