Μέρος Α΄
Η αρχαιολογία δεν πρέπει να αγνοεί τον χώρο και το περιβάλλον, εάν θέλει να ερμηνεύσει τα στοιχεία της και να ανασυγκροτήσει ολοκληρωμένη την ιστορική εικόνα. Και αυτό γιατί ο χώρος και ο τόπος έχουν εξαιρετική σημασία για τη μελέτη και την ερμηνεία της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Το γεωγραφικό περιβάλλον, άμεσο και ευρύτερο, αποτελεί βασικό παράγοντα της ιστορικής πορείας λαών και πολιτισμών και η μελέτη του πρέπει να προσαρτάται στην εξέταση και στην ερμηνεία της ανθρώπινης δράσης. Οταν μάλιστα απουσιάζουν οι γραπτές πηγές, όπως στην προϊστορική περίοδο, τότε η ανασύνθεση κάθε διαθέσιμης πληροφορίας είναι επιβεβλημένη.
Ο γεωγραφικός περίγυρος και η ανθρώπινη ενεργητικότητα μέσα σε αυτόν είναι ζητήματα διαχρονικά αλληλένδετα και αδιάσπαστα και ως όλον πρέπει να προσεγγίζονται. Ο διαθέσιμος χώρος, η τοπική γεωγραφία, η κοινωνική και διοικητική οργάνωση, η οικονομία, οι εμπορικές δραστηριότητες κ.ά. είναι άρρηκτα συνδεδεμένα και όλα μαζί δημιουργούν τον ανάλογο χαρακτήρα στη δομή μιας οργανωμένης κοινωνίας.
Σχεδόν πάντοτε το φυσικό περιβάλλον και οι σταθερές συνθήκες που αυτό επιβάλλει, διεγείρουν καθοριστικούς παράγοντες, που επιδρούν καταλυτικά σε μία κοινωνία ή σε μία πολιτιστική ομάδα και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα και την εξέλιξή της.
Σε αυτό το πλαίσιο, η διερεύνηση των γεωφυσικών και γεωγραφικών σταθερών αποκωδικοποιεί και ερμηνεύει την ίδια την ανθρώπινη παρουσία και είναι άκρως απαραίτητη τόσο στην ανάκτηση χαμένων πληροφοριών, όσο και στη συμπλήρωση της ιστορικής αφήγησης των παρελθόντων πολιτισμών.
ΟΙ ΟΡΕΙΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
Η Αχαΐα είναι ως επί το πλείστον χώρα ορεινή, ιδίως προς τα μεσόγεια, στα οποία η ορεογραφία συνέχεται προς τα αρκαδικά και κορινθιακά όρη, αποτελώντας αδιάσπαστο και συμπαγές σύνολο. Τα ανατολικά μέρη είναι επίσης βουνώδη, ώστε να υπάρχουν ελάχιστες φυσικές δίοδοι επικοινωνίας με την κεντρική Πελοπόννησο, και αυτές είναι δύσκολες και ανασφαλείς. Για την επικοινωνία αυτή προτιμούνταν ηπιότερες ορεινές διαδρομές, στις οποίες είχαν σε επίκαιρες θέσεις ιδρυθεί μυκηναϊκοί οικισμοί.
Προορισμός τους ήταν κυρίως να ελέγχουν και να ασφαλίζουν τις διαβάσεις, φυσικά με το αζημίωτο, έστω και εάν τα πιο πολλά οφέλη ήταν έμμεσα, προερχόμενα κυρίως από την εμπορική και άλλη κίνηση του τοπικού οδικού δικτύου, που αποτελούσε όμως μέρος ενός άριστα οργανωμένου χερσαίου δικτύου μεγάλης κλίμακας. Η ορεινή περιοχή της Αχαΐας δεν ήταν εγκαταλελειμμένη στα μυκηναϊκά χρόνια αλλά καλά κατοικημένη εκεί που οι συνθήκες εξασφάλιζαν την αυτάρκεια και την ευημερία.
ΦΥΣΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ
Η Αχαΐα παρουσιάζει προς τις πλευρές της θάλασσας χαμηλότερα πρόβουνα και λόφους, που διαχωρίζονται από βαθιά λαγκάδια, χείμαρρους και ποτάμια. Η φυσική αυτή διαμόρφωση ήταν ιδανική και στο πνεύμα των επιλογών εγκατάστασης μυκηναϊκών πληθυσμών, καθώς προσέφερε φυσική ασφάλεια από την ενδοχώρα, ενώ παράλληλα οριοθετούσε φυσικά τις περιοχές δικαιοδοσίας των οικισμών. Οι τελευταίοι νέμονταν τις παράλιες εκτάσεις, που φθάνουν σύντομα στη θάλασσα, ώστε να προσφέρουν και άμεση θαλάσσια επικοινωνία, ένα βασικό συστατικό της μυκηναϊκής οργάνωσης και του ίδιου του μυκηναϊκού πολιτισμού.
Την αυτάρκεια του πληθυσμού εξασφάλιζαν οι πεδιάδες και οι κοιλάδες των Πατρών, των Καλαβρύτων και του Αιγίου, οι οποίες είναι πολύ γόνιμες και αρδευόμενες από πολλούς μικρούς ποταμούς. Παλαιότερα και κοντά στις εκβολές τους σχηματίζονταν έλη και οι κάτοικοι υπέφεραν από την υγρασία και την ελονοσία, ιδίως στη δυτική Αχαΐα. Αυτός υπήρξε και ένας από τους λόγους, που οι μυκηναϊκοί οικισμοί ήταν αποτραβηγμένοι από τα παράλια.
Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
Αλλά και η βροχόπτωση, από τις υψηλότερες στην Ελλάδα, συνεπικουρεί στην ευφορία των πεδιάδων. Οι τελευταίες, πάντως, είναι μικρές και αυτό είχε οπωσδήποτε τη σημασία του στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση του μυκηναϊκού πληθυσμού, που έπρεπε να αναζητήσει πόρους έξω από την Αχαΐα με την παράλληλη οργάνωση του εμπορίου.
Γύρω από τις πεδινές αυτές εκτάσεις και με έδρα τους χαμηλούς λόφους είχαν αναπτυχθεί οι μυκηναϊκοί οικισμοί. Στην παράλια Δύμη, ευφορότατη είναι η πεδιάδα της Μανωλάδας, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας βρίσκεται σήμερα στην Ηλεία. Από τις πιο σημαντικές περιοχές που διαχρονικά συγκέντρωναν γύρω τους πληθυσμιακές ομάδες καλλιεργητών, είναι αυτή της Καμενίτσας (στο βαθύπεδο του Πείρου ποταμού), η οποία εισχωρεί μέχρι τη Χαλανδρίτσα και την εύφορη πεδινή λεκάνη των Φαρών.
Πεδινή και γόνιμη άλλοτε ήταν η περιοχή που σήμερα καταλαμβάνει η πόλη των Πατρών, μία στενή παράλια τοξωτή λωρίδα, που ακολουθεί σχεδόν το περίγραμμα της βάσης του Παναχαϊκού. Εχει ποικίλο πλάτος και είχε ζωτική σημασία για τη διατροφή των κατοίκων της περιοχής από τα μυκηναϊκά χρόνια, ώστε εδώ να συναντάμε μερικούς από τους σημαντικότερους οικισμούς. Μικρή πεδινή έκταση χαμηλότερα από την Καλλιθέα, γνωστή ως Καλλιθεόκαμπος ή Γαϊδουρόκαμπος προσέφερε, επίσης, στην αυτάρκεια και καθώς αποτελεί τμήμα της πατραϊκού τόξου, ερμηνεύει τα κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά που απαντούν στη μεγάλη αυτή έκταση κατά τα μυκηναϊκά χρόνια.
Του ΙΩΑΝΝΗ ΜΟΣΧΟΥ, αρχαιολόγου
Η συνέχεια την επόμενη εβδομάδα
