Η επιτυχία θαυμάζεται πάνω από όλα. Οι πολιτικοί κερδίζουν την αναγνώριση, επειδή έχουν εκλεγεί και όχι για τις αρχές που αντιπροσωπεύουν. Οι άνθρωποι των επιχειρήσεων εκτιμούνται για την περιουσία τους και όχι για την τιμιότητα τους ή για τη συμβολή των εταιρειών τους στην κοινωνική και οικονομική ευημερία. Ο πλούτος εκτιμάται δραματικά περισσότερο από την καλλιέργεια και τη μόρφωση – η πολιτική δύναμη, ακόμη και αν πηγάζει από τη διαφθορά, ακραία περισσότερο από την ηθική. Το τι είναι δίκαιο, έχει υποταχθεί απόλυτα στο τι είναι πιο αποτελεσματικό – οπότε γίνεται ευκολότερο το να επιτύχει κανείς χωρίς να δίνει καμία προσοχή στο τι είναι δίκαιο. Ίσως είναι περιττό να τονίσω ότι, σε όλα αυτά διακρίνω έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο για τη σταθερότητα της κοινωνίας μας.
.
Λυπάμαι που το λέω, αλλά τα δύο ελληνικά κόμματα που διεκδικούν τη διακυβέρνηση της χώρας, δεν ξέρουν τι τους γίνεται όσον αφορά την ελληνική οικονομία – η οποία είναι σε τρισχειρότερη κατάσταση συγκριτικά με το 2010, ενώ κυριολεκτικά πνέει τα λοίσθια. Το χειρότερο όλων, δεν έχουν κανένα απολύτως πρόγραμμα, ενώ στηρίζονται ανόητα στα επιτόκια των δεκαετών ομολόγων – αγνοώντας προφανώς τη συγκυριακή τους μείωση που δεν θα διαρκέσει πολύ ακόμη, ενδεχομένως έως την αλλαγή διοίκησης της ΕΚΤ (ο απερχόμενος επικεφαλής της θέλει απλά να αφήσει τα προβλήματα στον επόμενο), καθώς επίσης τη διαφορά των ονομαστικών επιτοκίων με τα πραγματικά.
Εκτός αυτού η κατάσταση διεθνώς δεν είναι καθόλου καλή, με την παγκόσμια ύφεση που είναι νομοτελειακή ανά 10-15 χρόνια να προβλέπεται για το 2020 – ενώ συνήθως συνοδεύεται από μεγάλα κραχ και από στενότητα ρευστότητας, με αποτέλεσμα τα πλέον αδύναμα κράτη να βυθίζονται στο χάος, όπως συνέβη το 2008. Η μεγάλη διαφορά όμως με τότε είναι το γεγονός ότι, τα παγκόσμια χρέη έχουν εκτοξευθεί στα ύψη, οι τράπεζες έχουν πάψει να κερδίζουν και οι κεντρικές κατανάλωσαν όλα τους τα όπλα – οπότε θα οδηγηθούμε σε αχαρτογράφητα νερά, ιδίως εάν ενταθεί η σύγκρουση των Η.Π.Α. με την Κίνα.
Εν προκειμένω οφείλουμε να υπενθυμίσουμε πως σύμφωνα με μία παλαιότερη μελέτη που παραδόξως χρηματοδοτήθηκε από το αμερικανικό κέντρο διαστημικών ερευνών (NASA), η Δύση είναι καταδικασμένη να χαθεί, εάν δεν μοιρασθούν δικαιότερα τα ενεργειακά αποθέματα και ο πλούτος. Η μελέτη προειδοποιεί για ένα παγκόσμιο κραχ, εντός των επομένων δεκαετιών – ενώ, για να μην θεωρηθεί ως «ακραία ή αμφιλεγόμενη», τεκμηριώνεται με ιστορικά γεγονότα. Τα γεγονότα αυτά αποδεικνύουν ότι, η διαδικασία της ανόδου και της κατάρρευσης είναι στην πραγματικότητα ένας «επαναλαμβανόμενος κύκλος» – ο οποίος συναντάται διαρκώς στην Ιστορία.
