Η… τερατογένεση ΧΥΤΑΜ επικίνδυνων υλικών στοιχειώνει την Κοζάνη

Η… τερατογένεση ενός ΧΥΤΑ όπου θα καταλήγει ο αποσυρόμενος αμίαντος από κάθε γωνιά της χώρας -υπολογίζεται σε τουλάχιστον 200 χιλιάδες τόνους ετησίως- χωροθετείται δίπλα στο στοιχειωμένο εργοστάσιο των ΜΑΒΕ (Μεταλλεία Αμιάντου Βορείου Ελλάδος), που αποτέλεσε για δεκαετίες υγειονομική πληγή της περιοχής.

Το σχέδιο βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη με τις ευλογίες της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και του Δήμου Σερβίων, παρά τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Το κερασάκι στην τούρτα; Για την εκτέλεση του έργου φαίνεται πως προκρίνεται η ανάθεση σε ιδιωτική εταιρεία εξ Αθηνών και όχι στον καθ’ ύλην αρμόδιο διαδημοτικό φορέα διαχείρισης αποβλήτων!

Η περιοχή Ζιδάνι όπου βρίσκονται τα ΜΑΒΕ εκτείνεται σε 4.144 στρέμμ. σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 672 έως 720, ενώ βόρεια σε απόσταση 1.000 μ. διέρχεται ο ποταμός Αλιάκμονας (στο σημείο που σχηματίζεται η τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου) από τον οποίο υδροδοτείται η Θεσσαλονίκη. Τριγύρω υπάρχουν τα χωριά Καμβούνια, Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο, Λαζαράδες και Ελάτη με συνολικό πληθυσμό περίπου 2.000 κατοίκους. Στα 10 χλμ., επίσης, οι σεισμολόγοι είχαν προσδιορίσει το επίκεντρο του μεγάλου σεισμού του 1995. Από την περιοχή διέρχονται δύο σεισμικά ρήγματα.

Το καρκινογόνο υλικό

Το 1936 στην περιοχή αυτή ανακαλύφθηκε το μεγαλύτερο κοίτασμα αμιάντου της Ελλάδας. Μετά περίπου 40 χρόνια (το 1977) η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε την εκμετάλλευσή του στην ΕΤΒΑ, η οποία για τον λόγο αυτό ίδρυσε τη θυγατρική εταιρεία Μεταλλεία Αμιάντου Βορείου Ελλάδος (ΜΑΒΕ) Α.Ε. Την ίδια χρονιά ο αμίαντος χαρακτηρίστηκε ένα από τα 10 πιο καρκινογόνα υλικά. Κόσμος και κοσμάκης πέθανε από καρκίνο λόγω αμιάντου, μεγάλος αριθμός εκ των οποίων εργαζόμενοι σε εργοστάσια (βλ. περίπτωση ΕΛΛΕΝΙΤ).

Το 1982, ωστόσο, ξεκίνησε η λειτουργία της μονάδας εξόρυξης και επεξεργασίας αμιάντου στο Ζιδάνι, που ήταν η μεγαλύτερη στην Ευρώπη. Από την εκμετάλλευσή του καθώς και την ευρύτατη χρήση των προϊόντων του σε στέγες δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων επιβεβαιώθηκε ότι προκύπτουν σοβαρές καρκινογενέσεις.

Τα χρόνια περνούσαν ώσπου, λίγο πριν από την αυγή του 21ου αιώνα, ο αμίαντος απαγορεύθηκε σε μια σειρά χώρες – στην Ελλάδα με την ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών 1999/77/ΕΚ και 2003/18/ΕΚ. Το εργοστάσιο σταμάτησε τη λειτουργία του τον Μάρτιο του 2000, αφήνοντας πίσω μια περιοχή µε περιβάλλον υποβαθµισµένο και βαρύτατα ρυπασµένο από τον αμίαντο. Η τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης επεξεργάστηκε ένα πρόγραμμα σταδιακών επεμβάσεων για την αποκατάσταση του τόπου.

