Ο Ελληνικός τουρισμός ή μάλλον η αύξηση των αφίξεων τα τελευταία χρόνια είναι μια αμφίβολη επιτυχία. Ίσως είναι λίγο άνθρακες παρά θησαυρός. Η συνολική δαπάνη των τουριστών μένει στάσιμη γιατί η ατομική πέφτει. Η χώρα δέχεται χαμηλότερου εισοδήματος τουρίστες ειδικά από την Γερμανία και την ΕΕ, ίσως και με ανακατανομή από άλλες χώρες χαμηλού κόστους, ενώ η εκτός ΕΕ που υπάρχει και μεγαλύτερη δαπάνη τα νούμερα υπολείπονται.
(Τρίτο και τελευταίο μέρος – για το δεύτερο μέρος της ανάλυσης πατήστε εδώ, και για το για το πρώτο μέρος της ανάλυσης πατήστε εδώ)
-του Παναγιώτη Χατζηπλή*
Επίδραση στο κόστος ενοικίων
ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ AIRBNB
Αν και υπάρχει περιορισμένη διάθεση για ξένες επενδύσεις σε άλλους τομείς δεν συμβαίνει το ίδιο στον ελληνικό τουρισμό όπου οι επενδυτές συνωστίζονται. Εκτός από τα ξενοδοχεία και τις υποδομές, πρόσφατα, αυτό είναι εμφανές στα ακίνητα. H TUI αγοράζει περισσότερα ξενοδοχεία. Και σε μια χώρα με υποτονικό ΑΕΠ παρατηρείται αύξηση των τιμών των ακινήτων! Πώς είναι δυνατόν;
Μια από τα νέα παρεπόμενα του πρόσφατου τουριστικού κύματος ίσως και αυτό που το υποστήριξε είναι η αύξηση της διαμοιρασμένης κατοικίας (home sharing) ή κοινοκτημοσύνη για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο που προϋπήρχε; Αυτή η κοινοκτημοσύνη λαμβάνει χώρα μέσα από ηλεκτρονικές πλατφόρμες όπου ο ντόπιος μπορεί να διαφημίσει το σπίτι του και ο ξένος τουρίστας να το νοικιάσει και πληρώσει εξ αποστάσεως. Ούτε αυτό όμως είναι κάτι νέο σαν ιδέα παρά μόνο σαν τρόπος εκτέλεσης. Η υπενοικίαση σπιτιών είχε ανακοινωθεί ως μέρος της προετοιμασίας για τους Ολυμπιακούς του 2004. Δεν απέδωσε πολλά ως προς αυτό όπως δεν έφερε και τουρίστες αν και έφερε ένα δυσβάσταχτο λογαριασμό. Ακόμα παλιότερα υπενοικίαση δωματίων γινόταν σε πολλά νησιά, τα γνωστά στους παλιότερους «Rooms to Let». Η συναλλαγή κλεινόταν στην προκυμαία με την άφιξη των τουριστών όπου οι νοικοκύρηδες δείχνανε φωτογραφίες των δωματίων και απάγγελλαν αυτά που τώρα γράφονται στις πλατφόρμες, ρεαλιστικά ή μη.
Όμως η ενοικίαση αυτή πλέον παίρνει σπίτια που θα μπορούσαν να δοθούν σε οικογένειες, εργένηδες, φοιτητές που ενδεχομένως δεν έχουν αναλογικά τα ίδια λεφτά με τους τουρίστες ακόμα κι αν ληφθεί υπόψη ένας μέτριος βαθμός πληρότητας. Γιατί πλέον η ενοικίαση δεν γίνεται στα παραθεριστικά μέρη αλλά στις πόλεις.
