Οταν ο ΣΚΑΪ πήρε από το twitter και μετέδωσε μια fake φωτογραφία της Ακρόπολης βαμμένη στα χρώματα της Γαλλίας μετά το χτύπημα στο Παρίσι, έκανε λάθος. Δεν το πρόσεξε και την… πάτησε.
Οταν όμως προχθές παρουσίασε ένα ρεπορτάζ για το «επίδομα σφραγίδας», ενώ ήξερε πως είναι «fake news», δεν έκανε λάθος, αλλά προπαγάνδα! «Εβγαλα την είδηση γνωρίζοντας ότι δεν ισχύει, αλλά όποιο site κι αν ανοίξεις ή στο facebook βρίσκεις αυτό το πράγμα και λέω κάτσε, ναι μεν είναι ψέματα αλλά να το πούμε» σημείωνε ο Σπύρος Μάλλης στην εκπομπή του καταπατώντας όλους τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
Αφού το λέει το facebook, τι σημασία έχει η… αλήθεια; «Είναι Fak news» υπερθεμάτισε και ο Αρης Πορτοσάλτε (εννοώντας «fake», αλλά δεν βαριέσαι) για να ρωτήσει αμέσως μετά: «Είναι ψεύτικη;». «Ετσι λέει το υπουργείο», του απαντάει ο Μάλλης. Απτόητος, ο Αρης αναρωτήθηκε μήπως δεν είναι κατασκευασμένη η είδηση, αλλά «μήπως πιάστηκαν λίγο στα πράσα;».
Την ώρα που συζητούσαν οι δύο δημοσιογράφοι το σούπερ από κάτω, στην οθόνη, έγραφε: «Απίστευτο επίδομα σε όσους βάζουν σφραγίδες». Ετσι στεγνά, δίχως ερωτηματικό, να φαίνεται ως πραγματική είδηση και να δημιουργεί εντυπώσεις.
Η ψεύτικη είδηση με το επίδομα σφραγίδας ήταν το τελευταίο επεισόδιο μιας σειράς από «fake news» που διακινούνται, επίτηδες, στο διαδίκτυο. Ενα σατιρικό site που ονομάζεται «Το βατράχι» ανέβασε την καραμπινάτη αυτή είδηση κι έσπευσε ο «Βηματοδότης» (έγκριτος!) να την αναδημοσιεύσει δηλώνοντας, ψευδώς, πως το είδε ο ίδιος και δεν το πίστευε πως η κυβέρνηση έκανε κάτι τέτοιο. «Το διάβαζα, το ξαναδιάβαζα και δεν το πίστευα έως ότου μου είπαν πως περιλαμβάνεται σε νομοσχέδιο. Και μάλιστα σε νομοσχέδιο του υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης της Ολγας Γεροβασίλη.
Με απόφασή της, λοιπόν, θα χορηγείται επίδομα… σφραγίδας στους δημοσίους υπαλλήλους, ύψους 50 ευρώ σε μηνιαία βάση», έγραφε ο «Βηματοδότης», και για να το κάνει ακόμα πιο… πιστευτό αυτό που ο ίδιος δεν… πίστευε, πρόσθετε: «Ναι, αυτό λέει η εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου το οποίο προβλέπει και ειδικό κονδύλι για την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και φυσικοθεραπείας για όσους πάσχουν από προβλήματα από τη χρήση σφραγίδας, όπως τενοντίτιδα και το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα».
Είδε και την εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου ο δημοσιογράφος. Την επομένη ζητούσε μισή συγγνώμη ρίχνοντας την ευθύνη στον… Βαρουφάκη: «Κάτι ο καύσωνας και η καλοκαιρινή ραστώνη, κάτι η Βαρουφακιάδα που κυριαρχούσε, δεν ήθελε και πολύ να αναπαραχθεί μια είδηση η οποία βεβαίως καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα.
Πρόκειται για το δήθεν επίδομα σφραγίδας 50 ευρώ που χορηγεί το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης σε δημοσίους υπαλλήλους, το οποίο δημοσίευσε ένα site και έκανε γρήγορα τον γύρο του Διαδικτύου, χωρίς κανείς να κάνει τον κόπο να διασταυρώσει την είδηση». Τον εαυτό του (δεν) εννοεί, αλλά δεν βαριέσαι.
«Τα χαμόγελα δεν έκρυψαν την ψυχρότητα»
Το «ΒΗΜΑ της Κυριακής» δημοσίευσε το 2009 ρεπορτάζ για τη συνάντηση Ερντογάν και Καραμανλή στο Προεδρικό Μέγαρο, μία συνάντηση που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ!