Όπως αποδεικνύεται δε, οι σοβαρές «διαταραχές» ενός πολιτισμού, με την ξαφνική κατάρρευση του, μία διαδικασία που συνήθως διαρκεί αιώνες, είναι ουσιαστικά φυσιολογικές – ενώ ακόμη και οι πιο ισχυρές, περίπλοκες κοινωνίες μπορούν να χαθούν ξαφνικά, όταν δεν το περιμένει κανείς. Όσο για τους βασικούς παράγοντες, οι οποίοι οδηγούν στην κατάρρευση, είναι μεταξύ άλλων ο πληθυσμός, το κλίμα, το νερό, η γεωργία και η ενέργεια,
Οι παράγοντες αυτοί έχουν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα όταν πολλοί μαζί, τη ίδια χρονική στιγμή, προκαλούν την εξάντληση των πάσης φύσεως πρώτων υλών, με σοβαρές περιβαλλοντολογικές συνέπειες – καθώς επίσης το διαχωρισμό των κοινωνιών, αφενός μεν σε μία πλούσια ελίτ, αφετέρου σε φτωχές μάζες ανθρώπων. Αυτά τα φαινόμενα διαδραματίζουν έναν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία κατάρρευσης, αφού συναντώνται σε κάθε παγκόσμιο κραχ των τελευταίων 5.000 ετών – ενώ η σημερινή δημιουργία δύο κοινωνικών τάξεων, με την ελίτ να κατοικεί κυρίως στις βιομηχανικές χώρες, σε συνδυασμό με την υπερβολική κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών, οδηγεί ξανά στην απόλυτη καταστροφή.
Πάντοτε κατά τη μελέτη, η «συσσωρευμένη υπεραξία», ο πλούτος δηλαδή, δεν διαμοιράζεται δίκαια μεταξύ των ανθρώπων ή/και των κρατών, αλλά απορροφάται από την παγκόσμια ελίτ – ενώ η πλειοψηφία, η μάζα όπως αποκαλείται, παράγει μεν τον πλούτο, απολαμβάνει όμως ένα ελάχιστο μέρος του, στα όρια των απολύτων απαραίτητων για να συντηρηθεί.
Για να αποφευχθεί το κραχ, η μελέτη προτείνει την καταπολέμηση των εισοδηματικών ανισοτήτων, καθώς επίσης τη μείωση της υπερβολικής εξόρυξης/κατανάλωσης των πρώτων υλών και της ενέργειας – αφού η αυξημένη γεωργική και βιομηχανική παραγωγή των τελευταίων δύο αιώνων ήταν το αποτέλεσμα της χρήσης υπερβολικών ποσοτήτων πρώτων υλών, παρά το ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας μπορούσε να τις μειώσει σημαντικά.
Το συμπέρασμα βέβαια της μελέτης είναι απογοητευτικό, αφού οι επιστήμονες δεν πιστεύουν πως θα ακολουθήσουν οι κυβερνήσεις το δρόμο της λογικής – με αποτέλεσμα να μην αποφευχθεί τελικά η κατάρρευση της Δύσης. Ειδικότερα η μελέτη ολοκληρώνεται ως εξής:
«Ακόμη και αν υποθέσουμε πως θα επιτευχθεί μία χαμηλότερη εξάντληση των πόρων, από μία μικρότερη ομάδα πλουσίων, η ελίτ αυτή θα καταναλώνει στο τέλος πάρα πολλούς πόρους. Αυτό θα οδηγήσει τις μάζες, τη συντριπτική πλειοψηφία δηλαδή των ανθρώπων, στην πείνα και στην εξαθλίωση – με τελικό αποτέλεσμα την κατάρρευση της κοινωνίας.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, η συγκεκριμένη κατάρρευση δεν είναι ένα φυσικό, αδύνατο να αποφευχθεί γεγονός, αλλά μία διαδικασία που πηγάζει από τις εισοδηματικές ανισότητες – με αποτέλεσμα να καταδικάζονται στην πείνα εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων, καθώς επίσης να λεηλατείται, να καταστρέφεται, να στραγγαλίζεται καλύτερα το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό.
Η διαδικασία ξεκινάει από τις μάζες – ενώ η ελίτ συσσωρεύει όλο και περισσότερο πλούτο. Στο τέλος καταρρέουν ολοκληρωτικά οι μάζες, ακολουθούμενες αμέσως μετά από την ελίτ».
Σε κάθε περίπτωση, όταν τα εκατομμύρια ανέργων στη Δύση, κυρίως τα πάνω από 20 εκ. στην ΕΕ, κατανοήσουν ότι δεν πρόκειται ποτέ να βρουν δουλειά, έχοντας καταδικαστεί να ταφούν ζωντανοί, θα εξεγερθούν βίαια – με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται.
Εισοδηματικές ανισότητες
Ξεκινώντας από το πρώτο πρόβλημα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, μετά την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού στη Δύση και την παγκοσμιοποίηση που επέβαλλε με τους δικούς του όρους (αναλύσεις μας: «Οι τρεις πληγές του πλανήτη», «Οι αρχιερείς της Δύναμης», «Οι δολοφόνοι των λαών», «Η αποκάλυψη της τραπεζικής απάτης» κλπ.), ένα συνεχώς μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων κατευθύνεται στα ανώτατα στρώματα της κοινωνίας – στην ελίτ.
