Το μεγαλείο της κυπριακής ΑΟΖ και η κατάρα της ελληνικής: Η “Μάνα” δεν παραδειγματίζεται από την “Κόρη”

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΡΥΩΤΗ

Για να αντιληφθούμε καλύτερα τον τίτλο αυτού του άρθρου πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή.

Πολύ δύσκολα θα ξεχάσω το απόγευμα της Παρασκευής 30 Απριλίου 1982, όταν διεξήχθη στη Νέα Υόρκη η ψηφοφορία για τη νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, ύστερα από διαπραγματεύσεις εννέα ετών και έντεκα συνόδων.

Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν: 130 υπέρ, 4 κατά και 17 αποχές. Τα τέσσερα κράτη με την αρνητική ψήφο ήταν οι ΗΠΑ, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Βενεζουέλα. Από αυτό το γεγονός, δηλαδή ότι η Τουρκία καταψήφισε τη νέα Σύμβαση, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η Ελλάδα, η οποία φυσικά ψήφισε υπέρ της Σύμβασης, βγήκε κερδισμένη από το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών.

Βέβαια μερικές από τις θέσεις των παράκτιων κρατών δεν υιοθετήθηκαν πλήρως από τη νέα Σύμβαση, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι το κείμενο που ψηφίστηκε είναι αρκετά ευνοϊκό για την Ελλάδα γιατί:

− Αναγνωρίζει το δικαίωμα κάθε χώρας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 μίλια, μια διάταξη εθνικά πολύτιμη για το Αιγαίο.

− Αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα αποκλειστικής οικονομικής ζώνης και υφαλοκρηπίδας. Εξαιρούνται οι βραχονησίδες που δεν μπορούν να συντηρήσουν οικονομική ζώνη στο έδαφός τους, αλλά στην περίπτωση των βραχονησίδων του Αιγαίου δεν υπάρχει πρόβλημα, γιατί όλες καλύπτονται από την αποκλειστική οικονομική ζώνη και την υφαλοκρηπίδα των κατοικημένων ελληνικών νησιών.

− Δεν θέτει ιδιαίτερους περιορισμούς σε θάλασσες όπως το Αιγαίο, για το οποίο η Τουρκία αγωνίστηκε να ισχύσει καθεστώς ειδικών περιστάσεων.

Η δημιουργία και η κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ήταν μία από τις σημαντικότερες πρόνοιες της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Έτσι δόθηκε ένα τέλος στη χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας. Με βάση τα άρθρα 55, 56 και 57 της νέας Σύμβασης, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή, το πλάτος της οποίας μπορεί να φτάσει τα 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών −ζώντων ή μη− των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και κυριαρχικά δικαιώματα που αφορούν στην εξερεύνηση και στην οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων.

Έτσι κάθε κράτος με ΑΟΖ πρέπει να πράξει  τα ακόλουθα:

Ο πρώτος από τους Έλληνες πολιτικούς που αντιλήφθηκε την αξία της ΑΟΖ ήταν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσος Παπαδόπουλος, που ενημέρωσε 2004 τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας Κώστα Σημίτη  και τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Α. Παπανδρέου για την πρόθεση του να προχωρήσει στην ανακήρυξη της Κυπριακής ΑΟΖ αλλά, δυστυχώς, και οι δύο αντέδρασαν πολύ αρνητικά.

Οι συνεργάτες του αείμνηστου Παπαδόπουλου θυμούνται ακόμα την πίκρα που ένοιωσε ο Κύπριος πρόεδρος για αυτή την απαράδεκτη στάση των Αθηνών. Είναι πράγματι πρωτοφανές ότι, από τότε, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις πίστευαν ότι η Κυπριακή ΑΟΖ δημιουργεί προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Βλέπετε το φοβικό σύνδρομο απέκτησε σάρκα και οστά πολύ γρήγορα και κανείς Έλληνας πρωθυπουργός από τον Σημίτη μέχρι τον Τσίπρα δεν τόλμησε να ανακηρύξει την ελληνική ΑΟΖ.

Ο Παπαδόπουλος όμως, διαθέτοντας 4 τανκς και 2 ελικόπτερα, δεν δίστασε να ανακηρύξει την ΑΟΖ της Κύπρου το 2004, αλλά τέθηκε σε ισχύ ήδη από τις 21 Απριλίου 2003. Ήταν μια άλλη ιδιοφυής κίνηση του Τάσσου Παπαδόπουλου, διότι η κυβέρνηση του Γλαύκου Κληρίδη είχε τότε υπογράψει την οριοθέτηση την ανύπαρκτης κυπριακής ΑΟΖ με αυτή της ΑΟΖ της Αιγύπτου.

