Brain Drain: Εισιτήριο Χωρίς Επιστροφή;

Το 2008 η Ελλάδα βίωσε μια πρωτοφανή για τα δεδομένα της χώρας οικονομική κρίση. Μια κρίση που οδήγησε στο κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων, στη μείωση του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων, αλλά και στη φυγή χιλιάδων νέων στο εξωτερικό. Γύρω στους 800.000 νέους υπολογίζεται πως έχουν φύγει στο εξωτερικό από την αρχή της κρίσης σε αναζήτηση εργασίας και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, το λεγόμενο brain drain.

Αρχικά, κύρια αιτία της κατάστασης αποτελεί η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία ήρθε και ρίζωσε στην ελληνική καθημερινότητα. Από τη δεκαετία του 1980, το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών ήταν συνεχώς αρνητικό. Η οικονομία της χώρας ήταν ένα «σπίτι από τραπουλόχαρτα». Ενα σαθρό και αποδομημένο οικοδόμημα, ανίκανο να προσαρμοστεί στις εξελίξεις τις διεθνούς οικονομίας. Η χώρα δεν είχε σταθερά θεμέλια στην οικονομία, διότι ουδέποτε υπήρξε σωστός σχεδιασμός και επενδύσεις σε καίριους τομείς της παραγωγής. Η τραγική κατάσταση της οικονομίας επιτέλεσε στη ραγδαία αύξηση της ανεργίας και στην κατακόρυφη μείωση των μισθών.

Η εκπαιδευτική κουλτούρα του τόπου μας συνέδραμε και αυτή με τη σειρά της στη φυγή των νέων στο εξωτερικό. Πλέον, οι νέοι στην Ελλάδα απαξιούν τα χειρονακτικά επαγγέλματα, αλλά και τα επαγγέλματα «δεύτερης κατηγορίας» σύμφωνα με τις αντιλήψεις της νεοελληνικής οικογένειας. Αυτό τους οδηγεί να προτιμούν να σπουδάσουν κάποιο δημοφιλές-υπερκορεσμένο επάγγελμα, παρά κάποιο λιγότερο «κοινωνικά αρεστό». Απότοκο της κατάστασης αυτής είναι η Ελλάδα να τερματίζει πρώτη στην ανεργία των νέων πανευρωπαϊκά με ποσοστό περίπου 43.2%.

Αίτιο αποτελεί και η γενική κουλτούρα των Ελλήνων. Οι εκπαιδευμένοι νέοι χαρακτηρίζονται από φιλοδοξία και επιθυμούν την απόδοση της κατάστασης που τους αρμόζει με βάση τα αξιολογικά κριτήρια που πληρούν. Εντούτοις, το κύκλωμα (οικονομικό, πολιτικό, πνευματικό) παρεμποδίζει αυτά τα παιδιά να εργαστούν πάνω στο αντικείμενο τους, καθώς προτιμάται ο γνωστός, η εξυπηρέτηση μιας χάρης προς ένα φιλικό πρόσωπο και όχι εκείνος που αξίζει τη θέση. Ενας νέος επιστήμονας γνωρίζει την αξία του. Βλέποντας ένα μη άξιο συνυποψήφιο να παίρνει τη θέση που εκείνος ήθελε -και άξιζε- αισθάνεται οργή και απογοήτευση. Φυσικό και επόμενο της αναξιοκρατίας και μοναδική διέξοδος αποτελεί η αποδήμηση στο εξωτερικό σε αναζήτηση περιβάλλοντος που οι ικανότητες και όχι οι γνωριμίες είναι καθοριστικές για την πρόσληψη.

Μορφή brain drain αποτελεί και η φυγή των νέων στο εξωτερικό για σπουδές και με το πέρας αυτών η παραμονή τους εκεί. Αλλωστε, για αυτά τα παιδιά η παραμονή στο εξωτερικό είναι ευχερέστερη. Εχουν βιώσει ήδη την διαδικασία της μετανάστευσης από τα φοιτητικά τους χρόνια και έχουν προσαρμοστεί στο εξωτερικό. Κατά γενική ομολογία, τα ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν καλύτερη διασύνδεση με την αγορά εργασίας και προσφέρουν την καλύτερη δυνατή απορρόφηση σε αυτήν.

Ας μη ξεχνάμε, άλλωστε, πως την εποχή των social media είναι εύκολο να διατηρήσει κανείς τις επαφές του με το στενό του περιβάλλον, ακόμα και όταν βρίσκονται σε διαφορετική ζώνη ώρας. Πλέον, οι οικείοι μας βρίσκονται μια βιντεοκλήση μακριά.

Σύμφωνα με μελέτη του επίκουρου καθηγητή ΕΜΠ, κ. Παπαευθυμίου το κράτος απώλεσε περί τα 15 δις ευρώ, εξαιτίας του brain drain, στο διάστημα 2008-2016. Σε αυτό το ποσό συνυπολογίζονται τα χρήματα που επένδυσε το κράτος για την εκπαίδευση των νέων και για την ασφάλιση τους. Αυτά τα χρήματα το κράτος τα διέθεσε προκειμένου μελλοντικά οι νέοι να ανταποδώσουν την επένδυση αυτή μέσω φορολογικών και ασφαλιστικών εισφορών κάτι που δεν γίνεται στην πράξη.

Ωστόσο, όσο επικρατούν αυτές οι συνθήκες, οι νέοι θα φεύγουν στο εξωτερικό και η Ελλάδα θα ζημιώνεται, άμεσα (λιγότερα έσοδα από φόρους) αλλά και έμμεσα (οι καλύτεροι επιστήμονες φεύγουν στο εξωτερικό). Και οι νέοι που ήδη έχουν φύγει στο εξωτερικό θα μένουν εκεί, καθιστώντας το brain drain ένα εισιτήριο δίχως επιστροφή…