Ας μείνουμε ευαίσθητοι και πιστοί στον εξαίρετο πολιτισμό μας

Η 29^η Μαΐου 1453 είναι μια χρονολογία που σηματοδοτεί το τέλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της Βυζαντινής. (Την ονομασία Βυζάντιο, Βυζαντινός την έδωσε τον 16^ο αιώνα ο Ιερώνυμος Βολφ (1516-1580) με το έργο του Corpus Byzantinae). Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρξε η συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, είναι το Ρωμαϊκό κράτος του Χριστιανικού Ελληνικού Εθνους, κατά τον ιστορικό Αύγουστο Χάιζεμπεργκ.

Τρία ήσαν τα βασικά συστατικά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ρωμαϊκή δομή του κράτους, η ελληνική παιδεία και η χριστιανική πίστη. Η ελληνική παιδεία ήταν ζωντανή. Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από τη Ν. Ιταλία και Σικελία μέχρι την Αρμενία και τη Συρία και από τη Βόρεια Θράκη μέχρι την Αίγυπτο, τουλάχιστον σ’ αυτήν την έκταση μέχρι και τα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου. Επειτα οι μνήμες του μεγάλου πνευματικού πολιτισμού των αρχαίων Ελλήνων υπήρχαν ζωντανές στις φιλοσοφικές σχολές Αθηνών, Αντιόχειας, Αλεξάνδρειας, που ακόμα λειτουργούσαν μέχρι και τα χρόνια του Ιουστινιανού. Οι πατέρες της εκκλησίας Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Αγ. Βασίλειος, Χρυσόστομος, στην ελληνική έγραψαν τα χριστιανικά τους συγγράμματα και στην Ελληνική άκουγαν τα πλήθη τη διδασκαλία τους. Και οι εθνικοί φιλόσοφοι του 4^ου αιώνα μ.Χρ. Λιβάνιος, Θεμίστιος, Συνέσιος, διδάσκουν την ελληνική σοφία. Ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος ίδρυσε το 1^ο Πανεπιστήμιο, «Πανδιδακτήριο», το συνέχισε ο Ιουλιανός με σχολή αντιγράφων και βιβλιοθήκη (120.000) κωδίκων. Θα συνεχιστεί στην εποχή του Θεοδοσίου Β΄ και η παιδεία θα υποστηριχθεί από τη γυναίκα του Αθηναΐδα και την αδελφή του Πουλχερία. Γυναίκες στη μακραίωνα βυζαντινή ιστορία θα ξεχωρίσουν, όπως η σοφή Αλεξανδρινή Υπατία, η Κασιανή (Εικασία) που η σοφή της απάντηση στον αυτοκράτορα Θεόφιλο της κόστισε το θρόνο, αυτή η θαυμάσια υμνωδός ή η άλλη ιστορικός Αννα Κομνηνή και θα υπάρξουν κι άλλες γυναίκες ιδιαίτερα στις αυλές των Κομνηνών και Παλαιολόγων.

Η εκπαίδευση στα βυζαντινά χρόνια εθεωρείτο απαραίτητη. Ξεκινούσε από 6 χρονών στην εκκλησία από μοναχούς ή ιδιωτικούς δασκάλους. Το «ελληνίζειν την γλώσσαν» ήταν η κατεύθυνση. Η γραμματική και το συντακτικό όπως το εννοούμε σήμερα, ήταν η βασική σπουδή των Ελληνικών. Καμάρωναν όταν απήγγελλαν Ομηρο, αν σχολίαζαν αρχαία ελληνικά κείμενα. Θαύμαζαν τους αρχαίους συγγραφείς.

Κορόιδευαν και ειρωνεύονταν όποιον δεν μπορούσε ή δεν έγραφε καλά Ελληνικά. Οι νέοι σε ηλικία 14 χρόνων περνούσαν στη μελέτη των αρχαίων ρητόρων, στη φιλοσοφία και τις «4 τέχνες» Γεωμετρία, Αριθμητική, Αστρονομία, Μουσική. Οπωσδήποτε στη σπουδή τους ήταν και η Βίβλος.

