Alpha Bank: Επιστροφή του τουρισμού στην κανονικότητα από το καλοκαίρι του 2021

Η πτώση των τουριστικών αφίξεων το 2020 εκτιμάται σε 74%, παγκοσμίως και σε 70%, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (United Nations World Tourism Organisation, World Tourism Barometer, January 2021), καθιστώντας το 2020 το χειρότερο έτος για τον τουρισμό τα τελευταία 30 χρόνια.
Σύμφωνα με τα προσφάτως δημοσιευμένα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η πτώση της εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης στην Ελλάδα, κατά το προηγούμενο έτος, υπερέβη αισθητά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, καθώς διαμορφώθηκε σε 76,5%, σε ετήσια βάση.
Το δεύτερο, σφοδρότερο κύμα της πανδημίας, το περασμένο φθινόπωρο, οδήγησε σε παράταση της επιβολής των ταξιδιωτικών περιορισμών στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, με αποτέλεσμα η ταξιδιωτική κίνηση να διατηρηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα, μέχρι το τέλος του 2020, αναφέρει η Alpha Bank στο εβδομαδιαίο δελτίο της.
Οι ταξιδιωτικές υπηρεσίες επηρεάστηκαν δυσανάλογα από την πανδημία, σε σχέση με άλλους κλάδους, με συνέπεια, στις χώρες που εξαρτώνται από τον τουρισμό, όπως η Ελλάδα, η οικονομική δραστηριότητα να υποστεί μεγάλο πλήγμα, το 2020 (Γράφημα 1).

Στο Γράφημα 1, στον κάθετο άξονα, μετρούνται οι εκτιμώμενες απώλειες σε όρους ΑΕΠ, για τις χώρες του ΟΟΣΑ, σε σχέση με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν την εξάπλωση της πανδημίας Covid-19.

Ο αντίκτυπος της πανδημίας

Συγκεκριμένα, ο δείκτης αυτός απεικονίζει τη μεταβολή των προβλέψεων του ΟΟΣΑ, για το ΑΕΠ του 2020, των επιλεγμένων χωρών, μεταξύ Νοεμβρίου 2019 και Δεκεμβρίου 2020.
Ουσιαστικά, συνιστά ένα δείκτη του αντικτύπου που είχε η πανδημική κρίση στις επιμέρους οικονομίες. Όσο υψηλότερος ήταν ο δείκτης, τόσο μικρότερη ήταν η πραγματική (effective) απώλεια εθνικού προϊόντος και, συνεπώς, τόσο περισσότερο ανθεκτική ήταν η οικονομία.
Στον οριζόντιο άξονα του γραφήματος, παρουσιάζεται η συνολική συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ, το 2019 (World Travel & Tourism Council-WTTC), η οποία, εκτός από την άμεση συμβολή του κλάδου, περιλαμβάνει, επιπλέον, την έμμεση αλλά και την επαγόμενη (ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, δαπάνες για την αγορά προϊόντων-υπηρεσιών, δαπάνες απασχολούμενων του κλάδου).
Η σχέση μεταξύ των δύο μεγεθών είναι αρνητική και, ως εκ τούτου, υποδηλώνει τη σημασία που είχε ο βαθμός εξάρτησης από τον τουρισμό, στην τρέχουσα υγειονομική κρίση, η οποία, λόγω των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης που επιβλήθηκαν, έχει επηρεάσει σημαντικά τις μετακινήσεις αλλά και τους κλάδους που βασίζονται στην κοινωνική συναναστροφή.
Συμπερασματικά, όπως παρατηρείται στο γράφημα, οι χώρες, στις οποίες η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ είναι συγκριτικά υψηλότερη, αναμένεται να έχουν τις μεγαλύτερες απώλειες σε σχέση με τις αναμενόμενες επιδόσεις (με βάση τη φάση του οικονομικού κύκλου που βρισκόταν κάθε οικονομία σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ) σε όρους ΑΕΠ, το 2020.
Συγκεκριμένα, η πρόβλεψη του ΟΟΣΑ για το ΑΕΠ της Ελλάδας, τον Νοέμβριο 2019, ήταν ότι θα αυξηθεί κατά 2,1%, το 2020, ενώ, περίπου ένα χρόνο αργότερα (Δεκέμβριος 2020) και ενώ η πανδημία Covid-19 βρισκόταν σε εξέλιξη, ο ίδιος οργανισμός προέβλεψε ύφεση της τάξης του 10,1%, για το ίδιο έτος.
Σημειώθηκε, επομένως, επιδείνωση της πρόβλεψης, κατά 12,2 μονάδες, εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων που εφαρμόστηκαν, κατά τη διάρκεια του έτους, στην οικονομική δραστηριότητα, με σκοπό τον έλεγχο της εξάπλωσης της πανδημίας.
Το γεγονός αυτό αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στην υψηλή εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό, η οποία εκτιμάται σε άνω του 20% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τα προ της πανδημίας στοιχεία του WTTC (2019).

