Του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από την Ρήξη φ. 135
“How then am I so different from the first men through this way?
Like them, I left a settled life, I threw it all away.
To seek the Northwest Passage at the call of many men,
To find there but the road back home again”
Stan Rogers “The Northwest Passage”
Η νήσος Μπίτσεϋ είναι ένα μικροσκοπικός παγωμένος βράχος έκτασης 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων στο αρκτικό αρχιπέλαγος του Βορείου Καναδά. Χωρίς βλάστηση και τελείως επίπεδη, θα ήταν απλά ένα ξεχασμένο όνομα στους ναυτικούς χάρτες αν δεν υπήρχαν πάνω της τρεις πρόχειρα φτιαγμένοι τάφοι. Στα παγωμένα αυτά μνήματα στην Αρκτική κείτονται τρία μέλη του πληρώματος της αποστολής Φράνκλιν και μαζί τους η όποια ελπίδα να λυθεί ένας από τους μεγαλύτερους γρίφους της ναυτικής ιστορίας.
Ο γρίφος μιας άριστα εξοπλισμένης αποστολής που απέπλευσε από την Αγγλία για να ανακαλύψει το βορειοδυτικό πέρασμα από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό ωκεανό μέσω του βορείου Καναδά και χάθηκε για πάντα χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος πίσω της. Κανένα, εκτός ίσως από τρεις σταυρούς στο χιόνι σε έναν ανεμοδαρμένο βράχο στην άκρη του κόσμου.
Αρχικά θα πρέπει να σημειώσουμε πως στα μέσα του 19ου αιώνα η ανακάλυψη του βορειοδυτικού περάσματος αποτελούσε το «Άγιο δισκοπότηρο» των εξερευνητών της εποχής. Μια σειρά από εξερευνήσεις είχαν προηγηθεί αυτής του Φράνκλιν, οι οποίες χαρτογράφησαν μεν μεγάλο μέρος του αχανούς καναδικού αρκτικού αρχιπελάγους, χωρίς δε να καταφέρουν να βρουν την έξοδο για τη θάλασσα Μποφόρ και τον Ειρηνικό.
Το 1845 το βρετανικό ναυαρχείο αποφάσισε να διοργανώσει την «πλέον άρτια εξοπλισμένη αποστολή» που «σίγουρα δεν θα αποτύγχανε» να ανακαλύψει το ΒΔ πέρασμα και ξεκίνησε με τη μετατροπή των πολεμικών πλοίων «Έρεβος» και «Τρόμος» σε ερευνητικά σκάφη. Ομολογουμένως, τα ονόματα των πλοίων δεν προοιωνίζουν τίποτε το θετικό στο εγχείρημα, και μόνο να φανταστούμε μπορούμε το ηθικό των, έτσι κι αλλιώς προληπτικών, πληρωμάτων που κλήθηκαν να πάρουν μέρος σε μια τόσο ριψοκίνδυνη αποστολή υπηρετώντας σε δύο σκάφη με ονόματα που παραπέμπουν στον Άδη και τον κόσμο των νεκρών..
Ασχέτως ονοματολογίας, στα δύο πλοία έγινε εγκατάσταση ατμομηχανών και εσωτερικού συστήματος θέρμανσης, οι πλώρες και οι καρίνες ενισχύθηκαν με ατσάλινη θωράκιση και στα αμπάρια των πλοίων αποθηκεύτηκαν προμήθειες για 3 χρόνια καθώς και χίλια βιβλία για την «επιμόρφωση και διασκέδαση» των πληρωμάτων.
Διοικητής της αποστολής επιλέχτηκε ο 59χρονος Σερ Τζον Φράνκλιν, βετεράνος τριών αποστολών στην Αρκτική, γνωστός ως «ο άνθρωπος που έφαγε την αρβύλα του» λόγω του γεγονότος ότι όντως στην τελευταία του περιπέτεια στον Καναδά «γευμάτισε» με το δέρμα των παπουτσιών του. Υπαρχηγός του επιλέχθηκε ο ιρλανδικής καταγωγής Φράνσις Κρόζιερ και τα δύο πλοία φορτωμένα με τον νεωτερισμό της εποχής, 8 χιλιάδες «κονσέρβες διαφόρων εδεσμάτων», απέπλευσαν για τη Γροιλανδία στις 19/5/1945 με πλήρωμα 24 αξιωματικούς και 110 ναύτες.
Στη Γροιλανδία 5 ναύτες (ίσως οι πιο τυχεροί άνθρωποι στον κόσμο) απαλλάχθηκαν των καθηκόντων τους λόγω απειθαρχίας και επέστρεψαν στην Αγγλία με το πλοίο εφοδιασμού Παρέτο και τα τελευταία γράμματα των πληρωμάτων προς τους οικείους τους. Τα δύο πλοία εθεάθησαν για τελευταία φορά από το φαλαινοθηρικό Έντερπραϊζ στον κόλπο Μπάφιν στα τέλη του Ιουλίου του 1845 αναμένοντας βελτίωση του καιρού για να εισέλθουν στον πορθμό του Λάνκαστερ και να εξαφανιστούν στο απέραντο λευκό της Αρκτικής.
Για τα επόμενα 170 χρόνια δεκάδες αποστολές, εξερευνητές και επιστήμονες θα προσπαθούσαν να συναρμολογήσουν ένα εξαιρετικά δύσκολο παζλ σχετικά με το τι συνέβη στην αποστολή Φράνκλιν. Σήμερα, με τα Έρεβος και Τρόμος να έχουν εντοπιστεί στο βυθό του αρχιπελάγους το 2014 και 2016 αντίστοιχα μαζί με πλήθος ευρημάτων από το σύνολο των αποστολών που ερεύνησαν την περιοχή, αλλά και πολύτιμα στοιχεία από την κατά το παρελθόν αγνοημένη, προφορική παράδοση των Ινουΐτ, των γηγενών κατοίκων του βορείου Καναδά, μπορούμε να πούμε ότι γνωρίζουμε τι περίπου συνέβη στους 129 άνδρες της αποστολής Φράνκλιν.