Ηταν δε τόσο γλαφυρό το ρεπορτάζ που είχε πιάσει και τα συναισθήματα των δύο πολιτικών, ενώ κατέγραψε και τους διαλόγους! «Το παγωμένο κλίμα που επικρατεί εσχάτως στις ελληνοτουρκικές σχέσεις κατεγράφη, παρά τα χαμόγελα, και κατά την εθιμοτυπική συνάντηση του πρωθυπουργού κ. Κ. Καραμανλή με τον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χθες το απόγευμα στο Μέγαρο Μαξίμου» έγραφαν.
Η διόρθωση της εφημερίδας την επόμενη εβδομάδα ήταν χειρότερη και από το λάθος ακόμα, αφού ομολογούσε πως αποτελεί συνήθη πρακτική να γράφουν τα ρεπορτάζ τους από πριν: «Δεν είναι παράδοξο να γράφεται προκαταβολικώς ένα κείμενο για τη συνάντηση ηγετών κρατών, καθώς οι ανεπίσημες αλλά έγκυρες πηγές […] αφήνουν να διαρρέουν προς τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους πληροφορίες για τη συνάντηση και τις εκατέρωθεν θέσεις».
Και σημείωνε η εφημερίδα στο τέλος του απολογητικού άρθρου της: «Οπωσδήποτε “Το Βήμα” έλαβε τα μέτρα που απαιτούνται για να μην ξανασυμβεί παρόμοιο περιστατικό, για το οποίο ζητεί συγγνώμη από τους αναγνώστες του». Οντως, το είδαμε και τώρα με το επίδομα σφραγίδας.
Τα ΣΥΡΙΖόπουλα στην Αίγινα
«Ο Σταύρος Θεοδωράκης ζητά άρση τηλεφωνικού απορρήτου για τους επιβαίνοντες στο σκάφος στην Αίγινα! Τι έγινε, οδηγούσε ΣΥΡΙΖόπουλο και το καλύπτουν;» έγραψε ο Αρης Πορτοσάλτε στο twitter ξεκινώντας τη φιλολογία γύρω από το δυστύχημα, πέρυσι, στην Αίγινα.
Υπενθυμίζουμε, το ταχύπλοο «Ντουέντε» εμβόλισε το τουριστικό σκάφος «Αντωνία» που μετέφερε παραθεριστές από την Πέρδικα στη νήσο Μονή, με τραγικό αποτέλεσμα τον θάνατο τεσσάρων ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων πέντε. Και συνέχισε ο δημοσιογράφος του ΣΚΑΪ: «Ο κάπτεν σύντροφος Θ. Δρίτσας, που γνωρίζει τη δεινότητα του χειριστή του ταχύπλοου, ανέλαβε την υπεράσπισή του; Θαλασσόλυκος υπουργός».
Το πρωτοσέλιδο της σκανδαλοθηρικής εφημερίδας «Star Press» που… είδε υπουργούς στο σκάφος | Τη σκυτάλη πήρε ο δημοσιογράφος του «Βήμα 99.5» (τότε) Μπάμπης Παπαπαναγιώτου: «Κε Δρίτσα μήπως βιαστήκατε για το δυστήχημα της Αίγινας; Ή μήπως επίτηδες βιαστήκατε;» έγραψε (η ορθογραφία δική του). Ακολούθησε στις 18 Αυγούστου 2016, όπως βλέπετε στη φωτογραφία (κάτω), η σκανδαλοθηρική εφημερίδα «Star Press» που βγήκε με πρωτοσέλιδο «Θρίλερ με Φλαμπουράρη Σταθάκη στο σκάφος-φονιάς» ρωτώντας αν οι δύο υπουργοί «επέβαιναν στο ταχύπλοο που σκόρπισε το θάνατο στην Αίγινα;».
Ο ΣΥΡΙΖΑ έβγαλε ανακοίνωση με τίτλο «Οταν η δημοσιογραφική αλητεία συναντά την πολιτική απόγνωση της διαπλοκής και των φερέφωνών της» αναφέροντας πως «δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί κανείς ότι ένα τραγικό δυστύχημα, που είχε ως αποτέλεσμα τον άδικο χαμό 4 συνανθρώπων μας, θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο άθλιας πολιτικής εκμετάλλευσης».
Βέβαια, δεν ήταν μόνο οι δημοσιογράφοι και το «Star Press», ήταν και ο Σταύρος Θεοδωράκης που ζητούσε με ανακοίνωσή του να γίνει άρση του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών όλων των προσώπων που βρίσκονταν πάνω στο ταχύπλοο ώστε «να μάθουμε τι έγινε και να αποδοθεί δικαιοσύνη», καθώς «οι φημολογίες δεν μπορούν να καλύπτουν την αλήθεια».
Το είπε ο… παρλαπίπας
«Μετανάστες κατέβασαν την εικόνα της Παναγίας από ναό», έγραφε ο τίτλος της hoax είδησης που διαδόθηκε αστραπιαία στο διαδίκτυο.