Ο αντίκτυπος στις εξωτερικές συναλλαγές

Εκτός από τις μεγαλύτερες απώλειες, σε όρους ΑΕΠ, ο βαθμός ευαισθησίας της ελληνικής οικονομίας και του ελληνικού τουρισμού στην πανδημική κρίση του 2020 αντανακλάται και στις εξωτερικές συναλλαγές της χώρας μας.
Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 2, οι εισπράξεις από υπηρεσίες διαμορφώθηκαν, το 2020, σε Ευρώ 22,7 δισ., σημειώνοντας πτώση, σε ετήσια βάση, κατά 43,5%, ενώ οι ταξιδιωτικές εισπράξεις μειώθηκαν κατακόρυφα, σε Ευρώ 4,3 δισ., από Ευρώ 18,2 δισ., το 2019 (-76,5%, σε ετήσια βάση).
Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις αποτελούσαν, τα προηγούμενα χρόνια, σημαντικό μέρος των εισπράξεων από υπηρεσίες (44%, κατά μέσο όρο, τη χρονική περίοδο 2015-2019) και είχαν ως αποτέλεσμα το μετριασμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο στη χώρα μας κατά βάση προέρχεται από το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες κάλυψαν, κατά μέσο όρο, από το 2015, έως και το 2019, το έλλειμμα του ισοζυγίου αγαθών κατά 76% (κόκκινη γραμμή, Γράφημα 2).

Το 2020, ωστόσο, οι ταξιδιωτικές εισπράξεις ανήλθαν σε μόλις 19% των εισπράξεων από υπηρεσίες, ενώ κάλυψαν το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου κατά 23%.
Το τελευταίο οφείλεται, επιπρόσθετα, στη συρρίκνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών κατά 18,9%, καθώς η πανδημία επέφερε μείωση των εξαγωγών αγαθών κατά 10,9% αλλά και πτώση των εισαγωγών αγαθών, με εντονότερο ρυθμό, κατά 14,2%.