Το UNCLOS δεν προβλέπει οριοθέτηση ΑΟΖ πριν την ανακήρυξή της. Όπως έχει γραφτεί, από ειδικούς στο Δίκαιο της Θάλασσας: 

Στην πραγματικότητα ήταν μια ερμηνεία του άρθρου 77 της Σύμβασης, με την οποία μπορούσε κάποιος να συμπεράνει ότι, για να υφίσταται και να διαθέτει κυριαρχικά δικαιώματα, μια ΑΟΖ πρέπει πρώτα να έχει δημιουργηθεί. Ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος το γνώριζε αυτό και έτσι για να καλύψει το λάθος του Κληρίδη αποφάσισε η ισχύς της ανακήρυξης της ΑΟΖ να παραπέμπει στην ημερομηνία οριοθέτησης των ΑΟΖ Κύπρου και Αιγύπτου.

Για πρώτη φορά η Ελλάδα ασχολήθηκε με την κυπριακή ΑΟΖ το 2003, όταν η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ζήτησε από την κυπριακή κυβέρνηση να μην κάνει τη σωστή οριοθέτηση με την Αίγυπτο, γιατί θα αναδεικνύονταν τα δικαιώματα του συμπλέγματος του Καστελόριζου. Συγκεκριμένα ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης και ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου ζήτησαν από την Κύπρο να οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο στα 8 ν.μ., ώστε να μη δώσουν πλήρη επήρεια στο Καστελόριζο και δημιουργηθεί πρόβλημα με την Τουρκία!

Ο μοναδικός Έλληνας πολιτικός, λόγω των μεγάλων του προσόντων και της εξαιρετικής οξυδέρκειας του, που αντιλήφθηκε την αξία της ΑΟΖ ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Σε μία επίσκεψή μου στο Καστρί, του εξήγησα τη σημασία της ΑΟΖ στο Σύνταγμα των Θαλασσών και των Ωκεανών του πλανήτη μας που δημιουργήθηκε το 1982 .Αμέσως αντιλήφθηκε την αξία της και μου ζήτησε να συζητήσω το θέμα με τον Κάρολο και το Γιάννη (Κάρολο Παπούλια και Γιάννη Καψή), αλλά ακόμα περιμένω το τηλεφώνημά τους.

Όταν ο Τάσσος Παπαδόπουλος ανακήρυξε την ΑΟΖ της Κύπρου, η Αμερική, η Ρωσία και η Ευρωπαϊκή Ένωση την αναγνώρισαν χωρίς κανένα δισταγμό. Η Τουρκία δεν κατάλαβε καθόλου το ευφυές εγχείρημα του Προέδρου της Κύπρου και σήμερα βλαστημάει την τότε απραξία της. Πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν, ο όχι ακόμα σουλτάνος, αλλά απειρος στη διπλωματία Ταγίπ Ερντογάν, που απλώς δήλωσε ότι δεν αναγνωρίζει την ΑΟΖ της Κύπρου. Τώρα το φυσάει και δεν κρυώνει. Έτσι σήμερα, 13 χρόνια αργότερα, προσπαθεί να διορθώσει την γκάφα του απειλώντας συνεχώς όχι μόνο την κυπριακή ΑΟΖ αλλά και την Ελλαδα, απαιτώντας μάλιστα την επιστροφή 18 ελληνικών νησιών. Σε αυτή τη λίστα δεν συμπεριλαμβάνονται τα Ίμια, το Καστελόριζο και η Γαύδος. Στο τέλος η Τουρκία  θα χάσει τον λογαριασμό. Η Κύπρος, που δεν πάσχει από φοβικό σύνδρομο, συνεχίζει ατρόμητη να δίνει οικόπεδα σε κολοσσούς της Αμερικής, του Ισραήλ, της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Νορβηγίας. Χωρίς τυμπανοκρουσίες παραχώρησε για εκμετάλλευση στην ExxonMobil, την εταιρεία που διηύθυνε μέχρι την ανάληψη των καθηκόντων του ο αμερικανός ΥΠΕΞ Ρεξ Τίλλερσον, το σημαντικό οικόπεδο 10 της Κυπριακής ΑΟΖ. Προτρέπω τον Σουλτάνο να προσπαθήσει να βάλει χέρι σ΄αυτό το  οικόπεδο της Exxon Mobil.

Η Ελλάδα παρακολουθεί αμήχανα τα τεκταινόμενα στο μαρτυρικό νησί. Αυτή φαίνεται να είναι η κατάρα της ελληνικής  ΑΟΖ,  που οι πολιτικοί της την αγνόησαν και την πρόδωσαν, τουλάχιστον, για  τρεις δεκαετίες.

