Η επίσκεψη στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» κράτησε περίπου 3 ώρες. H τελευταία στάση ήταν στον 5ο όροφο, στην ΠΚ1, την παιδιατρική κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκεί είδα τη μικρή Σοφία. Έτσι την φωνάζει το προσωπικό του νοσοκομείου, στην πραγματικότητα δεν έχει βαπτιστεί ακόμη. Είναι τριών ετών και το μόνο μέρος που έχει γνωρίσει είναι αυτό το νοσοκομείο. Η Σοφία έχει σύνδρομο Down, έχει εγκαταλειφθεί και ακόμη δεν έχει μεταφερθεί, όπως θα έπρεπε, σε κάποιο ίδρυμα. Μαζί της ήταν δύο εθελόντριες της Αρχιεπισκοπής που την φροντίζουν.
Έναν όροφο πιο πάνω είναι ο Άγγελος. Ίδια περίπτωση με την Σοφία. Παιδί με ειδικές ανάγκες που είναι ήδη τρία χρόνια στο νοσοκομείο. Εγκαταλείφθηκε και εκείνος και παραμένει στο νοσοκομείο γιατί κανένα ίδρυμα δεν τον παίρνει.
Τα παραπάνω είναι δύο μόνο παραδείγματα από τα ξεχασμένα παιδιά των παιδιατρικών νοσοκομείων. Ένα μέρος που θα έπρεπε να παραμείνουν μόνο για 2 με 3 ημέρες, για τον απαραίτητο ιατρικό έλεγχο, αλλά κάποια έχουν καταλήξει να μένουν εκεί χρόνια ολόκληρα.
Το ζήτημα δεν είναι καινούργιο, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις.
Είναι τα παιδιά που παραμελούνται, εγκαταλείπονται ή κακοποιούνται -σωματικά, ψυχικά ή σεξουαλικά. Τα παιδιά που ο εισαγγελέας ανηλίκων έκρινε ότι πρέπει να απομακρυνθούν από το οικογενειακό τους περιβάλλον, αλλά αντί να μεταφέρονται σε κατάλληλες δομές και εν συνεχεία να προωθείται η υιοθεσία ή η αναδοχή τους, η ζωή τους «λιμνάζει» μέσα σε αυτό που θα έπρεπε να είναι ο πρώτος σταθμός της διαδρομής τους. Τα παιδιατρικά νοσοκομεία.
Μια έρευνα, που πρόσφατα βραβεύτηκε, αποκαλύπτει τη διαδρομή αυτών των παιδιών.
Η έρευνα έγινε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού της κ. Βάσιας Γεωργουσοπούλου, νοσηλεύτριας στο Παίδων «Αγία Σοφία». Πέρυσι κέρδισε το πανελλήνιο βραβείο «Δοξιάδη» στο πλαίσιο του Πανελλήνιου Παιδιατρικού Συνεδρίου και το επόμενο διάστημα πρόκειται να δημοσιευθεί στο επιστημονικό περιοδικό Παιδιατρική (κύριοι συγγραφείς: Α. Βουτετάκης, Β. Γεωργουσοπούλου, Γ. Κολαΐτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Παιδοψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ και επιβλέπων Α. Μίχος, Επίκουρος Καθηγητής Παιδιατρικής-Λοιμωξιολογίας Α’ Παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών).
Η έρευνα, που δημοσιεύει σήμερα η HuffPost Greece, καταγράφει τον σημαντικό αριθμό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των παιδιών που φιλοξενήθηκαν με Εισαγγελική εντολή στο Παίδων «Αγία Σοφία» το 2013. Ο λόγος που επελέγη το 2013 είναι, όπως μου εξηγεί η κ. Γεωργουσοπούλου όταν τη συναντώ στο Παίδων «Αγία Σοφία», επειδή τότε παρατηρήθηκε για πρώτη φορά εκρηκτική άνοδος στον αριθμό των περιστατικών. «Τότε δεχόντουσαν παιδιά μόνο το “Αγία Σοφία” και το “Αγλαΐα Κυριακού”. Μετά από παρέμβαση του διοικητή μας, το 2014 άνοιξε το Παίδων Πεντέλης. Γι’ αυτό βλέπουμε σχετική μείωση των περιστατικών, όχι όμως του φαινομένου».