Σύμφωνα τώρα με μία επιστημονική μελέτη, η οποία ερεύνησε την αναδιανομή των εισοδημάτων σε 28 χώρες για χρονικά διαστήματα που έφτασαν μέχρι και τα εκατό έτη (Piketty), οι εισοδηματικές ανισορροπίες παρατηρούνται ακόμη και σε κράτη που δεν μπορεί να φαντασθεί κανείς. Χωρίς να αναλωθούμε σε περιττά λόγια, τα γραφήματα που ακολουθούν τεκμηριώνουν με το καλύτερο δυνατόν τρόπο το πρόβλημα.
(α) Σουηδία: Η χώρα, λόγω του πολιτικού της συστήματος, θεωρείται από πολλούς δίκαιη, όσον αφορά την αναδιανομή των εισοδημάτων. Εν τούτοις, με κριτήριο το ποσοστό των εισοδημάτων του ανώτατου 1% του πληθυσμού στα συνολικά εισοδήματα, από το 1947 και μετά, συμπεραίνεται πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει (σε όλα τα γραφήματα αναφέρεται το ποσοστό της κατανομής των συνολικών εσόδων της χώρας στο 1% της ελίτ – μετά το 2011 η κατάσταση όλων έχει επιδεινωθεί σε μεγάλο βαθμό). Σήμερα, το 1% της ελίτ κερδίζει το 7% των συνολικών εισοδημάτων – όταν τη δεκαετία του 1980 κέρδιζε μόλις τα μισά (4%).
(β) Ιταλία: Εδώ οι ανισορροπίες είναι ακόμη μεγαλύτερες, αν και τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί είναι μετά το 1974. Όπως φαίνεται, παρά τη σταδιακά δικαιότερη αναδιανομή έως το 1983, έκτοτε η τάση έχει αντιστραφεί – με αποτέλεσμα το 1% πλέον του πληθυσμού να έχει το 9,5% των εισοδημάτων.
(γ) Κολομβία:Επιλέχθηκε το συγκεκριμένο κράτος, επειδή στα φτωχότερα παρατηρούνται συνήθως κατά πολύ μεγαλύτερες ανισορροπίες στα εισοδήματα. Στη χώρα αυτή, η τάση αντιστράφηκε μετά το 2000, λόγω της κρίσης που προηγήθηκε στη Νότια Αμερική – όπου όμως πλέον το 1% κερδίζει το 20,5% των συνολικών εισοδημάτων.
(δ) Γαλλία: Η κατάσταση εδώ είναι μεν πολύ διαφορετική από την Κολομβία, αλλά οι ανισότητες παραμένουν υψηλές. Αν και η ανισορροπία ξεκίνησε επίσης το 1983, μετά το ξέσπασμα της κρίσης αντιστράφηκε ξανά – υποχωρώντας από το 9,3% στο 8% περίπου, στα πλαίσια της Σουηδίας.
(ε) Ιαπωνία: Η υπερχρεωμένη πλέον χώρα, η οποία πολύ δύσκολα δεν θα χρεοκοπήσει, παρουσιάζει μία εντελώς διαφορετική εικόνα. Ειδικότερα, πριν από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο οι εισοδηματικές ανισότητες ήταν τεράστιες – σε επίπεδα αντίστοιχα με αυτά της Κολομβίας. Έκτοτε έχουν περιορισθεί στα επίπεδα της Ευρώπης, με το 1% της ελίτ να κερδίζει το 10% των εισοδημάτων– αν και πριν το 1980 το ποσοστό είχε μειωθεί στο 7%.
(στ) Ελβετία: Η εικόνα δεν είναι δυστυχώς ούτε εδώ διαφορετική, σχετικά με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Ακόμη χειρότερα, το 1% του πληθυσμού κερδίζει σχεδόν το 10,5% των εισοδημάτων – πολύ περισσότερα δηλαδή από ότι στη Γαλλία ή στη Σουηδία.
(ζ) Η.Π.Α.: Στην πατρίδα του νεοφιλελευθερισμού, η οποία θεωρείται πως προσφέρει ίσες ευκαιρίες στους ανθρώπους, η κατάσταση έχει ξεφύγει εντελώς από τον έλεγχο. Εδώ έχουμε δύο διαφορετικές γραμμές – όπου η μεν κόκκινη δεν συμπεριλαμβάνει τα κεφαλαιακά κέρδη, ενώ η μπλε το κάνει. Όπως διαπιστώνεται, ενώ στη δεκαετία του 1980 το 1% του πληθυσμού κέρδιζε το 8% των συνολικών εισοδημάτων, σήμερα έχει ξεπεράσει το 22%. Τα συγκεκριμένα επίπεδα ανισότητας συναντώνται μόνο σε χώρες όπως η Κολομβία, στις οποίες τα κέρδη από τα πάσης φύσεως εγκλήματα κυριαρχούν όλων των άλλων.