Αυτή η αύξηση του τουρισμού με αύξηση των ενοικίων θα ήταν μια ακόμα αποτυχία των » bailouts». Θα φέρναν γέλιο τόσες αποτυχίες αν κάτι τέτοιο δεν θα μεγάλωνε τον πόνο στους φτωχοποιημένους Έλληνες. Σύμφωνα με μελέτη της Grant Thornton η δραστηριότητα διαμοιρασμένης κατοικίας (home sharing) έχει έσοδα άνω του €1,9 δισ. (10% της ετήσιας τουριστικής δαπάνης της χώρας) και εκτιμάται προκαλεί 9.3% αύξηση στις τιμές ενοικίων και αλλοίωση του κοινωνικού ιστού και αστικού τοπίου με ολόκληρες γειτονιές να καταλαμβάνονται από τουρίστες. ‘Oπως πχ το Κουκάκι που τώρα θεωρείται ότι το 50% των σπιτιών είναι στην βραχυχρόνια μίσθωση. Σκεφτείτε π.χ. την ανάγκη μετατόπισης ή αλλαγής υποδομών όπως σχολεία, υπηρεσίες κλπ. Παράλληλα προκαλεί διαφυγόντα φορολογικά έσοδα λόγω άδηλων πληρωμών και εργασίας, εξού και η εντατικοποίηση των ελέγχων. Βέβαια οι φόροι είναι ήδη υπέρογκοι και σε μια οικονομία κατακερματισμένη σε μικροεπιχειρηματικότητα τέτοιες δραστηριότητες τροφοδοτούν την παραοικονομία και μοιραία αυξάνουν το επιχειρησιακό φόρτο των φορολογικών αργών. Ποιος ξέρει, ίσως και να τους αποσπά από την εξιχνίαση των υπέρογκων ποσών που βρίσκονται στα offshore και στις διάφορες λίστες που έχουν περάσει σχετικά ανεκμετάλλευτες…
Η εκδίωξη των ντόπιων κατοίκων μέσα από τον αθέμιτο ανταγωνισμό για υψηλότερα νοίκια, είναι σαν το εμπορικό ντάμπινγκ, δηλαδή η εισαγωγή στην οικονομίας ενός προϊόντος που οι ντόπιοι παράγουν με υψηλότερο κόστος, επομένως δεν μπορούν να ανταγωνιστούν και συνεπώς κλείνουν οι επιχειρήσεις τους. Στην περίπτωση του τουρισμού και ειδικότερα του AirBnb μιλάμε για την προσέλκυση τουριστών με υψηλότερο εισόδημα από τους ντόπιους, που ανταγωνίζονται για το ίδιο ενοίκιο που θα καταλήξει στον πλειοδότη. Αλλά θα πει κάποιος, αυτή είναι μια ελεύθερη αγορά, τι να κάνουμε; Λίγο ενδιαφέρει αν οι κοινωνίες δεν απαρτίζονται από περαστικούς των πέντε ημερών διαμονή. Και ενώ υπάρχουν μέτρα τα οποία μπορούν να πάρουν χώρες κατά του ντάμπινγκ, λίγα γίνονται για τον τουρισμό. Βλέπετε ο τουρισμός θεωρείται αβλαβής … Αλλά οι αντιδράσεις από τους ντόπιους πληθυσμούς αυξάνονται και σύντομα θα υπάρξει κάποια παρέμβαση και εκεί.
Οι αρχές ανά τον κόσμο ακούγοντας τις διαμαρτυρίες των κατοίκων αρχίζουν να θέτουν περιορισμούς στην τουριστική εισροή στην πιο ενοχλητική της μορφή η οποία δεσμεύει στεγαστικό χώρο από τους ντόπιους. Για παράδειγμα, έχουν τεθεί όρια για τον αριθμό των καταλυμάτων AirBnb και διάρκεια ενοικίασης και είδος σπιτιών στη Βαρκελώνη, τη Νέα Υόρκη και αλλού. Στην Βενετία τίθεται ένα είδος εισιτηρίου στην πόλη που θα ελέγξει την πολυκοσμία και θα βοηθήσεις με τα έσοδα τους ντόπιους. Στην Νέα Υόρκη ενοικιάζονται μόνο δωμάτια σε σπίτια όπου κατοικούν και οι ένοικοι όταν αφορά περιόδους μικρότερες του μήνα. Επίσης στην Νέα Υόρκη το AirBnb έχει από μόνο του απαγορεύσει τη διαχείριση πολλών σπιτιών από το ίδιο άτομο (κάτι που ήταν ζητούμενο ακτιβιστών). Αυτό στην Ελλάδα θεωρείται ως ένα από τα success stories επιχειρηματικότητας την εποχή αυτή, η ύπαρξη δηλαδή επιχειρήσεων διαχειριστών πολλαπλών διαμερισμάτων AirBnb, λες και κάποιοι εφηύραν τον τροχό. Είναι επειδή ακόμα υπάρχει απόθεμα σπιτιών, δεν έχουμε φτάσει σε οριακά επίπεδα ή δεν έχει αντιδράσει η αγορά ακόμα.