Ο παραπάνω χάρτης δείχνει τα οικόπεδα που δημιούργησαν η Ελλάδα και η Κύπρος με μια τεράστια διαφορά. Οι Κύπριοι δίνουν οικόπεδα σε πετρελαϊκούς κολοσσούς, αλλά η Ελλάδα απλά καμαρώνει τα πιο σημαντικά οικόπεδά της, από το 12 μέχρι το 20, αφού η σημερινή κυβέρνηση, που αντιπαθεί την ΑΟΖ, αφήνει αναξιοποίητα τα οικόπεδα που δημιούργησε ο Γιάννης Μανιάτης του ΠΑΣΟΚ, όταν ήταν Υπουργός Ενέργειας. Αλλά οι κυβερνώντες  έχουν άλλες προτεραιότητες, όπως είναι η ΔΕΗ, ο χρυσός της Χαλκιδικής και δεν ενδιαφέρονται για τις τεράστιες ποσότητες υδρογονανθράκων, που διαθέτει η Ελλάδα, κυρίως νότια της Κρήτης. Τα οικόπεδα 12 μέχρι 20 σχετίζονται με τα θαλάσσια σύνορά μας με την Λιβύη, αλλά όλοι οι υπουργοί Ενέργειας της Ελλάδας από τον Μανιάτη μέχρι τον Σκουρλέτη ξέχασαν να δημιουργήσουν οικόπεδα στα ανατολικά της Κρήτης που θα συνόρευαν με την ΑΟΖ της Αιγύπτου. Αυτά είναι τα οικόπεδα που κρύβουν τις μεγαλύτερες ποσότητες υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο και είναι αυτά που εποφθαλμιούν οι Τούρκοι αλλά το καταραμένο φοβικό σύνδρομο, που μας διακατέχει μας εμποδίζει να προχωρήσουμε στις σωστές κινήσεις.

Τώρα τελευταία με τις τουρκικές απειλές ότι θα επέμβουν στην κυπριακή ΑΟΖ, διαφαίνεται το μίσος των Τούρκων για την έννοια της ΑΟΖ, γιατί δεν αναφέρουν ότι θα επέμβουν στην ΑΟΖ αλλά στην υφαλοκρηπίδα του νησιού. Από το 1973 μέχρι σήμερα η Τουρκία συνεχίζει να ομιλεί, μονότονα, για την υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο και την νοτιοανατολική Μεσόγειο, υποστηρίζοντας ότι τα χερσαία εδάφη και όχι τα νησιά δικαιούνται ΑΟΖ. Έτσι όταν αποφάσισε, παράνομα, να οριοθετήσει τα θαλάσσια σύνορά της με το ψευδοκράτος, δεν έκανε οριοθέτηση ΑΟΖ αλλά υφαλοκρηπίδας, δίνοντας υφαλοκρηπίδα στους Τουρκοκύπριους μόνο 12 ν.μ.

Βέβαια και ο ελληνικός τύπος, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, παίζει το παιχνίδι της Τουρκίας με λανθασμένους τίτλους όπως «Στην κυπριακή υφαλοκρηπίδα κατευθύνεται το Barbaros». Η Λευκωσία αμέσως προειδοποίησε την Άγκυρα ότι η πραγματοποίηση των ερευνών από το Barbaros, εάν υλοποιηθούν, θα αποτελέσουν παραβίαση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας στις θαλάσσιες ζώνες, όπως προβλέπεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. 

Καλό είναι εδώ να ξαναθυμηθούμε την ιστορία του Νορβηγού που συνεχίζει να ταλαιπωρεί τον κυπριακό λαό.

Όταν μαθεύτηκε ότι ένας Νορβηγός, ο πρώην ΥΠΕΞ Εσπεν Μπαρθ Αϊντα, θα είναι ο επόμενος μεσολαβητής του ΟΗΕ στη θέση του περιβόητου Αυστραλού Αλεξάντερ Ντάουνερ, σίγουρα μερικοί ένοιωσαν μια ανακούφιση. Όμως, σταδιακά άρχισε να επικρατεί μια ανησυχία, που πολύ γρήγορα έγινε πραγματικότητα και οι Κύπριοι κατανόησαν ότι ο Νορβηγός είναι χειρότερος από τον Αυστραλό. Οι μάσκες ρίχτηκαν όταν έκανε αυτή την πρωτοφανή δήλωση: 