Από το 2002 η κυριότητα των εγκαταστάσεων των ΜΑΒΕ έχει περιέλθει στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Κατά τη διάρκεια της 18ετούς λειτουργίας της η εταιρεία εξόρυξε περισσότερους από 70 εκατομμύρια τόνους σερπεντίνη, από τους οποίους παρήχθησαν ένα εκατομμύριο τόνοι χρυσότιλου (λευκός αμίαντος). To υπόλοιπο, φτωχό σε ίνες αμιάντου, μετάλλευμα εναποτέθηκε στον χώρο των αποθέσεων. Σήμερα η αποκατάσταση έχει ολοκληρωθεί από ιδιωτική εταιρεία με έδρα την Αθήνα (Polyeco Α.Ε.) σε ποσοστό περίπου 95%, κλείνοντας μια υγειονομική πληγή δεκαετιών, αλλά κάποιοι μοιάζουν έτοιμοι να την ξανανοίξουν…

Το θέμα της χωροθέτησης, κατασκευής και λειτουργίας ΧΥΤΑ αμιάντου για την κάλυψη των αναγκών όλης της χώρας -ορισμένοι λένε και χωρών των Βαλκανίων- άνοιξε πρόσφατα η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.

Με έγγραφο της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών της 23ης/11/2020, προτείνεται «Διερεύνηση της δυνατότητας ίδρυσης και λειτουργίας ΧΥΤΑΜ για το σύνολο της επικράτειας, σύμφωνα με τον σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ, για τουλάχιστον 25 έτη, ώστε να μην επωμισθεί η Αυτοδιοίκηση το κόστος περιβαλλοντικής παρακολούθησης και συντήρησης, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα και την απαραίτητη επίβλεψη του χώρου. Στη συμφωνία αυτή υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης των 8 εκατ. ευρώ για την τελευταία φάση ολοκλήρωσης του έργου των ΜΑΒΕ με την καθαίρεση των κτιριακών εγκαταστάσεων. Στη σχετική σύμβαση ανάθεσης της λειτουργίας ΧΥΤΑΜ είναι δυνατόν να συμπεριλαμβάνονται τα κόστη της ετήσιας συντήρησης των έργων (για τουλάχιστον 25 έτη), της περιβαλλοντικής παρακολούθησης και της απαραίτητης επίβλεψης του χώρου. Από τη λειτουργία ΧΥΤΑΜ πανελλαδικής εμβέλειας η τοπική κοινωνία αναμένεται ότι θα αποκομίσει σημαντικά οικονομικά ανταποδοτικά οφέλη λόγω της δημιουργίας πολλών νέων θέσεων εργασίας και της απόδοσης μέρους των κερδών από τη λειτουργία του ΧΥΤΑΜ στον τοπικό ΟΤΑ».

Για την υλοποίηση της πρότασης αυτής η περιφέρεια έχει συγκροτήσει ήδη επιτροπή στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι του υπουργείου Ενέργειας, αν και το θέμα δεν έχει συζητηθεί προς το παρόν στο περιφερειακό συμβούλιο.

Αλλά και ο Δήμος Σερβίων, στα όρια του οποίου βρίσκονται τα ΜΑΒΕ, φαίνεται να υποστηρίζει τη δημιουργία τέτοιου ΧΥΤΑΜ εκεί. Το θέμα επίσης δεν έχει τεθεί στο δημοτικό συμβούλιο. Ακόμη…

Με το σκεπτικό ότι οι εξελίξεις τρέχουν και η υπόθεση δεν έχει μπει σε διαβούλευση ούτε με τις τοπικές κοινωνίες ούτε με τους αιρετούς, όπως επιτάσσουν οι δημοκρατικές διαδικασίες, οι διαμαρτυρίες και οι αντιδράσεις έχουν ξεκινήσει.

Η ΔΙΑΔΥΜΑ Α.Ε. είναι θεσμικά ο καθ’ ύλην αρμόδιος φορέας υλοποίησης τέτοιων έργων, ως διαδημοτικός φορέας Διαχείρισης Απορριμμάτων Δυτικής Μακεδονίας. Ομως στο «παιχνίδι» βρίσκεται και η ιδιωτική εταιρεία Polyeco Α.Ε. με έδρα στο 16ο χλμ. Αθηνών-Κορίνθου, που έχει κάνει την αποκατάσταση των ΜΑΒΕ μετά το 2006 (έργο 20 εκατ. ευρώ) και από το 2013 βολιδοσκοπεί να κατασκευάσει και να λειτουργήσει τον ΧΥΤΑ αμιάντου. Σχετικό βίντεο έχει μάλιστα αναρτήσει εδώ και πολύ καιρό στο youtube.