Ούτε αυτή η αναφορά είναι μομφή εναντίον του AirBnb. Το AirBnb και εφαρμογές σαν αυτό βοηθούν σε πολλές περιπτώσεις. Δεν δημιουργεί την αγορά, κατά τη γνώμη μου. Διευκολύνει τις συναλλαγές. Εάν δεν υπήρχε προσφορά, δεν θα υπήρχε AirBnb. Στην Ελλάδα, η αύξηση της κατανομής των κατοικιών είναι υποπροϊόν της οικονομικής κρίσης και του φθηνού τουρισμού. Πριν από μερικά χρόνια δεν θα είχε μεγάλη επιτυχία. Αλλά τώρα οι άνθρωποι χρειάζονται πρόσθετα έσοδα, ενώ οι κερδοσκόποι με μικρή κοινωνική ευαισθησία δεν θα διστάσουν μα πετάξουν τους ντόπιους στο δρόμο για να νοικιάσουν στους τουρίστες και να βγάλουν το επιπλέον έσοδο (ας το ονομάσουμε «rent arbitrage «). Υπάρχουν επίσης τρόποι με τους οποίους η AirBnb μπορεί να αυτορυθμιστεί (όπως κάνει στην Νέα Υόρκη) προκειμένου να προστατεύσει την εικόνα στις τοπικές κοινωνίες. Θα μπορούσε να θέσει ανώτατα ενοίκια κατά περιοχή με βάση τον μέσο μισθό εκεί και στην περίπτωση ειδικά της Ελλάδας θα μπορούσε να δεσμεύεται ότι δεν θα δεχόταν στη βάση δεδομένων της περιουσίες που μεταβιβάστηκαν μέσω διαδικασίας αποκλεισμού για μια περίοδο μέχρι πέντε έτη μετά τη διαδικασία. Αυτές είναι μόνο μερικές ενδεικτικές ιδέες.
Επίσης το «επενδυτικό κύμα» στα ακίνητα εντείνεται από την ύπαρξη βουνού κόκκινων δανείων. Η δυνατότητα πώλησης για χρησιμοποίηση ως βραχυχρόνια μίσθωση μπορεί να ενισχύσει την αδιαφορία των τραπεζών να προβούν σε διακανονισμούς ή μάλλον την έφεσή τους για πλειστηριασμούς. Κάτι που είναι άδικο. Αν και δεν είναι επί τους παρόντος δεν πιστεύουμε ότι είναι φυσιολογικό σε μια οικονομία να υπάρχουν κόκκινα δάνεια σε ύψος 50% του συνόλου του χαρτοφυλακίου και 1,2 εκ. δανειολήπτες. Αυτό είναι μια «ανωμαλία» πολύ μεγάλη για να οφείλεται στην μικροοικονομία και στον χαρακτήρα των δανειοδοτούμενων αλλά προκλήθηκε από μακροοικονομικές αποφάσεις. Κατά την άποψή μου, όπως έχω αναπτύξει αλλού, μεγάλο μέρος της έκρηξης των μη εξυπηρετούμενων δανείων που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν την εισαγωγή του ευρώ και την εκ των υστέρων επιλεκτικό Grexit που προσγείωσε την οικονομία και τα εισοδήματα σε επίπεδο προ Ευρώ αλλά όχι και τα δάνεια. Με την αύξηση των ενοικιάσεων σε τουρίστες δημιουργεί μια αγορά για τα ακίνητα που θα πάνε σε πλειστηριασμούς.
Κι ενώ για τις μισθώσεις AirBnb καταβάλλονται χαρτόσημα (μετά από ευαισθητοποίηση των αρχών και εντατικοποίηση των ελέγχων για είσπραξη φόρων) δεν υπάρχει αντίστοιχή χρέωση για ενοικιάσεις από ΜΚΟ… Συνεπώς είναι προτιμότερο να αγοράζει κάποιος και να νοικιάζει σε ΜΚΟ λόγω χαμηλότερου φόρου αλλά και εγγυημένων ενοικίων.