Το βασικό που προκύπτει από την έρευνα είναι το εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα που παραμένουν τα παιδιά αυτά στα παιδιατρικά νοσοκομεία και τα επιπλέον προβλήματα που προκαλούνται από την μακρά παραμονή. Ο λόγος είναι η έλλειψη κατάλληλων δομών και οι μακρόχρονες διαδικασίες υιοθεσίας, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις το παιδί ξαναγυρνά στο ίδιο βλαπτικό περιβάλλον από το οποίο απομακρύνθηκε.
Όταν ο εισαγγελέας διατάξει την απομάκρυνση ενός παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον, αρχικά μεταφέρεται στο νοσοκομείο για ιατρικές εξετάσεις. Όμως, ενώ θα έπρεπε να είναι ο πρώτος σταθμός των 2-3 ημερών, καταλήγουν να μένουν εκεί για μήνες ή και χρόνια
Πως έχει η διαδικασία
Στην χώρα μας, όταν ο εισαγγελέας διατάξει την απομάκρυνση ενός παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον, αρχικά μεταφέρεται στο νοσοκομείο από την αστυνομία, για να υποβληθεί σε μια σειρά εξετάσεων. Ο λόγος είναι να διαπιστωθεί εάν έχει τραύματα, εάν πάσχει από κάποιο νόσημα και να του παρασχεθεί η απαραίτητη βοήθεια, ενώ γίνεται και ψυχιατρική εκτίμηση. Όμως, ενώ το νοσοκομείο θα έπρεπε να είναι ο πρώτος σταθμός, καταλήγουν τελικά να μένουν εκεί για μεγάλο διάστημα, αντί για 2-3 μέρες.
«Κανονικά αυτά τα παιδιά έρχονται εδώ για να κάνουν κάποιες εξετάσεις, να δούμε αν έχουν μολυσματικές ασθένειες και μετά να πάνε σε κάποιο ίδρυμα. Αλλά στην ουσία παραμένουν εδώ γιατί δεν έχουν που να πάνε, τα ιδρύματα είναι γεμάτα και οι κατάλληλες δομές είναι ελάχιστες», μου λέει ο κ. Αντώνης Βουτετάκης, Παιδίατρος- Παιδοενδοκρινολογος και επιστημονικός συνεργάτης της Α’ Παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών και του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.
Υπάρχουν επίσης παιδιά με σοβαρότατα προβλήματα όπως εγκεφαλική παράλυση, ψυχοκινητική καθυστέρηση κ.α. που θα έπρεπε να μεταφέρονται σε κατάλληλους χώρους φιλοξενίας ώστε να μπορούν παράλληλα να ακολουθούν την ενδεδειγμένη αγωγή -εργοθεραπεία, φυσιοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή- συμπληρώνει ο κ. Βουτετάκης.
Υπάρχουν στην Ελλάδα τέτοια ιδρύματα;
Κανονικά έτσι θα έπρεπε να είναι τα ιδρύματα.
Άρα δεν υπάρχουν.
Τέτοιου είδους εξειδικευμένες δομές με το κατάλληλο περιβάλλον και το απαραίτητο εξειδικευμένο προσωπικό δεν υπάρχουν. Οπότε τα παιδιά που έχουν κάποιο πρόβλημα στην ουσία μένουν στο νοσοκομείο γιατί δεν έχουν που να πάνε. Δηλαδή το νοσοκομείο παίζει το ρόλο του ιδρύματος και το νοσηλευτικό προσωπικό και οι εθελοντές αναλαμβάνουν το ρόλο της μητέρας.