ΔΙΑΔΥΜΑ και ιδιώτης

Υψηλόβαθμο στέλεχος της ΔΙΑΔΥΜΑ που ζήτησε να τηρηθεί η ανωνυμία του ανέφερε σχετικά στην «Εφ.Συν.»: «Στα ορυχεία νοτίου πεδίου της ΔΕΗ υπάρχουν ήδη αδειοδοτημένα 250 στρέμματα για υγειονομική ταφή αμιάντου. Εκεί δεν υπάρχει κατοικημένη περιοχή ή φυσικό περιβάλλον που να θίγεται από αυτή τη διαδικασία. Αυτός προφανώς είναι ένας πιο κατάλληλος χώρος από το Ζιδάνι όπου βρίσκονται τα ΜΑΒΕ. Ωστόσο, στον περιφερειακό σχεδιασμό που είχε γίνει από την εποχή Καρυπίδη (στην περιφέρεια) χωροθετήθηκαν τα ΜΑΒΕ γι’ αυτή τη δουλειά. Ετσι, ο νυν περιφερειάρχης μάς κάλεσε πριν από 15 μέρες κι άνοιξε την κουβέντα. Εμείς είχαμε προτείνει, αντί να γίνει στα ΜΑΒΕ, να κάνουμε τον ΧΥΤΑΜ στο νότιο πεδίο. Υπάρχει όμως ο περιφερειακός σχεδιασμός… Μπορούμε να τον κάνουμε κι εκεί. Εκείνο που είναι ζήτημα είναι τα έσοδα από τη λειτουργία του. Εμείς, μετά τις δαπάνες, αποδίδουμε τα κέρδη στους δήμους. Εμείς λέμε να μην το κάνουν με ΣΔΙΤ (συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα). Η επένδυση είναι 4-5 εκατ. ευρώ, δεν αξίζει για ΣΔΙΤ. Αλλά έχει πολλά κέρδη. Με 250 χιλιάδες τόνους απ’ όλη την Ελλάδα ετησίως και κόστος 200 ευρώ ο τόνος, υπολογίστε…».

Αντίθετος με τη χωροθέτηση του ΧΥΤΑΜ στα ΜΑΒΕ είναι και ο τέως διευθυντής της ΔΕΗ -μηχανικός μεταλλείων, μεταλλουργός μηχανικός ΕΜΠ- Χρήστος Παπαγεωργίου, που στις 27/12/2020 δημοσιοποίησε τις απόψεις του αφού είχε στείλει ήδη σχετικό έγγραφο στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Τονίζεται ότι υπάρχουν σαφέστατα προσφορότερες τεχνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά λύσεις για τον ΧΥΤΑΜ σε επίπεδο χώρας αλλά και Περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας ιδιαίτερα. Η περιοχή των ΜΑΒΕ με την ολοκλήρωση της περιβαλλοντικής αποκατάστασης μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί εκτός από το αρδευτικό Καμβουνίων και σε άλλες μη ρυπαίνουσες παραγωγικές δραστηριότητες, ωφέλιμες στην ευρύτερη περιοχή, αρκεί να υπάρχουν η πολιτική βούληση, η αποφασιστικότητα και το σθένος των αρμοδίων για τη διεκδίκηση της εφαρμογής των ενδεδειγμένων λύσεων».

Νωρίτερα αναλύει με επιστημονική τεκμηρίωση ότι:

«Αποκλείεται η δημιουργία ΧΥΤΑ σε
– βιότοπους απειλούμενων οικοσυστημάτων (critical habitals)
– υγροβιότοπους
– περιοχές υπερκείμενες καλυμμένου καρστ όπου υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας καταβοθρών ή ακόμα σε περιοχές με υπόγεια μεταλλευτική δραστηριότητα
– περιοχές ή ζώνες σεισμικής δραστηριότητας. Σημειώνεται ότι οι κορεσμένες άμμοι μπορεί να υποστούν ρευστοποίηση…».