Ο ρόλος της Χρυσής Βίζας
Σε αυτή την αύξηση των ακινήτων πολύ επιγραμματικά να προσθέσουμε και την επίδραση της χρυσής βίζας. Εξάλλου πολλά από τα σπίτια αυτά χρησιμοποιούνται για εκμίσθωση σε τουρίστες. Είναι λυπηρό γιατί το κόστος της βίζας είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (μόνο €250.000 για όλη την οικογένεια σε σχέση με €2-2,5 εκατ στην Κύπρο, €500.000 Πορτογαλία) και οι δικαιούχοι απολαμβάνουν τα προνόμια για όλη την οικογένειά τους ενώ το Ελληνικό διαβατήριο είναι από τα 10 πιο ισχυρά διεθνώς (γίνεται δεκτό χωρίς βίζα σε 164 χώρες με αυτό π.χ. των ΗΠΑ στις 165).
Κρίμα επίσης γιατί αυτή το χρηματοδοτικό ρεύμα θα μπορούσε να κατευθύνεται στην πραγματική οικονομία και την παραγωγή αν σχετιζόταν με την δημιουργία θέσεων εργασίας όπως συμβαίνει με τις ΗΠΑ και την αντίστοιχή ρύθμιση (EB5 βίζα)
Συνεπώς υπάρχει ανάγκη ρυθμίσεων τουλάχιστον από την οπτική γωνία του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Μπορεί οι ρυθμίσεις να προστατεύουν τους ντόπιους αλλά είναι καλές όμως και για τον τουρισμό και τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Αν πετάξεις τους ντόπιους στην άκρη ή ακόμα καλύτερα τους διώξεις, κλείσεις τα μικρά μαγαζιά προς όφελος των μεγάλων πολυεθνικών αλυσίδων με την περισσότερη διαπραγματευτική ισχύ και χρηματοδότηση, ο τουρισμός δεν θα είναι ο ίδιος σε μια άδεια πόλη ή σε μια πόλη που μοιάζει με κάποια άλλη πόλη…. Το ίδιο δηλαδή με άγρια φύση χωρίς… άγρια ζωή ή τσιμεντωμένη…. Σκοτώνεις την χήνα που κάνει τα χρυσά αυγά.
Επίλογος
Όπως είδαμε λοιπόν ο Ελληνικός τουρισμός ή μάλλον η αύξηση των αφίξεων τα τελευταία χρόνια είναι μια αμφίβολη επιτυχία. Ίσως είναι λίγο άνθρακες παρά θησαυρός. Η συνολική δαπάνη των τουριστών μένει στάσιμη γιατί η ατομική πέφτει. Η χώρα δέχεται χαμηλότερου εισοδήματος τουρίστες ειδικά από την Γερμανία και την ΕΕ, ίσως και με ανακατανομή από άλλες χώρες χαμηλού κόστους, ενώ η εκτός ΕΕ που υπάρχει και μεγαλύτερη δαπάνη τα νούμερα υπολείπονται. Στις αναφορές στο «θαύμα του τουρισμού» δεν συνυπολογίζονται τα αρνητικά από την επιβάρυνση τους περιβάλλοντος, τον κανιβαλισμό στην αγορά εργασίας και υπερβολική εξάρτηση της οικονομίας από αυτόν. Και ενώ έχουν πλέον εμφανιστεί Γερμανικές οικονομικές ζώνες εκμετάλλευσης του τουρισμού εντός της Ελλάδας με κύριους άξονες την TUI και Fraport αλλά και άλλες εταιρίες που περιορίζουν την εγχώρια συμμετοχή στα οφέλη και στην χάραξη στρατηγικής…
Αν είναι κάτι που πρέπει αποζητά η Ελλάδα ίσως είναι να λιγότερος τουρισμός, όχι περισσότερος. Να ανασχέσει την πτώση της κατανάλωσης να εστιάσει στους πιο πλούσιους αποζητώντας μια ισορροπημένη ανάπτυξη. Να εστιάσει σε αυτούς που έρχονται γιατί εκτιμούν την Ελλάδα και το τοπικό προϊόν που περιλαμβάνει την όλη ταυτότητα, την κουλτούρα τα τοπικά προϊόντα και άρα δεν θα φύγουν στην πρώτη ευκαιρία με κριτήριο το κόστος. Όχι δηλαδή αυτούς τους τουρίστες που ψάχνουν να μεταφέρουν την ζωή τους σε ένα ζεστότερο περιβάλλον ή να δουν από κοντά κάποια αξιοθέατα ενώ επιζητούν τα φαγητά της πατρίδας τους, το ίδια, ήθη και πρακτικές κλπ. Αυτοί που δεν θα παραπονεθούν γιατί είναι κάτι διαφορετικό, θα σεβαστούν το περιβάλλον και τα μνημεία, που δεν θα κριτικάρουν την ντόπια κουλτούρα όπως απαιτούν να μην τους κριτικάρει κάποιος και αυτούς. Γιατί όταν γίνεται αυτό εκεί αρχίζει και ο πολιτισμικός ιμπεριαλισμός.