Η εικόνα της δεκαετίας 2010-2019

Η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση στη χώρα μας σημείωσε σημαντική άνοδο, τη δεκαετία 2010-2019, με τους επισκέπτες να έχουν υπερδιπλασιαστεί στο διάστημα αυτό (34 εκατ. το 2019, από 15 εκατ. το 2010).
Η πανδημική κρίση, ωστόσο, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, ανέκοψε την ανοδική πορεία του αριθμού των εισερχόμενων τουριστών στην Ελλάδα, ο οποίος υποχώρησε κατά 76,5%, το 2020, σε ετήσια βάση (Γράφημα 3α), εξαιτίας των περιορισμών που τέθηκαν σε ισχύ στις μετακινήσεις και στην οικονομική δραστηριότητα (τοπικά lockdowns) αλλά και του φόβου επιμόλυνσης από τον κορωνοϊό που απέτρεψε αρκετούς τουρίστες να πραγματοποιήσουν ταξίδια το 2020.
Επιπρόσθετα, παρά το γεγονός ότι η άνοδος των τουριστικών αφίξεων στην Ελλάδα, τα προηγούμενα χρόνια, ήταν, κατά μέσο όρο, εντονότερη σε σύγκριση με την Ευρώπη (Γράφημα 3α), η πτώση των αφίξεων στις ευρωπαϊκές χώρες, συνολικά το 2020, ήταν ηπιότερη (-70%, σε ετήσια βάση, UNTWO).
Σε αυτό οδήγησε, μεταξύ άλλων, η έντονη εξάρτηση της εισερχόμενης τουριστικής κίνησης στην Ελλάδα από τις αεροπορικές μεταφορές, γεγονός που παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες, με παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως η Μάλτα (-76,1%, σε ετήσια βάση, το 2020, National Statistical Office Malta) και η Κύπρος (-84,1%, αντίστοιχα, Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας).
Σημειώνεται ότι, το 2020 συνολικά, η κίνηση των επιβατών μειώθηκε κατά 66%, σε ετήσια βάση, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη πτώση στην ιστορία των αερομεταφορών (στοιχεία IATA).
Ως αποτέλεσμα, μόλις 7,4 εκατ. ξένοι τουρίστες επισκέφτηκαν την Ελλάδα, το 2020, με την ταξιδιωτική κίνηση να κορυφώνεται, στο διάστημα Ιουλίου-Οκτωβρίου (67% επί των συνολικών αφίξεων για το έτος, Γράφημα 3β).

Το εποχικό πρότυπο των τουριστικών αφίξεων ελαφρώς διαφοροποιήθηκε, το 2020, σε σύγκριση με τα προηγούμενα δύο έτη, όπως παρατηρείται στο γράφημα, εξαιτίας της καθυστερημένης έναρξης της τουριστικής περιόδου.
Το 2018 και το 2019 αλλά και τα προηγούμενα έτη, η τουριστική περίοδος ξεκινούσε ήδη από τον Απρίλιο, ή τον Μάιο. Υπενθυμίζεται ότι η άρση των περιοριστικών μέτρων του πρώτου lockdown ξεκίνησε σταδιακά για τον κλάδο του τουρισμού, τον Ιούνιο 2020.

Τα μέτρα στήριξης

Αξίζει, επιπλέον, να σημειωθεί ότι η Ελληνική Κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή ειδικά μέτρα για τη στήριξη του κλάδου του τουρισμού, όπως την επέκταση του δικαιώματος αναστολής σύμβασης εργασίας και της μείωσης του ενοικίου για τις επιχειρήσεις του τουρισμού, για μεγαλύτερο διάστημα εντός του 2020, σε σύγκριση με τους λοιπούς κλάδους, την ενίσχυση των εποχικά απασχολούμενων (αποζημίωση ειδικού σκοπού) και την ένταξή τους στο πρόγραμμα «Συν-εργασία», για την προστασία των θέσεων απασχόλησης, τη μείωση των συντελεστών ΦΠΑ στις μεταφορές, τον καφέ, τα μη αλκοολούχα ποτά και το τουριστικό πακέτο κ.λπ.
Επιπρόσθετα, στις αρχές του τρέχοντος μηνός, ανακοινώθηκε ότι θα χορηγηθεί ειδική οικονομική ενίσχυση για επιχειρήσεις-εργοδότες ξενοδοχειακών καταλυμάτων δωδεκάμηνης λειτουργίας, με περισσότερους από 50 εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης που έχουν πληγεί σοβαρά από τις συνέπειες της πανδημίας Covid-19 και πρόκειται να υλοποιήσουν επενδυτικό σχέδιο αναμόρφωσης, ή/και ενεργειακής αναβάθμισης των κτιριακών εγκαταστάσεών τους, με σκοπό τη διατήρηση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων.