Στα χρόνια της εικονομαχίας έχουμε κάμψη της παιδείας 7^ο, 8^ο αιώνα. Και δεν ξέρουμε αν λειτουργούσε το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Στα χρόνια του αυτοκράτορα Θεόφιλου 829-842 μ.Χρ. και της διαδόχου συζύγου του Θεοδώρας και του Μιχαήλ του Γ΄ έχουμε μια ανάκαμψη της παιδείας και από τον αδελφό της Αυτοκράτειρας Θεοδώρας, Καίσαρα Βάρδα την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Μαγναύρας. Σ’ αυτή την εποχή έχουμε τον Πατριάρχη Φώτιο με την ελληνική παιδεία σε υψηλό βαθμό που δίδασκε στο σπίτι του και χαιρόταν με τους νέους που παρακολουθούσαν τα μαθήματά του κι αντάλλαζαν ιδέες. Εγραψε τη Μυριόβιβλο (Περίληψη 280 βιβλίων αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών). Λεξικό και επιστολές μεγάλης φιλολογικής αξίας. Σύγχρονοι του Φωτίου είναι οι εξάδελφοι Ιωάννης ο Γραμματικός και Λέων Φιλόσοφος και Μαθηματικός. Στην ίδια εποχή έχουμε τον εξαίρετο επίσκοπο Καισαρείας Αρέθα, από εδώ την Πάτρα, που ήταν σπουδαίος Ελληνιστής, συλλογεύς αρχαίων κωδίκων, που πολλοί από αυτούς βρίσκονται σ’ ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες. Αλλά και στην ιστοριογραφία επιδίδονται. Ο Ευσέβιος Καισαρείας, ιστορικός του Μ. Κωνσταντίνου, ο Προκόπιος εξαίρετα περιγράφει τους πολέμους του Ιουστινιανού, ο Θεοφάνης και ο συνεχιστής του, ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος 869-912, ο Μιχαήλ Ψελλός, ο σύγχρονός του Μιχαήλ Ατταλειάτης, η σπουδαία Αννα Κομνηνή με την Αλεξιάδα της, ο Γ. Παχυμέρης που έγραψε όλη την ιστορία της Αυτοκρατορίας μέχρι το 1308 και ας πάμε στους ιστορικούς της Αλώσεως 1453, Δούκα, Φραντζή, Χαλκοκονδύλη και τον φιλότουρκο Κριτόβουλο. Ακόμα έχουμε σε όλη τη διάρκεια του Βυζαντίου τους συναξαριστές, δηλαδή βίους Αγίων, προσφιλή αναγνώσματα των πιστών.

Αλλά στο πολύ σύντομο και περιληπτικό αυτό σημείωμα να μην παραλείψουμε τη μεγάλη δόξα της θρησκευτικής υμνωδίας τους Ρωμανό μελωδό, Ιωάννη Δαμασκηνό, Πατριάρχη Σέργιο με τον Ακάθιστο Υμνο και με το τροπάριό της την Κασσιανή.

Στη φιλοσοφία εκτός από τους πατέρες της Εκκλησίας, να σταθούμε στον Διονύσιο τον Αεροπαγίτη που στο έργο του είναι μια προσπάθεια να συγχωνευθεί ο νεοπλατωνικός μυστικισμός με τη χριστιανική πίστη. Και ας φθάσουμε στους φιλοσόφους Ελληνιστές του 15^ου αιώνα Πλήθωνα Γεμιστό (1360-1452)), Γεώργιο Σχολάριο (1400-1472) και Βησαρίωνα Τραπεζούντιο (1403-1472). Ο Πλήθων (Πλατωνιστής) ξεπέρασε μέσα του το Βυζάντιο και θεωρείται ο θεωρητικός του Ν. Ελληνισμού. Αυτοί με τους Χρυσολωρά, Ιωάννη Αργυρόπουλο και πολλούς άλλους θα φύγουν στη Δύση, θα βοηθήσουν στην Αναγέννηση. Το Βυζάντιο θα επιζήσει μέχρι τις ημέρες μας με την υψηλή του θρησκευτική τέχνη, στη λειτουργία της σταυροθόλωτης εκκλησιάς, στη χριστιανική μας πίστη, στις λαμπρές χριστιανικές μας γιορτές.

Τα επικά ακριτικά τραγούδια μαζί με τους θρήνους για τις ωραίες ελληνικές πόλεις που χάνονταν στα βάρβαρα χέρια των Τούρκων, φθάνουν ζωντανά μέχρις εμάς. Ας μείνουμε ευαίσθητοι και πιστοί στον εξαίρετο πολιτισμό μας και να μην εντυπωσιαζόμαστε από απαίδευτες επιφανειακές εκδηλώσεις και… μεταμοντερνισμούς.

Του

ΒΑΣΙΛΗ ΣΩΤΗΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

φιλολόγου – ιστορικού

Από την έντυπη έκδοση