Τα στοιχεία
Τι έδειξαν όμως τα στοιχεία της έρευνας; Συνολικά το 2013 εισήχθησαν στο Παίδων «Αγία Σοφία» με εισαγγελική εντολή 183 παιδιά.
Οι ιστορίες
Οι ιστορίες πίσω από τους αριθμούς είναι αυτές που συγκλονίζουν.
Μια από τις περιπτώσεις που περιγράφονται στην μελέτη είναι ένα κοριτσάκι 7,5 ετών, εκτός γάμου. Κατά το παιχνίδι της επιλέγει ιστορίες με ένα παιδί (την ίδια) που την απαγάγουν, την κλέβουν, και δεν της δίνουν σημασία. Για την μορφή του πατέρα επιλεγεί δύο φιγούρες: ο καλός μπαμπάς που τη φροντίζει, παίζει μαζί της, την προσέχει και ο κακός μπαμπάς που την τρομάζει και προσπαθεί διαρκώς να ξεφύγει από αυτόν. Τα παιχνίδια της αφορούν τέρατα και σκοτάδι στο οποίο είναι έκδηλο το συναίσθημα του φόβου. Κατά την ψυχιατρική συνεδρία βάζει βιβλία και καρέκλες πίσω από την πόρτα σαν να επρόκειτο να πει ένα μεγάλο μυστικό. Σωματική κακοποίηση αναφέρει το παιδί σε εκείνο και την μητέρα. Το παιδί ζωγραφίζει ένα τέρας με μεγάλα μάτια, ένα σπίτι με σκουπίδια και ένα «μάγο» που την σώζει. Αναφέρει ότι συχνά στον ύπνο της την επισκέπτονται τέρατα «δεν ξέρω ποια είναι αυτά τα τέρατα, κρατάω πάντα τα μάτια μου κλειστά». Υπόνοιες σεξουαλικής κακοποίησης δημιουργούνται όταν το παιδί ζωγραφίζει ένα κρεβάτι από καραμέλες που της έδωσε ο πατέρας της. Σε άλλη συνεδρία φτιάχνοντας και παίζοντας με ένα κουκλόσπιτο ανέφερε ότι δεν μπορεί να μιλήσει γιατί ο μπαμπάς της, της έβαλε ένα μικρόφωνο στα μαλλιά της. Το παιδί παραδόθηκε στην μητέρα του υπό την επίβλεψη της κοινωνικής υπηρεσίας.
Στο νοσοκομείο μεταφέρθηκε επίσης ένα αγόρι 7 ετών που έχει εμφανή σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης. Το ίδιο το παιδί λέει ότι ο δάσκαλος του τον κακοποίησε και ντρέπεται γι’ αυτό. Οι γονείς δείχνουν αδιάφοροι και δυσανασχετούν που βρίσκονται στο νοσοκομείο. Ο πατέρας αγχώνεται ότι χάνει μεροκάματα. Η μητέρα λέει την ίδια ιστορία με το παιδί, αλλά με ήρεμο τρόπο. Σε επόμενη συνάντηση το παιδί αναφέρει ότι έλεγε ψέματα για το δάσκαλο και ότι αυτοτραυματίζεται. Το παιδί επέστρεψε στην οικογένειά του ενώ το περιστατικό είναι υπό διερεύνηση.
Μια ιστορία ελπίδας και απόγνωσης ταυτόχρονα, είναι εκείνη του μικρού Δ. και τηςαδερφής του. Με γονείς αλκοολικούς και ξυλοδαρμό των παιδιών, ο Δ. και η αδερφή του απομακρύνθηκε από τους γονείς του και έμεινε στο νοσοκομείο 457 ημέρες. Δέθηκε με έναν υπάλληλο, ο οποίος μετά από πολλές δυσκολίες κατάφερε την αναδοχή. Όχι όμως και για την μικρή του αδερφή, που όσο και αν προσπαθεί, το ίδρυμα δεν τη δίνει. «Ο Δ. ήταν τεσσάρων ετών όταν ήρθε και η αδερφή του ήταν δύο ετών. Η μικρή δεν περπατούσε, δεν είχε μάθει από κανέναν, και ο μικρός Δ. δεν μιλούσε», μου εξιστορεί η κ. Γεωργουσοπούλου.
