Ενα εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να σου αρέσει, μπορεί να μη σου αρέσει. Ενα είναι το σίγουρο: Οτι καθένας μας είναι πολύ μικρός σε σχέση με τη βούληση του λαού. Οχι πως ο λαός είναι σοφός, ελάχιστα είναι τα σοφά άτομα, άρα πώς γίνεται η απουσία σοφίας ενός εκάστου, αθροιζόμενη να παράγει σοφές μάζες; Αλλά το μέγεθος του λαού είναι συντριπτικό, ενώ η δυνατότητά καθενός μας να κατανοήσει τη βούλησή του είναι ελάχιστη. Καλά καλά τη δική μας βούληση δεν μπορούμε να ορίσουμε και να ερμηνεύσουμε, να διαχωρίσουμε τη λογική της βάση από τη συναισθηματική- παραδοσιακή αφετηρία. Η βούληση του λαού δεν είναι ενιαίο πράγμα. Είτε μετέχεις στο αποτέλεσμα ως συμπαραγωγός του θριάμβου είτε βρίσκεσαι στην απέναντι όχθη, δεν σου ανήκει παρά μόνο σπιθαμιαίο κομμάτι της νίκης, και- αντίθετα- οφείλεις να αποφύγεις την ύβρι του αφορισμού, αν είσαι από τους χαμένους. Οι έννοιες άλλωστε είναι σχετικές. Μπορεί να είσαι νικητής και να ηττηθείς από την έκβαση των πραγμάτων. Και είναι αυτή η έκβαση που μπορεί να δικαιώσει πολιτικά και ηθικά έναν ηττημένο, αν αυτό έχει κάποιο νόημα: Στην πολιτική, η απόδοση δικαιοσύνης υπηρετεί μόνον τη ματαιοδοξία.
Οι κάλπες δεν παράγουν «σωστά αποτελέσματα». Παράγουν αποτέλεσμα. Σωστά αποτελέσματα καλείται να αποδώσει η άσκηση της πολιτικής, μια άτσαλη ισορροπία ανάμεσα στην εξυπηρέτηση κάποιων προγραμματικών στόχων, την ικανοποίηση ενός μέρους έστω του λαϊκού αισθήματος και των προσδοκιών της μάζας, την αναμέτρηση με τη φύση των περιστάσεων.
Ενα αποτέλεσμα ερμηνεύεται, αλλά μόνον υποκειμενικά. Αραγε υπάρχουν έστω και δύο ίδιες ψήφοι που να είναι πράγματι ίδιες; Να υπαγορεύονται από κοινά κριτήρια, προσδοκίες, βιώματα, θυμικά; Ο αναλυτής πασχίζει να εντοπίσει κοινούς τόπους και μέσους όρους, οι οποίοι να αποτελούν αυθεντικά πεδία- εργαλεία κατανόησης. Αραγε, μέρος 2ο, μετράει πρωτίστως ως κριτήριο ψήφου, τι είναι αυτό που πράττει ή προτίθεται να πράξει ο σχηματισμός ή τι είναι αυτό που εκφράζει και εκπροσωπεί, με όρους γνησιότητας ή φαντασίωσης;
Η ψήφος γίνεται αποδεκτή. Γίνεται αποδεκτή πολιτικά, πρακτικά, νομικά. Δεν θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς, εφόσον έχουμε και θέλουμε να έχουμε δημοκρατία. Δεν γίνεται απαραιτήτως σεβαστή. Κυρίως σεβόμαστε τις δικές μας ιδέες και τα δικά μας σύμβολα. Είναι η ψήφος θεότητα στην οποία οφείλεις δέος και υποκλίσεις; Αυτό θα ίσχυε εάν ο λαός είναι μεταφυσική οντότητα, αλλά δεν είναι είναι. Ο λαός είναι οντότητα κοινωνική, με τεράστιες αδυναμίες αλλά και την τεράστια δυναμική που του προσδίδει η μάζα του. Η πλειοψηφική αλλά και η μειοψηφική του έκφραση είναι μια κατάσταση ισορροπίας, γερής ή ασταθούς ανάλογα με τις συνθήκες, η οποία αυτονοηματοδοτείται και υπαγορεύει πορεία, που θα ήταν τυφλή, εάν δεν υπήρχαν τα θεσμικά όργανα να κρατούν τιμόνι.
Στην πορεία αυτή μετέχουμε όλοι, οι κερδισμένοι και οι χαμένοι που λέγαμε. Είμαστε γλυκά καταδικασμένοι να συνυπάρχουμε, να συνεργαζόμαστε, να αναζητάμε κώδικες κοινούς, να ανεχόμαστε καθένας τη φύση, τη θέση και τη διάνοια του άλλου. Μόλις νυχτώσει, θα πάρουμε στον ώμο μας ένα ακόμα αποτέλεσμα. Θα το ζαλωθούμε και θα μας ζαλωθεί. Εξοικειωθήκαμε με τη διαδικασία αυτή, γελάμε κάτι τέτοιες ώρες μάλιστα, όταν δεν αλληλοτουφεκιζόμαστε. Το πρόβλημα είναι τι κάνουμε στο ενδιάμεσο των πρώτων γύρων. Οσο δεν κάνουμε κάτι εμείς, θα είναι το ενδιάμεσο που θα μας κάνει αυτό που θέλει.