Με βάση το παραπάνω γράφημα, μία ανάλογη κατάσταση υπήρχε λίγο πριν το κραχ του 1929 – το οποίο οδήγησε τη χώρα στη Μεγάλη Ύφεση. Όσον αφορά δε τα εισοδήματα του ανώτατου 0,1% του πληθυσμού, έχουν σχεδόν εξαπλασιαστεί σε σχέση με το 1980 – από το 2% στο 11%. Συνολικά, 314.000 πολίτες των Η.Π.Α. κερδίζουν παραπάνω από το 9% των συνολικών εισοδημάτων – μία απίστευτη διαστρέβλωση, η οποία θα οδηγήσει ξανά στην κατάρρευση της υπερδύναμης, όπως το 1929.
Επίλογος
Τα γραφήματα είναι μάλλον κουραστικά, ειδικά όταν είναι τόσο πολλά μέσα σε ένα κείμενο. Εν τούτοις, τεκμηριώνουν με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο τα συμπεράσματα – ειδικά τη μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από τη NASA, σύμφωνα με την οποία η μη ισορροπημένη, η άδικη καλύτερα αναδιανομή των εισοδημάτων θα οδηγήσει στην κατάρρευση της Δύσης.
Αντίθετα, χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία, παρά τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν στο μέλλον, δεν πρόκειται τελικά να καταρρεύσουν – επειδή η ισορροπία εξασφαλίζεται από το πολιτικό σύστημα, στο οποίο το κράτος επεμβαίνει δραστικά στην αναδιανομή των εισοδημάτων. Αφαιρεί δηλαδή χρήματα από τους πλουσίους και τα διανέμει στους φτωχούς – όπως συνέβαινε στην Ευρώπη πριν το 1980, με τη βοήθεια της εξέλιξης του κοινωνικού κράτους και όχι απολυταρχικά.
Στα πλαίσια αυτά, συνεχίζει να είναι επίκαιρο το παράδοξο του Minsky (ανάλυση) –σύμφωνα με το οποίο βιώνουμε το τελευταίο στάδιο της κρίσης υπερχρέωσης, με αποτέλεσμα να «αποδημήσουν» σύντομα τα κεφάλαια, σε ασφαλέστερες και πιο κερδοφόρες περιοχές.
Το γεγονός αυτό θα επιταχύνει ακόμη περισσότερο το «μοιραίο», οδηγώντας τη Δύση στην κατάρρευση – εκτός εάν γίνει κατανοητό το πρόβλημα, επιλυθεί σωστά (πάγωμα χρεών, διαγραφές κλπ.), και οδηγήσει σε μία δικαιότερη αναδιανομή των εισοδημάτων, εκτός των εγκληματικών πλαισίων του νεοφιλελευθερισμού.
Εάν το τέλος θα προκληθεί είτε από τον αποπληθωρισμό (ΕΕ), είτε από τον υπερπληθωρισμό (Ιαπωνία), είναι κάτι που οφείλει να μας απασχολεί λιγότερο – επειδή, σε κάθε περίπτωση, θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Πόσο μάλλον εάν συνοδευθεί από έναν παγκόσμιο πόλεμο, αφού οι ομοιότητες με την πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης, καθώς επίσης με το 1914, είναι τρομακτικές. Στα πλαίσια αυτά, εάν τα ελληνικά κόμματα συνεχίσουν να αεροβατούν πιστεύοντας πως ζουν σε άλλες εποχές και σε άλλες χώρες, το ξύπνημα θα είναι εφιαλτικό. Ολοκληρώνοντας υπενθυμίζουμε για τους πολιτικούς τα εξής:
«Η επιτυχία θαυμάζεται πάνω από όλα. Οι πολιτικοί κερδίζουν την αναγνώριση, επειδή έχουν εκλεγεί και όχι για τις αρχές που αντιπροσωπεύουν. Οι άνθρωποι των επιχειρήσεων εκτιμούνται για την περιουσία τους και όχι για την τιμιότητα τους ή για τη συμβολή των εταιρειών τους στην κοινωνική και οικονομική ευημερία. Ο πλούτος εκτιμάται δραματικά περισσότερο από την καλλιέργεια και τη μόρφωση – η πολιτική δύναμη, ακόμη και αν πηγάζει από τη διαφθορά, ακραία περισσότερο από την ηθική.
Το τι είναι δίκαιο, έχει υποταχθεί απόλυτα στο τι είναι πιο αποτελεσματικό – οπότε γίνεται ευκολότερο το να επιτύχει κανείς χωρίς να δίνει καμία προσοχή στο τι είναι δίκαιο. Ίσως είναι περιττό να τονίσω ότι, σε όλα αυτά διακρίνω έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο για τη σταθερότητα της κοινωνίας μας«.