Ένα άλλο κορίτσι, 14 ετών, επίσης εκτός γάμου. Η μητέρα απεβίωσε από καρκίνο και ο πατέρας νοσηλεύεται σε βαριά κατάσταση από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η ίδια διέφυγε από συγγενικό σπίτι που τη φιλοξενούσε και επικοινώνησε με το Χαμόγελο του Παιδιού καταγγέλλοντας ότι συγγενικό πρόσωπο ασελγεί σε βάρος της. «Αρκετά παιδιά παίρνουν μόνα τους τηλέφωνο για να καταγγείλουν την κακοποίησή τους» μου λέει η κ. Γεωργουσοπούλου.
Ένα άλλο παιδί, ασυνόδευτο από τη Συρία, που έφτασε στο νοσοκομείο άγρια κακοποιημένο, χτυπημένο στο κεφάλι με όπλο, προσπάθησε να κόψει τις φλέβες του. Τώρα εισήχθη στο παιδοψυχιατρικό τμήμα.
Υπάρχουν τα παιδιά της κρίσης;
Το άλλο ερώτημα είναι κατά πόσο, λόγω της οικονομικής κρίσης, έχει αυξηθεί ο αριθμός των παιδιών που εγκαταλείπονται από τους γονείς τους λόγω οικονομικών προβλημάτων. Η συγκεκριμένη έρευνα δεν μπόρεσε να το αναδείξει γιατί όπως μας εξηγεί ο κ. Βουτετάκης η έρευνα περιγράφει με λεπτομέρεια τι συμβαίνει σε μία χρονιά και δεν παρακολουθεί διαχρονικά το φαινόμενο. «Προσωπικά είχα ρωτήσει την εισαγγελία ανηλίκων και είχαν πει ότι είχαν ανησυχήσει από την αύξηση των περιστατικών. Είχαν πραγματοποιηθεί συσκέψεις στο υπουργείο Δικαιοσύνης για να δουν πως θα μπορούσαν να τα διεκπεραιώνουν καλύτερα, αλλά δεν γνωρίζω ποιες αποφάσεις ελήφθησαν», μου λέει.
Ο Διοικητής του νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία», κ. Μανώλης Παπασάββας, που μίλησε στην HuffPost Greece, μου λέει ότι «διαχρονικά, από τότε που ξεκίνησε η κρίση, τα περιστατικά σαφέστατα έχουν αυξηθεί. Εκεί που ήταν το 2009 περίπου στα 80 με 90, έχουμε φτάσει στα 150 με 170».
Το αποδίδετε στην κρίση;
Σίγουρα και η οικονομική κρίση έχει συμβάλει. Δεν είναι το μόνο στοιχείο, αλλά έχει συμβάλει.
Όσο παραμένουν εκεί, τα προβλήματα αυξάνονται
Ένα από τα βασικά προβλήματα από την πολυήμερη ή και πολύμηνη παραμονή των παιδιών αυτών στα νοσοκομεία, είναι ότι επιβαρύνεται πολλές φορές η υγεία τους. Η έρευνα έδειξε ότι εκτός από τις λοιμώξεις (42%), καταγράφηκαν και ατυχήματα (5,5%) ή άλλα συμβάντα. Μάλιστα, τα συμβάντα αυτά δεν καταγράφονται πάντα στους ιατρικούς φακέλους και συνεπώς η επίπτωσή τους υποτιμάται.
