Ζούμε στην εποχή της εικόνας, ζούμε με αυτήν, είναι στην καθημερινότητά μας, πανταχού παρούσα, δεσπόζει γύρω μας, μας περιβάλλει όπως και η ίδια η γλώσσα. Εχει εισχωρήσει σε κάθε τομέα της ζωής μας και όπως συχνά λέμε: Μια εικόνα…. χίλιες λέξεις.Η εικόνα φαίνεται να αφαιρεί σταθερά μέρος της απόλυτης κυριαρχίας του γραπτού λόγου και να αποκτά ρόλο ουσιαστικό κι όχι απλά διακοσμητικό. Φωτογραφίες, γελοιογραφίες, πίνακες, έργα τέχνης, χάρτες, διαγράμματα… κατακλύζουν τα βιβλία των μαθητών. Η κάθε εικόνα είναι από μόνη της ένα άλλου είδους κείμενο που προσκαλεί σε σκέψη, κριτική διερεύνηση, διάλογο και διαφορετικές αναγνώσεις με ενεργοποίηση των αισθήσεων. Οι μαθητές χρειάζεται να εμπλακούν ενεργά και μέσα από τη διατύπωση ερωτημάτων, να συνθέσουν τα όποια στοιχεία «διαβάζουν» στην εικόνα, συμβάλλοντας έτσι στην οικοδόμηση της νέας γνώσης.Η εικόνα βοηθά σημαντικά το παιδί να αποκτήσει μια διαδραστική σχέση με το μαθησιακό αντικείμενο με το οποίο έρχεται σε επαφή. Το μαθαίνει να μην χειραγωγείται, να διακρίνει και να αμφισβητεί, να λέει τη γνώμη του, να διαπραγματεύεται και να κρίνει.Είναι ένα πολύπλοκο επικοινωνιακό φαινόμενο, ένα παιχνίδι ανάμεσα σε «λεκτικά» και εικονιστικά μηνύματα.Η σύγχρονη πραγματικότητα επιβάλλει την επιστράτευση όλων των δυνατών μέσων διδασκαλίας, ώστε να καλλιεργηθεί αποτελεσματικά ο κριτικός οπτικός γραμματισμός, μέσω της αξιοποίησης της εικόνας και να οδηγηθούν στην κατανόηση περισσότεροι μαθητές. Γι’ αυτό έχουμε μια διαρκώς αυξανόμενη πολυτροπικότητα στα σχολικά βιβλία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι οι εικόνες αρκετές φορές δεν δείχνουν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, αλλά σκηνοθετημένο σε μορφές που εξυπηρετούν διαφόρων ειδών συμφέροντα. Ως εργαλείο μάθησης δεν είναι ούτε αθώα, ούτε απολύτως ανώδυνη. Τόσο η αρχική κατασκευή της, ποιος τη δημιούργησε, πότε και για ποιο λόγο… όσο και η επιλογή μιας συγκεκριμένης εικόνας ώστε να αξιοποιηθεί στην σχολική τάξη, πρέπει να αποτελούν στοιχεία προβληματισμού.Η κυριαρχία όμως της εικόνας δε φαίνεται να έχει επηρεαστεί. «Είμαστε τώρα τόσο συνηθισμένοι να μας απευθύνονται αυτές οι εικόνες που μόλις παρατηρούμε την ολική τους επίδραση» (Γρόσδος).Με δεδομένη την παντοδυναμία της εικόνας, η οποία χάρη στα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και επικοινωνίας κατορθώνει ακόμη και να διαμορφώνει την πραγματικότητα, η καλλιέργεια του οπτικού γραμματισμού είναι περισσότερο από ποτέ επιτακτική, καθώς αντιστρατεύεται τα παραδοσιακά ξεπερασμένα μοντέλα μάθησης και ο μαθητής από παθητικός δέκτης μιας γνώσης, μετατρέπεται σε ενεργό και σκεπτόμενο υποκείμενο, ασκεί επαγωγική κριτική σκέψη, καλλιεργεί διανοητικές, ερευνητικές και συνεργατικές δεξιότητες, γίνεται σκεπτόμενο άτομο και συνειδητοποιημένος πολίτης. Η σημασία που μεταφέρει η εικόνα, η ιδέα που συμβολίζει, η βοήθεια που συνεισφέρει στο παιδαγωγικό κομμάτι, τα συναισθήματα που διεγείρει στο παιδί, το εικονιστικό μήνυμα που κρύβει στις αποσκευές της είναι τόσο ισχυρό και συγκλονιστικό, που εισάγει νέους τρόπους αντίληψης και καταγραφής της πραγματικότητας. Αποτελεί σημαντικό και ουσιώδες στοιχείο της καθημερινότητας παιδιών και ενηλίκων, εντός και εκτός σχολείου και επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, κατανοούμε και ερμηνεύουμε τον κόσμο.
* Η Μαρίζα Πλιάκα είναι εκπαιδευτικός, διευθύντρια στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αχαΐας.
