Μέρος ΣΤ΄
Τα επιγράμματα, όπως και τα αχαϊκά, δεν ήταν μόνο ταφικά και γενικά δεν προορίζονταν αποκλειστικά να αναρτηθούν επάνω από τον τάφο του νεκρού. Ένα τιμητικό έμμετρο επίγραμμα για τον Βασίλειο του Βασιλείου, που βρέθηκε στην οδό Κανακάρη και χρονολογείται στον 3ο/4ο αι. μ.Χ., είχε στηθεί σε δημόσιο χώρο στη βάση του ανδριάντα του.
Στο σύνολό του έχει χαρακτηριστεί ως «ένα ανούσιο παιχνίδι ηχηρών λέξεων» και η φιλολογική του αξία είναι μέτρια σε βαθύτερα νοήματα. Ωστόσο, για πολλούς λόγους είναι ένα πολύτιμο ποίημα και μάλιστα μακροσκελές, που προσφέρει μοναδικές πληροφορίες για την Πάτρα εκείνης της εποχής, για τον τιμώμενο αλλά και για τον ίδιο τον ποιητή.
Οι είκοσι στίχοι που το απαρτίζουν είναι γραμμένοι σε άψογο δακτυλικό εξάμετρο, χωρίς κανένα μάλιστα λάθος, σε αντίθεση με τα μετρικά σφάλματα που συχνά απαντούν σε επιγράμματα της ύστερης αρχαιότητας και της βυζαντινής περιόδου.
ΠΛΟΥΣΙΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Η γλώσσα του κειμένου είναι ομηρική και ο συντάκτης του έχει πλουσιότατο ελληνικό λεξιλόγιο. Το έχει αποκτήσει από τη μελέτη προσιτών κλασικών πονημάτων και σε καμία περίπτωση από τις κοινωνικές ή φιλολογικές του συναναστροφές. Το ύφος του κειμένου είναι ηθελημένα σκοτεινό και βαθυστόχαστο, ώστε να προσελκύσει την προσοχή των περαστικών. Μαζί με τα υπόλοιπα καλολογικά στοιχεία της γλώσσας του, που το διαφοροποιούσε από τον καθημερινό λόγο, αποτελούσε ένα σύνολο που είχε ως άμεσο στόχο να προκαλέσει και να κεντρίσει το ενδιαφέρον.
Το μακρύ περιεχόμενο του ηρωικού ποιήματος κάτω από τον μαρμάρινο ανδριάντα μπορεί σύντομα να μεταγραφεί ως εξής:
«Να ο ένδοξος βλαστός του Πέλοπα, ο Βασίλειος γιος του Βασιλείου, απόγονος του Οξύλου. Έχοντας ευθεία κρίση και γνωρίζοντας τη θεία θέληση, προσφέρθηκε εκούσια στο λαό ως ο μοναδικός δικαστής για μία πενταετία. Αν και ήταν μόνος του σε αυτό το καθήκον, πέτυχε δίκαιες αποφάσεις προς όφελος του καλού της πόλης. Σε έναν μόλις χρόνο απέκτησε τη συμπάθεια γηγενών και ξένων με τα λουτρά που προσέφερε και με τη διαρκή και άφθονη παροχή γευμάτων, χρυσού και ενδυμάτων στην οικία του. Για τις ανάγκες του δικαστηρίου και του λαού μετέφερε από τα εκτεταμένα κτήματά του στην Πίσα (Ηλεία) 10.000 μέτρα ελευσίνιου σίτου, που η Δήμητρα κάνει εκεί να καρπίζει. Προσέφερε 10.000 μέτρα γλυκού οίνου από τη θεϊκή Αργυρά και έδωσε στους κατοίκους της πόλης 11.000 μέτρα λαδιού πρασινόχρωμου (φρέσκου). Για όλα αυτά οι κάτοικοι, που θεωρούν ότι ήταν ένας άνθρωπος του σπιτιού τους, έστησαν ως αντίδωρο αυτό το άγαλμα, το οποίο έχει όση μπορούσαν περισσότερη ομοιότητα προς εκείνον».
ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Ο Βασίλειος, όπως παρουσιάζεται στο επίγραμμα, ήταν Ηλείος στην καταγωγή και μάλιστα από την αρχαία Πίσα, κοντά στην Ολυμπία. Για να μην υπάρξει αμφιβολία σχετίζεται στην καταγωγή μετα μυθολογικά πρόσωπα αυτής της πόλης. Η ηρωική σύνδεση γίνεταιθαυμαστά με τον ίδιο τον Πέλοπα, βασιλιά αρχικά της Αχαΐας και μετά ιδρυτή της Πίσας, ώστε ο Βασίλειος να αποκτά ερείσματα και στην Αχαΐα και κατ’ επέκταση στην ίδια την Πάτρα. Ακολούθως αναφέρεται ως απόγονος του Οξύλου, ο οποίος οδήγησε τους Ηρακλείδες στην Πελοπόννησο μέσω του πορθμού Ρίου – Αντιρρίου και συνένωσε τους Ηλείους, ενώ συχνά αναφέρεται και ως ο ιδρυτής των Ολυμπιακών Αγώνων. Η μυθική του καταγωγή ερμηνεύει και δικαιολογεί την ευθεία κρίση του αλλά και το αξίωμα του πεντετηρικού άρχοντα στην Πάτρα («ελέω θεού» δηλαδή), που του έδινε και το δικαίωμα να δικάζει για πέντε έτηέχοντας,παράλληλα,εντρυφήσει στους νόμους και στο εθιμικό δίκαιο.
ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ
Από όσα αναφέρονται στη συνέχεια είναι εμφανές, ότι η αρχαία θρησκεία και τα έθιμα δεν είχαν καθόλου παραμεριστεί στην Πάτρα μέχρι τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ.,λόγω της έλευσης του χριστιανισμού. Ο Βασίλειος διέθετε τεράστια έγγεια ιδιοκτησία, τόσο στον τόπο της καταγωγής του όσο και στην Πάτρα και τα περίχωρά της και είχε υπό τον έλεγχό του το στάδιο της παραγωγής. Η διατήρηση της μεγάλης ιδιοκτησίας είχε μεγάλο αντίχτυπο στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και προφανώς οι κοινωνικές αντιθέσεις είχαν ιδιαίτερα οξυνθεί, προσφέροντας εν μέρει και τον κατάλληλο τόπο για τη διάδοση του χριστιανισμού.
Οι οξύνσεις αυτές είναι συγκαλυμμένες μέσα στο ίδιο το επίγραμμα, τόσο με την απόδοση στο λαό της πρωτοβουλίας για την ανέγερση του ανδριάντα ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, όσο και με την αποδοχή των προσφορών σε είδος, ιδίως των βασικών προϊόντων διατροφής (ψωμί, λάδι, κρασί). Η διανομή τροφίμων από πλούσιους ήταν διαδεδομένη εκείνη την εποχή, γεγονός που καταδεικνύει το πρόβλημα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το στοιχείο της κοινωνικής επίδειξης και ισχύος είναι πασιφανές, ενώ η επίδειξη του πλούτου με τα συμπόσια αναφέρεται με απόλυτο τρόπο στο ποίημα, έστω και αν ο Βασίλειος εμφανίζεται να μοιράζει στη βίλλα του ακόμα και χρυσό στο λαό.
Η βίλλα του Βασίλειου βρισκόταν ίσως κοντά στην Αργυρά, που από το επίγραμμα μαθαίνουμε ότι ήταν τόπος κατάλληλος για την καλλιέργεια αμπελώνων. Ο αρχαίος εκεί οικισμός είχε ερειπωθεί ήδη από την εποχή του Παυσανία (μέσα 2ου αι. μ.Χ.) αλλά φυσικά ο τόπος δεν είχε εγκαταλειφθεί και υπήρχαν μεγάλες ιδιοκτησίες ήδη από την εγκατάσταση των ρωμαίων αποίκων. Μία λουτρική κατασκευή στον ποταμό Ξυλοκέρα (Σέλεμνος) είναι πιθανώς ο χώρος των λουτρών που διέθετε ο Βασίλειος στους Πατρείς αλλά και τους περαστικούς («ξένους»), καθώς βρισκόταν κοντά στον κεντρικό δρόμο που οδηγούσε από την Πάτρα στο Αίγιο και την Κόρινθο.
Η συνέχεια την επόμενη εβδομάδα
του Ιωάννη Μόσχου