Το δεύτερο είναι οι ιδιαίτερες απαιτήσεις της φροντίδας των βρεφών. Τα μικρά παιδιά, τα οποία κυριολεκτικά μεγαλώνουν σε ένα ακατάλληλο νοσοκομειακό περιβάλλον, αποτέλεσαν το 20% του συνόλου των παιδιών. Στις περιπτώσεις αυτές, το προσωπικό του νοσοκομείου λειτουργεί ταυτόχρονα ως πάροχος υγείας για τους ασθενείς αλλά και «γονέας» για τα παιδιά αυτά μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
Τα παιδιά που το σκάνε
Ένα τρίτο, αλλά πολύ σημαντικό πρόβλημα είναι τα παιδιά που φεύγουν παράνομα από το νοσοκομείο, συνήθως με τη συνδρομή των γονιών τους. Πρόκειται για το 20% των παιδιών. Το έσκασαν από το νοσοκομείο μετά από μέση παραμονή 13 ημερών, αλλά υπάρχουν και περιστατικά που έμειναν λίγες μόνο ώρες.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τις περισσότερες φορές οι γονείς ή άλλοι κηδεμόνες παίρνουν τα παιδιά στο ίδιο βλαπτικό περιβάλλον και τις συνθήκες από τις οποίες αρχικά απομακρύνθηκαν με την εισαγγελική εντολή. Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά είχαν απομακρυνθεί από το σπίτι τους (στο οποίο ξαναγυρίζουν) λόγω παραμέληση τους και κακών συνθηκών διαβίωσης (52%), ενώ σε ποσοστό 37% ο λόγος της απομάκρυνσης ήταν η σωματική και συναισθηματική κακοποίηση.
«Αυτά τα παιδιά τα χάνουμε. Δεν ξέρουμε ποια είναι η τύχη τους. Πολλά από αυτά έχουν προηγούμενες εισαγγελικές εντολές (σ.σ. το 11% σύμφωνα με την έρευνα), που σημαίνει ότι πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο. Είχαν απομακρυνθεί από την οικογένεια πριν από κάποιο διάστημα, επέστρεψαν ξανά στις ίδιες συνθήκες και εκδόθηκε πάλι εντολή απομάκρυνσης Επίσης αρκετά έχουν «ύποπτο» παθολογικό ιστορικό, ενδεικτικό παραμέλησης: λήψη τσιγάρου, μέθη, λήψη ουσιών», μας λέει η κ. Γεωργουσοπούλου.
Και μετά τι;
Από τα 183 παιδιά που εισήχθησαν το 2013 στο Παίδων «Αγία Σοφία» υπάρχουν στοιχεία για την έκβαση των 182.
Από αυτά, το 41% μεταφέρθηκαν σε κάποια δομή φιλοξενίας. Τα κύρια ιδρύματα υποδοχής είναι «Το Χαμόγελο του Παιδιού» και το ίδρυμα «Μητέρα». Ο μέσος χρόνος παραμονής στο νοσοκομείο πριν την μεταφορά στο κατάλληλο πλαίσιο ήταν 54 ημέρες. Υπάρχει επίσης κάποιες περιπτώσεις παιδιών που μεταφέρθηκαν σε ψυχιατρικό νοσοκομείο.
Το 35% των παιδιών επέστρεψαν με απόφαση του εισαγγελέα στην οικογένεια τους υπό την εποπτεία κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτό έγινε είτε γιατί θεωρήθηκε ότι με την κατάλληλη παρέμβαση είναι δυνατόν να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης, είτε διότι προσωρινά δεν βρέθηκε κάποιο κατάλληλο πλαίσιο φιλοξενίας. Από τα παιδιά τα οποία επέστρεψαν στην οικογένειά τους το 30% είχε απομακρυνθεί από τους κηδεμόνες του λόγω σωματικής ή συναισθηματικής κακοποίησης και το 17% λόγω εγκατάλειψης Η δυνατότητα των γονέων αυτών να ανταποκριθούν στο ρόλο τους συνεπώς παραμένει εν αμφιβόλω.