Για αυτούς τους «τουρίστες» ή ταξιδιώτες του πενθήμερου που δεν έχουν τα χρήματα ή την διάθεση καλό θα κάνουν να κάτσουν σπίτια τους. Δεν έχουν γεννηθεί όλοι ταξιδευτές και εξερευνητές. Κάποιοι απλά μεταφέρουν ένα τρόπο ζωής, με χαμηλό κόστος, σε ένα άλλο τόπο. Κυνηγούν μικρές απρόσωπες συρραφές αισθήσεων, ένα ανούσιο καταναλωτισμό. Είναι αυτό που λέγεται FOMO στα Αγγλικά (Fear Of Missing Out δηλαδή φόβος μη χάσεις κάτι). Στην δεκαετία του 2000 στην Ελλάδα σε προέτρεπαν δε να ταξιδέψεις με τα περίφημα διακοποδάνεια. Ένιωθες ότι κάνεις κάτι στραβό αν δεν έπαιρνες το δάνειο να πας εξωτερικό. Να πιεις καφέ στην Μονμάρτη, να κάνεις μπάνιο στις Σεϊχέλες όταν η Ελλάδα είναι γεμάτη παραλίες. Μην υποτιμάται τι μπορεί να κάνει η διαφήμιση, τι ανάγκες να δημιουργήσει. Μια ζωή σε επεισόδια, το κυνήγι ατομιστικών εμπορευματοποιημένων επιθυμιών που ανακυκλώνονται μέσα στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης. Είναι τα φώτα νέον και τα φανταχτερά φυλλάδια που απορροφούν την προσοχή μας αυτές τις μέρες, η διαδικτυακή εφήμερη επικρότηση, μια ψευδαίσθηση, μια μαζική τάση που κατευθύνει. Αλλά τώρα μπαίνουμε σε άλλα θέματα …
Κι όμως στο παρελθόν οι πολλοί δεν πηγαίναν διακοπές ούτε στην ίδια τη χώρα τους. Ο μαζικός τουρισμός πρέπει μάλλον είναι μια εφεύρεση των καιρών. Και μια αρκετά παράλογη. Ναι υπήρχαν πάντα οι ταξιδιώτες, οι εξερευνητές αλλά ήταν και είναι λίγοι. Ποια η λογική να μεταφέρεις ανά την υφήλιο εκατομμύρια κόσμου για μικρά χρονικά διαστήματα και ενώ όλοι συζητούν για μόλυνση και προστασία του περιβάλλοντος και κλιματική αλλαγή να εκπέμπεις ρύπους ή να επιβαρύνεις τοπικά οικοσυστήματα;
Με την ανάπτυξη του διαδικτύου, της ενημέρωσης και ακόμα περισσότερο στο άμεσο μέλλον με την εικονική πραγματικότητα(VR) θα μπορούν να επισκεφτούν τα αξιοθέατα από το σπίτι τους.. Ας επενδύσουν τον χρόνο στον εαυτό τους και τους οικείους τους και ίσως θα βρουν μεγάλη ικανοποίηση και εκεί. Ίσως και την πραγματική.
*Ο Παναγιώτης Χατζηπλής είναι σύμβουλος επιχειρήσεων σε εξαγορές, συγχωνεύσεις, επιχειρηματικό σχεδιασμό και άντληση κεφαλαίων. Έχει εργαστεί στο συμβουλευτικό τμήμα των Deloitte και PriceWaterhouseCoopers στην Ελλάδα και στην Νέα Υόρκη και στην Τράπεζα της Ελλάδος.