Ξεκάθαρος για τη χωροθέτηση του ΧΥΤΑΜ είναι ο πρόεδρος της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης, καθηγητής του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Λάζαρος Τσικριτζής, που τάσσεται υπέρ της λειτουργίας ΧΥΤΑΜ στα ορυχεία νοτίου πεδίου της ΔΕΗ και μάλιστα όχι σε πανελλαδική λειτουργία.

«Τα παλιά ορυχεία δεν πρέπει ν’ αποκλειστούν. Αντιθέτως, πρέπει να χρησιμοποιηθούν καθώς αυτό έχει ήδη γίνει από τη ΔΕΗ χωρίς να έχει προκύψει πρόβλημα. Σε έναν τέτοιο χώρο δεν πρέπει να υπάρχουν νερά σε βάθος 200 μέτρων. Σε αυτά δεν υπάρχουν. Και φυσικά λέμε όχι στη δημιουργία ΧΥΤΑΜ για όλες τις ποσότητες αμιάντου της χώρας. Από την Πελοπόννησο, ας πούμε, γιατί να έρχονται στην Κοζάνη και να μην πάνε στη Μεγαλόπολη; Να επιλέγουμε ρεαλιστικές αλλά και περιβαλλοντικά αποδεκτές λύσεις», είπε στην «Εφ.Συν.».

Οι πρώτες αντιδράσεις στη μεθόδευση

Περιφερειακός σύμβουλος της μειοψηφίας (συνδυασμός ΕΛΠΙΔΑ) αλλά και πρόεδρος των εργαζομένων στον Δήμο Κοζάνης, ο Γιώργος Χριστοφορίδης είναι από τους πρώτους που αντέδρασαν στη μεθόδευση.

Σε σχετική ερώτηση που κατέθεσε στο Περιφερειακό Συμβούλιο Δυτ. Μακεδονίας στις 29/11/2020, η απάντηση που πήρε από την αρμόδια αντιπεριφερειάρχη αποτέλεσε έκπληξη, αφού επικαλέστηκε απόφαση του προηγούμενου περιφερειακού συμβουλίου του 2016 για απόθεση στον χώρο των πρώην ΜΑΒΕ, προεξοφλώντας έτσι ότι εκεί θα λειτουργήσει ο ΧΥΤΑΜ και ξεκαθαρίζοντας τον πανελλήνιο χαρακτήρα του, παρότι η απόφαση του 2016 δεν αναφερόταν σε κάτι τέτοιο!

«Είναι σαφές ότι γι’ αυτά τα θέματα έχει συγκροτηθεί μια επιτροπή, αλλά υπάρχει μια ήδη ειλημμένη απόφαση. Το θέμα δεν έχει περάσει ποτέ από αυτό το περιφερειακό συμβούλιο κι έχει συγκροτηθεί ήδη επιτροπή που εργάζεται πάνω σε ένα τέτοιο σχέδιο», διαμαρτύρεται.

«Σήμερα η περιοχή έχει ανάγκη να αναπτύξει συνολικά το πολύτιμο φυσικό απόθεμά της στον τουρισμό, τον πολιτισμό και τον πρωτογενή τομέα. Το γεωλογικό θαύμα στα Μπουχάρια, ο Ιλαρίωνας και η ανάπλαση της περιοχής όπως προβλέπεται στη μελέτη του φράγματος, το μικρό αρδευτικό στα Καμβούνια και το αρδευτικό της Βόρειας Ζώνης Πολυφύτου, η μεταποίηση σε ό,τι παράγεται, η ενίσχυση παραγωγών και επιχειρήσεων με φτηνό χρήμα και επιχορηγήσεις προγραμμάτων, ο κάθετος άξονας, είναι κατά την άποψή μας ένα πλέγμα έργων που θα φέρουν την ανάπτυξη. Οχι ο ΧΥΤΑΜ στο Ζιδάνι, λίγα μέτρα από τον Αλιάκμονα… Η περιοχή των Σερβίων, όπως και όλη η περιφέρεια, χρειάζεται ένα σχέδιο που θα φέρει το αναπτυξιακό σοκ που χρειάζεται για να κινήσει την οικονομία και να κρατήσει τους ανθρώπους στον τόπο τους», μας λέει.