Με βάση τις ημερομηνίες στους τάφους στο νησί Μπίτσεϋ, αφού είχαν περιπλεύσει το νησί Κορνγουόλις, οι άνδρες του Φράνκλιν διαχείμασαν εκεί το 1845-46, όπου πέθαναν και ετάφησαν 3 μέλη του πληρώματος. Το 1846 ο Φράνκλιν θα οδηγήσει τα δύο πλοία προς το νησί του βασιλέα Ουίλιαμ και θα επιλέξει να περάσει από τον δίαυλο δυτικά του νησιού. Προφανώς, αυτό ήταν το τραγικό λάθος της αποστολής. Ενώ ο δίαυλος ανατολικά του νησιού καθαρίζει από τον πάγο τα καλοκαίρια και είναι προσπελάσιμος, ο δυτικός παραμένει κλειστός ολόκληρο το χρόνο και αποτελεί θανάσιμη παγίδα για τη ναυσιπλοΐα. Ο Ρόαλντ Αμούδσεν, ενημερωμένος από ντόπιους κυνηγούς φώκιας, θα ακολουθήσει τον ανατολικό δίαυλο όταν θα διαπλεύσει με επιτυχία το ΒΔ πέρασμα στα 1903-06. Τα Έρεβος και Τρόμος θα παγιδευτούν στον πάγο το Σεπτέμβριο του 1846 και δεν θα απελευθερωθούν ξανά.
Σύμφωνα με ένα σημείωμα του Κρόζιερ με ημερομηνία 25/4/1848 που βρέθηκε στη βάση μιας στήλης από πέτρες στο νησί του β. Ουίλιαμ, ο Φράνκλιν πέθανε στις 11/6/1847 και τα πληρώματα των δύο πλοίων είχαν περάσει τους χειμώνες του 1846-47 και 1847-48 επί τόπου. Οι εναπομείναντες ναυτικοί είχαν αποφασίσει να εγκαταλείψουν τα πλοία και να ξεκινήσουν την πορεία προς το νότο και τον ποταμό Μπακ στην καναδική ενδοχώρα στις 26/4/1848. Σύμφωνα με το γράμμα, 24 άνδρες είχαν ήδη πεθάνει ως τότε. Οι υπόλοιποι θα πέθαιναν στο δρόμο προς το νότο, η πλειοψηφία στο νησί Ουίλιαμ και οι υπόλοιποι στη βόρεια ακτή της ενδοχώρας πάνω από 1500 χιλιόμετρα από τον κοντινότερο καναδικό οικισμό στη μεγάλη λίμνη των Σκλάβων.
Τι είχε πάει λάθος λοιπόν και η «πλέον άρτια εξοπλισμένη αποστολή» της εποχής είχε τέτοιο τραγικό τέλος; Με βάση τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί όλα αυτά τα χρόνια, φαίνεται πως δύο είναι οι βασικοί λόγοι της αποτυχίας της αποστολής Φράνκλιν.
Ο πρώτος είναι αυτή καθεαυτή η ύβρις της υποτιθέμενης υπεροχής της τεχνολογίας της εποχής έναντι στη φύση. Μετά την εκταφή και νεκροτομή των εκπληκτικά διατηρημένων πτωμάτων στο νησί Μπίτσεϋ το 1984-86 παρατηρήθηκαν μεγάλες συγκεντρώσεις μολύβδου στα σώματα των τριών νεκρών. Η αιτία θανάτου τους μπορεί να ήταν η πνευμονία αλλά ο οργανισμός τους είχε εξασθενήσει σημαντικά από δηλητηρίαση από μόλυβδο πράγμα που επέσπευσε το θάνατό τους. Ένας σωρός από χρησιμοποιημένες κονσέρβες στην απάνεμη άκρη του νησιού έδειξε πως οι κολλήσεις τους ήταν πρόχειρες και είχαν γίνει με τη χρήση μολύβδου ο οποίος είχε έρθει σε επαφή με την τροφή δηλητηριάζοντας σιγά σιγά το πλήρωμα.
Ο δεύτερος λόγος ήταν η απόλυτη υπεροψία απέναντι στους Ινουΐτ και η πλήρης αποφυγή επαφών μαζί τους. Ερευνητές που αναζήτησαν τον Φράνκλιν και την ομάδα του, ανακάλυψαν πως τα δύο πλοία και η τύχη των πληρωμάτων αποτελούν μέρος της προφορικής παράδοσης των Ινουΐτ οι οποίοι παρακολούθησαν την πορεία των λευκών και την τραγική τους κατάληξη. Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι ενώ οι άνδρες του Φράνκλιν πάσχιζαν χωρίς καμία απολύτως ελπίδα να φτάσουν στο κοντινότερο φυλάκιο του δυτικού πολιτισμού, η σωτηρία βρισκόταν δίπλα τους στις κοινότητες των ιθαγενών που γνώριζαν πως να επιβιώσουν στην αδυσώπητη φύση της περιοχής. Όταν ο Αμούδσεν θα έβρισκε τελικά το ΒΔ πέρασμα δεν θα έκανε το λάθος του Φράνκλιν. Θα διαχείμαζε 3 ολόκληρα χρόνια σε οικισμούς των Ινουΐτ και θα μάθαινε από αυτούς και τις τεχνικές τους προετοιμαζόμενος για την κατάκτηση του Νοτίου Πόλου.