«Θυμάμαι μια ιστορία με δύο αδέρφια, 8 και 11 ετών, που ήταν εδώ την ίδια περίοδο, και ένα άλλο αγόρι, 11 χρονών. Έμειναν 6 μήνες και εξελίχθηκαν σε μία ιδιότυπη “συμμορία”. Πέταγαν πολυθρόνες από τον 5ο όροφο, έπαιρναν νυστέρια και απειλούσαν γονείς, επαιτούσαν μέσα στο διάδρομο του νοσοκομείου. Το ένα είχε κάνει μπροστά μου λήψη ντεπόν με την απειλή ότι θα αυτοκτονήσει. Εκείνη τη χρονιά χάθηκε ο έλεγχος. Ήταν το 2013. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Ο εισαγγελέας επέστρεψε τα δύο αδέρφια στον πατέρα που είχε αποφυλακιστεί (η μητέρα ήταν σε ψυχιατρική κλινική) γιατί δεν υπήρχαν δομές, και ο άλλος εισήχθη στο παιδοψυχιατρικό τμήμα. Δηλαδή ήρθαν τα παιδιά εδώ για να τα βοηθήσουμε, παρέμειναν για 6 μήνες, και τελικά απλά ξαναγύρισαν εκεί από όπου τα πήραν», μου λέει η κ. Γεωργουσοπούλου.
Όσοι μου μίλησα συμφώνησαν στο εξής: η απάντηση στο πρόβλημα είναι η δημιουργία των κατάλληλων δομών ώστε να μεταφέρονται άμεσα αυτά τα παιδιά και να κινούνται πιο γρήγορα οι διαδικασίες
Ποια είναι η λύση
Όλοι όσοι μου μίλησα συμφώνησαν στο εξής: η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι άλλη από τη δημιουργία των κατάλληλων δομών ώστε να μεταφέρονται άμεσα αυτά τα παιδιά και να κινούνται πιο γρήγορα οι διαδικασίες.
«Όλες οι διαδικασίες. Η υιοθεσία και η αναδοχή καταρχήν, για να αδειάζουν τα ιδρύματα» συμπληρώνει η κ. Γεωργουσοπούλου.
«Το παιδί καλώς έρχεται εδώ, από την στιγμή που έχει διαταχθεί να γίνει ένας ιατρικός έλεγχος και ψυχιατρική εκτίμηση. Εφόσον όμως διαπιστωθεί ότι το παιδί είναι καλά, ειδοποιείται ο εισαγγελέας ανηλίκων και εκείνος αποφασίζει εάν θα επιστρέψει στο οικογενειακό του περιβάλλον, εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν, ή εάν θα πρέπει να βρεθεί μια δομή πρόνοιας, ανά όλη την Ελλάδα, όχι μόνο στην Αθήνα. Και εκεί υπάρχει δυσκολία, γιατί οι δομές είναι γεμάτες. Για όσο μένει εδώ, εμείς θα το φροντίσουμε αλλά όπως έχει σήμερα η κατάσταση, υγιή παιδιά παραμένουν στο νοσοκομείο. Δεν είναι ότι καλύτερο. Και για τα ίδια αλλά και για τα υπόλοιπα παιδιά που νοσηλεύονται», τονίζει ο κ. Παπασάββας.
«Το υπουργείο γνωρίζει το πρόβλημα. Όχι μόνο η σημερινή πολιτική ηγεσία, αλλά όλες οι προηγούμενες, από το 2010 τουλάχιστον που είμαι εγώ εδώ. Ο σχεδιασμός τώρα είναι να αυξηθούν οι δομές έτσι ώστε τα παιδιά να μη μένουν στο νοσοκομείο. Πιστεύω ότι θα υλοποιηθεί για να υπάρχει καλύτερη διακίνηση των περιστατικών αυτών. Χρονοδιάγραμμα δεν γνωρίζουμε. Έχουμε κάνει όμως συναντήσεις για την επίλυση του θέματος», επισημαίνει.