Η κυπριακή κυβέρνηση έπρεπε αμέσως να του υπενθυμίσει ότι το Δίκαιο της Θάλασσας δεν επιτρέπει σεισμικές έρευνες  στην AOZ ενός κράτους από άλλο κράτος. Επίσης, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης έπρεπε να δώσει στον Νορβηγό αντίγραφο του Νόμου Παπαδόπουλου για την ανακήρυξη της ΑΟΖ της Κύπρου που στην παράγραφο 8 αναφέρει ρητά:
(1) Κανένα πρόσωπο δεν θα προβαίνει μέσα στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, στην εξερεύνηση και εκμετάλλευση των μη ζώντων πόρων, εκτός από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες έχει λάβει άδεια από το Υπουργικό Συμβούλιο σύμφωνα με τον παρόντα Νόμο ή από οποιοδήποτε άλλο αρμόδιο όργανο δυνάμει άλλου Νόμου ή Κανονισμού.
(2)  (α) Οποιοδήποτε πρόσωπο παραβαίνει τις διατάξεις του εδαφίου (1), διαπράττει αδίκημα και, σε περίπτωση, καταδίκης, υπόκειται σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις διακόσιες πενήντα χιλιάδες λίρες (ΛΚ 250.000) ή σε φυλάκιση για χρονική περίοδο που δεν υπερβαίνει τα πέντε χρόνια ή και στις δύο αυτές ποινές. Σε περίπτωση δεύτερης ή μεταγενέστερης καταδίκης, το πρόσωπο αυτό υπόκειται σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις πεντακόσιες χιλιάδες λίρες (ΛΚ 500.000) ή σε φυλάκιση που δεν υπερβαίνει τα δέκα χρόνια ή και στις δύο αυτές ποινές.
(β) Το Δικαστήριο, επιπρόσθετα με οποιαδήποτε ποινή ήθελε επιβάλει δυνάμει της παραγράφου (α) του παρόντος εδαφίου δύναται να διατάξει την κατάσχεση οποιουδήποτε σκάφους, αντικειμένου, εξοπλισμού ή υλικού, συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των μη ζώντων πόρων, που λήφθηκαν κατά τη διάπραξη του αδικήματος αυτού».

Πολλά κράτη που διαθέτουν ΑΟΖ έχουν, επίσης, δημιουργήσει ειδική νομοθεσία που επιτρέπει τις σεισμικές έρευνες μέσα στην ΑΟΖ τους. Κράτη που έχουν ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία και η Νορβηγία. Η Νορβηγία ήταν από τα κράτη που πρωτοστάτησαν στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και έχει δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση του ορυκτού της πλούτου, κάτι που έπρεπε να γνωρίζει ο κ. Έσπεν Μπαρθ Άϊντα μια και διετέλεσε υπουργός άμυνας και εξωτερικών στις κυβερνήσεις του Γενς Στόλτενμπεργκ, του νυν Γενικού Γραμματεα του ΝΑΤΟ.

Τέλος να θυμίσουμε στον κ. Άϊντα την ΑΟΖ της Νορβηγίας που δίνει πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ στα νησιά της και κανείς δεν μπορεί να διεξάγει  σεισμικές έρευνες χωρίς την άδεια της κυβέρνησης της Νορβηγίας. Νομίζαμε ότι ξεφορτωθήκαμε τον Αλεξάντερ Ντάουνερ, που και αυτός είχε πετσοκόψει την ΑΟΖ του Ανατολικού Τιμόρ, και πέσαμε σε κάποιον χειρότερο.

Ο Νορβηγός δεν ξεχνά τα κόλπα του και φαίνεται  ότι επανήλθε δριμύτερος ζητώντας την καθυστέρηση του γεωτρητικού προγράμματος της TOTAL κατά 12 μέρες τον Ιούλιο και μάλιστα με αντάλλαγμα την μη παράνομη είσοδο του Barbaros στην κυπριακή ΑΟΖ. Η Κυπριακή κυβέρνηση αντέδρασε έντονα υπογραμμίζοντας ότι αυτά τα σενάρια, όχι μόνο δεν ευσταθούν, αλλά αγγίζουν και τα όρια της γελοιότητας 

Όπως, πολύ σωστά, ο Γιώργος Μαλούχος έγραψε στο ΒΗΜΑ:

«Είναι όμως φανερό ότι η Τουρκία έχει μετρήσει λάθος πλήθος δεδομένων. Εχει κάνει λάθος υπολογισμούς τόσο για την πολεμική ετοιμότητα της Ελλάδας και για τις όποιες συγκριτικά μικρές επιπτώσεις έχει η κρίση σε αυτήν, όπως και λάθος υπολογισμούς για τη στάση του διεθνούς παράγοντα, ιδίως των ΗΠΑ, αλλά και για την αποφασιστικότητα του ελληνικού λαού, που είναι μεν σκληρά ταλαιπωρημένος, αλλά που δεν θα δεχθεί ούτε κατά διάνοια παθητικά μια πρόκληση της εθνικής ακεραιότητας της χώρας.

Τέλος, απαρατήρητη πέρασε  πρόσφατα, μια δήλωση του Προέδρου της ΕΔΕΚ. Στην συνάντησή του με τον Έλληνα ΥΠΕΞ Νίκο Κοτζιά τόνισε ότι Ελλάδα και Κύπρος χρειάζεται να αναβαθμίσουν ακόμα περισσότερο τον γεωστρατηγικό τους ρόλο στον χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Κατέληξε λέγοντας: 

Αμήν και πότε.