Προβλήματα, όμως, με το θέμα του ΧΥΤΑΜ έχουν προκύψει και στον Δήμο Σερβίων, όπου επίσης δεν έχει γίνει ακόμη καμιά συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο. Πρώτος σε ψήφους δημοτικός σύμβουλος και αρχικά αντιδήμαρχος τεχνικών έργων, που όμως στην πορεία αποπέμφθηκε λόγω διαφωνιών με τον δήμαρχο Χρήστο Ελευθερίου, ο πολιτικός μηχανικός Δημήτρης Ζάκης τονίζει:

«Είμαι αντίθετος στην κατασκευή αυτού του έργου, το οποίο αν τελικά υλοποιηθεί θ’ αποτελέσει την ταφόπλακα όχι μόνο για την περιοχή των Καμβουνίων αλλά για ολόκληρο τον δήμο μας. Οι επιπτώσεις για τα οικοσυστήματα της περιοχής αλλά και για τον πλούτο της λίμνης Πολυφύτου θα είναι καταστροφικές. Ειδικοί επιστήμονες έχουν μιλήσει για το μέγεθος της καταστροφής που θα επέλθει. Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια από πολλούς παράγοντες να παρουσιάσουν ως αναγκαίο και αναπτυξιακό αυτό το έργο», ενώ για τον ρόλο του δημάρχου αναφέρει: «Και μαζί με όλους αυτούς, ο κ. Ελευθερίου να επιμένει δημόσια για τη δημιουργία ΧΥΤΑΜ στο Ζιδάνι. Χωρίς απόφαση δημοτικού συμβουλίου, χωρίς την έκφραση γνώμης από τις τοπικές κοινωνίες. Κανείς δεν νομιμοποιείται να εκφράζει θέσεις χωρίς απόφαση δημοτικού συμβουλίου, καταπατώντας κάθε έννοια δημοκρατίας αλλά και σεβασμού προς τους δημότες, λες και αφορά την προσωπική του περιουσία».

Η «Εφ.Συν.» ρώτησε σχετικά τον δήμαρχο Σερβίων, που μας απάντησε ως εξής: «Δεν είμαστε αρνητικοί σε λύσεις που στηρίζουν την τοπική οικονομία. Περιμένω να λύσουν το πρόβλημα το υπουργείο και η περιφέρεια. Εφόσον επιλεγεί ο χώρος των ΜΑΒΕ, θα δούμε τις μελέτες. Ολα τ’ άλλα είναι λόγια του αέρα. Λέμε όχι στο «όχι σε όλα». Αν δεν είναι κατάλληλο το έργο, δεν θα συναινέσουμε. Αν μπορεί να το κάνει η ΔΙΑΔΥΜΑ, ας το κάνει. Το ποιος θα το κάνει έχει σχέση με το ποιος μπορεί και με ποια ανταποδοτικότητα. Σημασία έχει να υπάρχει το απόλυτο κέρδος για την τοπική κοινωνία. Εμείς δεν θα στηριχθούμε σε φήμες αλλά σε επιστημονικές μελέτες».

Ερώτηση για το θέμα θέλησε να απευθύνει η «Εφ.Συν.» και στον περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας Γιώργο Κασαπίδη την περασμένη Πέμπτη. Ευγενικό στέλεχος του γραφείου του μας είπε ότι «είναι απασχολημένος αλλά κάθεται εδώ ώς τα μεσάνυχτα και θα σας πάρει». Δυστυχώς, μας άφησε στα μεσάνυχτα όσον αφορά το τι ακριβώς κάνει με την υπόθεση του ΧΥΤΑ αμιάντου…

Αυτά, ενώ οι κάτοικοι των γύρω χωριών τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να ξεπεράσουν τα τεράστια οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιούργησε το κλείσιμο του εργοστασίου και των ορυχείων αμιάντου (ΜΑΒΕ). Δυστυχώς, φαίνεται ότι η προσπάθειά τους να αναπτυχθούν κυρίως στον πρωτογενή τομέα (αγροτική καλλιέργεια, κτηνοτροφία, μελισσοκομία), αντί να στηρίζεται από την κυβέρνηση και τις αυτοδιοικητικές αρχές, απειλείται με τη μετατροπή της περιοχής σε αποθετήριο αμιάντου όλης της χώρας.