Ο έρωτας ξεντύνει τα σώματα· η φιλία ξεγυμνώνει τους χαρακτήρες».
C. S. Lewis
Λέμε, και είναι αλήθεια, ότι οι πιο στέρεοι δεσμοί οι πιο ανθεκτικοί είναι οι οικογενειακοί. Τού αίματος. Κάποιες φορές, μάλιστα, προσθέτουμε λαθραία και κάνα δυο μορφές ακόμα, ξενικές, που τις κρατάμε καταχωνιασμένες στην άκρη του μυαλού (μάς αρέσει αυτό) σαν σε μουσείο. Είναι παράδοξο αλλά τα απωθημένα αισθήματα που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, παραμένουνε κι αυτά για πάντα. Σαν κάτι ήρωες τού σινεμά που φεύγουνε απ’ τη ζωή νωρίς, προτού προλάβουν να γεράσουν, (η Μονρόε, ο Τζέιμς Ντιν) και μένουν ζωντανοί και νέοι εσαεί – κι αυτό αλήθεια είναι.
Oμως, ακόμα πιο βαθιές, πιο ουσιαστικές, νομίζω, είναι οι σχέσεις της φιλίας. Και δεν μιλώ για τις κοινωνικές μας επαφές, ούτε πολύ περισσότερο για τις φεϊσμπουκικές φιλίες. Μήτε λογαριάζω τις φιλίες που στηρίζονται μόνο στους καλούς λογαριασμούς. Μιλάω για εκείνες που τις δοκιμάζει ο χρόνος. Που περνάνε από τα μύρια κύματα και αντέχουνε ολόκληρη ζωή.
Ποια υλικά τις χτίζουνε τέτοιες φιλίες;
Πρώτα, ο χρόνος. Οι δοκιμασίες του. Οι συγκυρίες που σμιλεύουνε τις αντοχές των φίλων, ενισχύουνε το κέλυφος της σχέσης τους αλλά και τρέφουν το μεδούλι της. Μετά, τα χνώτα, οι ιδέες τους, η οπτική με την οποία βλέπουν τη ζωή, μεγάλη υπόθεση αυτή.
Κι ακόμα, μια λεπτή οριοθέτηση, μια αυτονόητη διακριτικότητα, ένας ζωτικός αέρας δηλαδή που αφήνεις στον άλλονα για ν’ αναπνέει: Αν θέλει κάτι να σου πει, θα σου το πει ο ίδιος, αλλιώς σεβάσου την επιλογή του να σιωπήσει. Θα έχει οπωσδήποτε τους λόγους του. (Δεν εννοώ την ιδιοτελή και σκόπιμη απόκρυψη που εξαπατά. Αλλά τη συνετή σιωπή, που περιμένει να ζυγιάσει, να μετρήσει και το πλήρωμα τού χρόνου να μιλήσει ακριβοδίκαια).
Δεν ξέρω άλλη σχέση ανθρώπινη πέραν της φιλικής που να στηρίζεται στην ανεμπόδιστη ειλικρίνεια, στην απόλυτη ελευθερία. Ούτε οι έρωτες, ούτε οι συζυγικές. Πολύ σπάνια. Κυρίως η ανταγωνιστικότητα σ αυτές εδώ υποσκάπτει την ισοτιμία. Ούτε καν στις σχέσεις με παιδιά και συγγενείς δεν λες την αλήθεια ολόκληρη. Ενίοτε, ούτε τη μισή. Πάντα, κάτι κρατάς για σένα. Ο φόβος μην δυσαρεστήσεις, ίσως; Μην αλλοιώσεις την εικόνα που οι άλλοι έχουνε για σένα; Ή μήπως η ανησυχία ότι θα τους χάσεις; Ολα είναι πιθανά.
Απόλυτα ειλικρινείς μεταξύ τους είναι μονάχα οι φίλοι. Η αμοιβαιότητα κι η απουσία κάθε σκοπιμότητας απαλλάσσει από σκέψεις δεύτερες, αποδεσμεύει το μυαλό από καχυποψίες και ενδοιασμούς -προπαντός από τον φόβο της απόρριψης, της απαξίωσης ή της ταπείνωσης μπροστά στον άλλον. Καμία άλλη σχέση ανθρώπινη πλην της φιλικής, δεν σου δημιουργεί την πλήρη αίσθηση ελευθερίας να εκφράσεις σκέψεις ανείπωτες, να πεις πράγματα δύσκολα και μύχια της ψυχής. Μόνο σε φίλο της καρδιάς μπορείς να φανερώσεις, χωρίς τον φόβο πως θα σε καταδικάσει. Ακόμα και αν δεχτείς την πιο σκληρή του κριτική, είναι ανακουφιστική, σχεδόν λυτρωτική.
Γι’ αυτό και οι φιλίες, νομίζω, είναι πολύ περσότερο ανθεκτικές κι από τους έρωτες τους πλέον δυνατούς, από σχέσεις οικογενειακές, συγγενικές κι από όλες τις συμβατικές. Κι ας αποκλίνουνε τα ενδιαφέροντα δύο φίλων με το πέρασμα του χρόνου, κι ας παίρνουν άλλες κατευθύνσεις οι κοινωνικές τους επαφές, όμως η αίσθηση της φιλίας παραμένει ακέρια.
Ισως η μόνη σχέση που υπηρετεί την ανθρώπινη φύση ανυπόκριτα και εντελώς απροσχημάτιστα. (Αν είναι πράγματι φιλία, επαναλαμβάνω, κι όχι οποιοδήποτε αλισβερίσι).
*Ο Κώστας Λογαράς είναι συγγραφέας.
