Ο Σκοτσέζος ηθικός φιλόσοφος και οικονομολόγος Ανταμ Σμιθ, λαμπρός εκπρόσωπος του Σκοτσέζικου Διαφωτισμού, έζησε από το 1723 μέχρι το 1790. Στο έργο του «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων» το 1759 περιγράφει την αμφίθυμη, εσωτερική ψυχολογική σύγκρουση ανάμεσα στον εγωκεντρισμό, που ωθεί προς την ιδιοτέλεια και τη χρησιμοθηρία, και την ανάγκη μας για κοινωνική συμμετοχή και αναγνώριση, η οποία συνεπάγεται ανάπτυξη αισθημάτων ανιδιοτέλειας, προσφοράς, ίσως και αλτρουισμού.
Για τον Σμιθ, η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος είναι ενστικτώδης παρόρμηση. Μάλιστα, πολλές φορές αυτό επιτυγχάνεται ευκολότερα αν ο άνθρωπος επιδιώκει τη συμπάθεια, τη συνεργασία και την αναγνώριση από τους συνανθρώπους του. Αυτό είναι, κατά τον Σμιθ, το πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της «ελεύθερης» αγοράς: η επιδίωξη ιδιοτελών σκοπών επιφέρει κοινωνική ευημερία.
Τους μηχανισμούς αυτούς διερεύνησε περαιτέρω στο πιο γνωστό ίσως έργο του «Μια έρευνα της φύσης και των αιτιών του πλούτου των εθνών» (1776), έργο που αποτελεί την πρώτη προσπάθεια προσέγγισης των νόμων της Οικονομίας της Νεωτερικότητας και των απαρχών του καπιταλιστικού συστήματος, όταν αυτό περνούσε πλέον στη βιομηχανική εποχή.
Στο έργο αυτό ο Σμιθ εισήγαγε την έννοια ότι ο άνθρωπος, ακούσια και χωρίς να είναι στις προθέσεις του, καθοδηγείται από ένα «αόρατο χέρι», ώστε ταυτόχρονα με το δικό του συμφέρον να προωθείται και το συμφέρον της κοινωνίας. Ο Σμιθ χρησιμοποίησε τη μεταφορά αυτή επιχειρηματολογώντας ενάντια στον κρατικό προστατευτισμό, τις κεντρικές, κυβερνητικές ρυθμίσεις και τους παρεμβατισμούς. Οι συγκρούσεις που αναπόφευκτα εμφανίζονται λόγω των ασύμβατων και μη εναρμονισμένων επιθυμιών και επιδιώξεων των ατόμων συγκροτούν ένα δίκτυο, το οποίο, αν και πολύπλοκο, τελικά αυτορυθμίζεται. Συνεπώς παύει να υφίσταται ανάγκη επιβολής έξωθεν περιορισμών και καταναγκασμών.
Τελευταία εμφανίστηκε (και) στη χώρα μας μια άλλου είδους «αόρατος χειρ». Είναι αυτή που απαλείφει (ουσιαστικά δολοφονεί) ανθρώπους που είναι μάρτυρες-κλειδιά σε πολύκροτες δικαστικές υποθέσεις όπως αυτή του Noor One και του σκανδάλου Energa – Hellas Power. Μέχρι στιγμής, εννέα είναι οι νεκροί μάρτυρες στην πρώτη υπόθεση, δύο στη δεύτερη. Πρόκειται για εν ψυχρώ και απροσχημάτιστες δολοφονίες, κάποιες φορές σε ανοικτό, δημόσιο χώρο, άλλες εντός των φυλακών. Δεν υπάρχει αμφιβολία: και σε αυτή την περίπτωση η «αόρατος χειρ» ενεργοποιείται αυτομάτως και «καθαρίζει» το τοπίο. Το σύστημα αυτορυθμίζεται!
Πρόκειται για μηχανισμό «αυτορύθμισης» επάξιο της κοινωνίας της «ελεύθερης» αγοράς, μηχανισμό από αυτούς που ο Ανταμ Σμιθ και οι κατοπινοί θιασώτες της «αοράτου χειρός» επιμελώς αποφεύγουν να σχολιάσουν.
*(Ph.D.)2, επίκουρος καθηγητής Ιατρικής Φυσικής – Υπολογιστικής Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
