Με το πέρασμα του χρόνου, το σκηνικό στη Μέση Ανατολή παρουσιάζει όλο και περισσότερο την εικόνα ενός πολύπλοκου και πυκνά πλεγμένου ιστού, όπου όλα τα μέρη σχετίζονται μεταξύ τους με συνεχώς και ταχύτατα εναλλασσόμενους δεσμούς καιροσκοπικής συμπόρευσης και κρυφής αντιπαλότητας. Ο αδυσώπητος και σχεδόν, πλέον, ανοιχτός πόλεμος μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας για την ηγεμονία στην περιοχή δεν μπορεί να κρύψει και όλους τους άλλους περιφερειακούς ανταγωνισμούς, που μαίνονται, πολλές φορές, και ανάμεσα σε συμμάχους που ανήκουν, υποτίθεται, σε ίδια στρατόπεδα.
Με τέτοιους ρυθμούς στην κίνηση των εξελίξεων, είναι δύσκολο ακόμα και να προσπαθήσει κανείς να ομαδοποιήσει αντιδράσεις και μοντέλα συμπεριφοράς των σημερινών παικτών, μεγάλων και μικρότερων. Μπορούμε όμως να αναδείξουμε κάποια σημαντικά στοιχεία του παιχνιδιού στη σημερινή του μορφή:
Α. Καμία από τις χώρες-κλειδιά στη Μέση Ανατολή σήμερα δεν έχει επιφέρει σημαντικό πλήγμα στις αντίπαλες δυνάμεις. Καμία χώρα δεν έχει συγκεντρώσει τόση και τέτοιου είδους ισχύ, που να μπορεί να επιβάλει συγκεκριμένους κανόνες παιχνιδιού στους άλλους δρώντες, είτε σύμμαχοι είναι αυτοί είτε αντίπαλοι.
Αντιθέτως, μάλιστα, μια επιτυχημένη κίνηση στο πεδίο, το πολιτικό και διπλωματικό, το στρατιωτικό, το οικονομικό, συνήθως συνοδεύεται, λίγο μετά, από μια οπισθοχώρηση, μια μικρή ήττα σε κάποιο άλλο σημείο της σκακιέρας. Το αντίστοιχο ισχύει και για τις τρεις πλέον μεγάλες δυνάμεις που δρουν, αμέσως ή εμμέσως, στην περιοχή: τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα. Οι επιδιώξεις τους σπάνια ικανοποιούνται στο σύνολό τους και τα μακροπρόθεσμα σχέδια δείχνουν αδυναμία ακόμη και να ξεκινήσουν να υλοποιούνται.
Β. Καμία χώρα δεν μπορεί να είναι απολύτως σίγουρη για τις συμμαχίες της και τα σημεία στήριξής της. Με την όξυνση του ιρανοσαουδαραβικού ανταγωνισμού και τη φαινόμενη υποχώρηση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για την περιοχή, που συμπίπτει με την αντίστοιχη αύξηση του ρωσικού και του κινεζικού ενδιαφέροντος, η όλη περιοχή δείχνει, ακόμη περισσότερο από ποτέ, κατακερματισμένη, με τα αντίπαλα στρατόπεδα να κρύβουν στο εσωτερικό τους ρήγματα, λυκοφιλίες, ακόμη και μικρούς πολέμους.
Γ. Η αντιπαλότητα μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, αλλά και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των άλλων παικτών, είτε αντιπάλων είτε υποτιθέμενων συμμάχων, καταλαμβάνουν κάθε δυνατό πεδίο δραστηριότητας και εμπλέκουν, με συχνά αλλόκοτους τρόπους, όλες σχεδόν τις χώρες μιας περιοχής που συνεχώς διευρύνεται, καταλαμβάνοντας πλέον τον γεωγραφικό χώρο από την Τυνησία και τη Λιβύη ώς την Ινδία, το Πακιστάν και την επαρχία Ξιν Γιανγκ στη βορειοδυτική Κίνα.
Για να περιοριστούμε απλώς στις προηγούμενες τριάντα μέρες, αρκεί και μόνο μια απαρίθμηση παράλληλων ιστοριών τέτοιου είδους ανταγωνισμού, για να αντιληφθεί κανείς την πολυπλοκότητα των σχέσεων και, βεβαίως, την αντίστοιχη αύξηση της πιθανότητας έκρηξης σε κάποιο σημείο της περιοχής: αν ορίσουμε ως χρονικό σημείο έναρξης της περιόδου μας την προσωρινή εκεχειρία στη βόρεια Συρία και την απομάκρυνση μιας πολύ πιθανής, σε εκείνο το χρονικό σημείο, στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, βλέπουμε, στη συνέχεια: τη ραγδαία επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης στο Ιράν, λόγω των νέων αμερικανικών κυρώσεων, την τρομοκρατική επίθεση στη στρατιωτική παρέλαση στο Αχβάζ στο Ιράν, τη σύγκρουση Ροχανί-Τραμπ στον ΟΗΕ, την όξυνση του οικονομικού και πολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ Κατάρ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, με την ανακοίνωση του σχεδιασμού δημιουργίας ενός τηλεοπτικού κολοσσού, που θα ανταγωνίζεται ευθέως το Αλ Τζαζίρα, αλλά και την προσπάθεια των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων να συνενώσουν τις αεροπορικές εταιρείες των χωρών του Κόλπου σε έναν ενιαίο φορέα, που θα μπορεί να ανταγωνιστεί την Turkish Airlines, τη συνέχιση του πολέμου στην Υεμένη, στον απόηχο της σφαγής πενήντα μικρών παιδιών σε λαϊκή αγορά τον Αύγουστο, αλλά και την έκρηξη εμφυλίου πολέμου στο εσωτερικό του φιλοσαουδαραβικού στρατοπέδου, την εξαφάνιση του Σαουδάραβα αντιφρονούντος δημοσιογράφου και γόνου της γνωστής οικογένειας, Τζαμάλ Κασόγκι, μέσα από το σαουδαραβικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, την προσωρινή διακοπή των σχεδίων της Κίνας για την ισχυροποίηση της θέσης της στο Πακιστάν και για την ολοκλήρωση του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, που θα διέρχεται μέσα από το εξαιρετικά ταραγμένο, λόγω της πολυπληθούς μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγκούρ, Ξιν Γιανγκ, το Πακιστάν και το Ιράν, μετά την απόφαση της πακιστανικής κυβέρνησης να επαναπροσεγγίσει οικονομικά και πολιτικά τη Σαουδική Αραβία (με πρώτο βήμα σαουδαραβικές επενδύσεις στο διυλιστήριο του Γκουαντάρ στον Ινδικό) και, τέλος, την τρομοκρατική επίθεση στο εργοστάσιο Μπαρκάν στο Ισραήλ.
Σε ένα τέτοιο σκηνικό, είναι βεβαίως παρακινδυνευμένο να κάνει κανείς την οποιαδήποτε πρόβλεψη για μελλοντικές εξελίξεις. Αντιθέτως, αυτό που πρέπει να επισημαίνεται συνεχώς είναι η τεράστια προσοχή και επιφυλακτικότητα με την οποία πρέπει να ασκεί μια χώρα τη μεσανατολική της πολιτική, αποφεύγοντας άκριτες επιλογές συμμαχιών και εύκολες θριαμβολογίες για την πρόσκαιρη χειροτέρευση της θέσης ενός εχθρού. Γιατί, στη Μέση Ανατολή, ο σημερινός σύμμαχος είναι, σχεδόν πάντα, ο αυριανός εχθρός.
* Αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