Προοπτικές και Κίνδυνοι του Τουριστικού Κλάδου στην Ελλάδα το 2021

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη διανομή των εμβολίων, το 2021, η επιτάχυνση και η αποτελεσματικότητα των εμβολιαστικών προγραμμάτων, σε συνδυασμό με άλλες στρατηγικές (αυστηρότερα πρωτόκολλα υγείας, αύξηση των rapid tests), αναμένεται να οδηγήσουν σε σταδιακή χαλάρωση των ταξιδιωτικών περιορισμών, βελτίωση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης και ήπια ανάκαμψη του τουρισμού, κυρίως από το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους.
Οι προοπτικές για τον κλάδο του τουρισμού, το 2021, είναι ευνοϊκότερες, σε σύγκριση με το 2020.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ταξιδίων (“Monitoring Sentiment for Domestic and Intra-European Travel”, European Travel Commission, January 2021), που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών, το 54% των ερωτηθέντων σκοπεύουν να ταξιδέψουν εντός των επόμενων έξι μηνών, είτε στο εσωτερικό της χώρας τους, είτε σε κάποιον άλλον ευρωπαϊκό προορισμό. Αυτό το αποτέλεσμα αντικατοπτρίζει μια «εν αναμονή» ζήτηση από την πλευρά των καταναλωτών.
Η διασφάλιση ασφαλών ταξιδιών θα πρέπει να καταστεί προτεραιότητα, καθώς η ίδια έρευνα δείχνει ότι το 69% περίπου των ερωτηθέντων αισθάνονται ασφαλείς για να απολαύσουν το ταξίδι τους, όταν ισχύουν αυστηρά πρωτόκολλα υγείας.
Επιπρόσθετα, αναμένεται αυξημένη ζήτηση για διακοπές σε εξωτερικούς χώρους, ή στην ύπαιθρο (open air, nature based tourism activities), γεγονός που ευνοεί τη χώρα μας δεδομένου του υψηλού ποσοστού του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμού (coastal and maritime tourism).

Η συμβολή των εμβολιασμών

Η ταχεία ολοκλήρωση και αποτελεσματικότητα των εμβολιαστικών προγραμμάτων τόσο στη χώρα μας, όσο και στις χώρες, οι οποίες -παραδοσιακά- καταλαμβάνουν σημαντικό μερίδιο της εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης στην Ελλάδα, θα είναι κρίσιμης σημασίας για την αύξηση της τουριστικής ζήτησης, επιτρέποντας μεγαλύτερη χαλάρωση των περιορισμών και βελτίωση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης.
Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 4α, άνω του 1/4 των πολιτών στο Ηνωμένο Βασίλειο είχε λάβει τουλάχιστον τη μία δόση του εμβολίου κατά του κορωνοϊού, μέχρι και την τρίτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ ανερχόταν σε 13,2%.
Στην Γερμανία, την Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία αλλά και στην Κύπρο, τα ποσοστά εμβολιασμού του πληθυσμού (τουλάχιστον μία δόση, μέχρι και το δεύτερο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου) κυμαίνονταν μεταξύ 3,8%-4,3%, ενώ, στη Ρωσία, σε 1,5%.
Αξίζει να σημειωθεί ότι συνολικά από τις ανωτέρω χώρες προήλθε σχεδόν το 40% των εισερχόμενων τουριστών, το 2019 (Γράφημα 4β).

Τέλος, στη χώρα μας, στο ίδιο χρονικό διάστημα, είχε προχωρήσει η διαδικασία του εμβολιασμού για το 4,7% του πληθυσμού.

Ανάκαμψη από το καλοκαίρι του 2021

Η σταδιακή επιστροφή της τουριστικής κίνησης στην κανονικότητα αναμένεται από το καλοκαίρι του 2021.
Ο τουριστικός κλάδος θα πρέπει να προετοιμαστεί εγκαίρως, υιοθετώντας τους ενδεδειγμένους κανονισμούς ασφαλείας τόσο για τους επισκέπτες, όσο και για τους εργαζόμενους.
Αξίζει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι η ανάκαμψη του κλάδου, στα επίπεδα του 2019, αναμένεται, παγκοσμίως, να διαρκέσει έως και τέσσερα χρόνια.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνα του UNWTO που περιλαμβάνεται σε πρόσφατη αναφορά (World Tourism Barometer, January 2021), το 51% των ερωτηθέντων στην Ευρώπη αναμένει επιστροφή του διεθνούς τουρισμού στα προ της πανδημίας επίπεδα (2019), το 2023 και το 35%, αντίστοιχα, από το 2024 και μετά.