Το… ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε σε ένα τοπικό site της Καβάλας: «Πολλά ερωτηματικά έχουν προκαλέσει στην Ορθόδοξη μικρή κοινωνία της Ελευθερούπολης του Δήμου Παγγαίου τα πρωτόγνωρα περιστατικά τα οποία έλαβαν χώρα εν μέσω Σαρακοστής κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας από φανατικούς πρόσφυγες μουσουλμάνους οι οποίοι αποκαθήλωσαν με μία προκλητική ενέργεια την εικόνα της Παναγίας που βρισκόταν στο Κλειστό Γυμναστήριο της Ελευθερούπολης στο οποίο φιλοξενούνται και σιτίζονται τις τελευταίες εβδομάδες 209 πρόσφυγες από τη Συρία και το Ιράκ».
Η Μητρόπολη Ελευθερούπολης διέψευσε την είδηση λίγες ώρες αργότερα, αλλά ήταν ήδη αργά αφού είχε κυκλοφορήσει παντού. Την hoax είδηση μετέδωσε στην εκπομπή του στον ΣΚΑΪ, το απόγευμα, και ο Κωνσταντίνος Μπογδάνος, ενώ το ίδιο έκανε μέσω twitter και ο Αδωνις Γεωργιάδης (τη διέψευσαν αργότερα).
Ο μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος συχνά επιλέγει… έγκυρες πηγές για να ενημερωθεί | Τη σκυτάλη πήρε ο μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος γράφοντας στο blog του για τους «μετανάστες-κατακτητές μας που αποξηλώνουν τις εικόνες από τους Ναούς μας και τα Εξωκκλήσια και τις χρησιμοποιούν σαν καύσιμο ύλη για να… ζεσταθούν» αλλά και τους «πρόσφυγες κάπου στο λιμάνι του Πειραιώς», οι οποίοι «απαίτησαν από τον Σεβ. Μητροπολίτη Πειραιώς κ. Σεραφείμ να βγάλη το αρχιερατικό του Εγκόλπιο με τον Σταυρό, που φορούσε στο στήθος του, όταν επήγε να τους μοιράσει τρόφιμα!».
Ξέρετε ποια ήταν η πηγή από την οποία αλίευσε τις παραπάνω «ειδήσεις» ο Αμβρόσιος; Το έγκυρο site με τον τίτλο oparlapipas.com.
Η σφραγίδα των «fake news» στον δημόσιο λόγο
Της Ολγας Γεροβασίλη*
Η παραπληροφόρηση, η συκοφαντία και η προπαγάνδα δεν είναι άγνωστες έννοιες στην Ιστορία. Παρ’ όλα αυτά, τα λεγόμενα «fake news» αφήνουν πλέον τη σφραγίδα τους στον δημόσιο λόγο με τρόπο που θεωρείται ανεπανάληπτος.
Σε αυτό παίζει ρόλο αφενός ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζονται αυτού του είδους οι «ειδήσεις», αφετέρου η ταχύτητα με την οποία μεταδίδονται. Αλλά, η ειδοποιός διαφορά είναι ότι, παρά τις όποιες διαψεύσεις, αυτές οι ψευδείς ειδήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν και να κυκλοφορούν ως αληθείς στο διαδίκτυο.
Μεταφράζουμε, λοιπόν, τον νεολογισμό «fake news» ως «ψευδείς ειδήσεις», αλλά νομίζω ότι το φαινόμενο γίνεται πιο κατανοητό αν τις δούμε ως «πλαστές ειδήσεις».
Γιατί, αυτό που συμβαίνει δεν είναι ότι βγαίνει κάποιος και διαδίδει ψέματα. Αλλά ότι, πλέον, κατασκευάζονται γεγονότα που τείνουν να επικρατούν των πραγματικών. Κατασκευάζονται ιστορίες που τελικά καταφέρνουν να ερεθίζουν προκατειλημμένα ακροατήρια, παγιώνοντας συγκεκριμένα πολιτικά αφηγήματα, που χωρίς την κατασκευή δεν θα μπορούσαν να στεριώσουν στην κοινή γνώμη.
Η ιστορία με το υποτιθέμενο «επίδομα σφραγίδας», που υποτίθεται ότι χορήγησε το υπουργείο του οποίου προΐσταμαι, είναι ενδεικτική της κατάστασης όπως έχει αρχίσει να διαμορφώνεται στον χώρο και των ελληνικών ΜΜΕ.
Μέσα σε λίγα λεπτά, το σύνολο των διαδικτυακών ΜΜΕ της χώρας αναπαρήγαγαν ρεπορτάζ από γνωστή στήλη έγκριτης εφημερίδας. Σε αυτήν ο σχολιαστής δημοσιογράφος δεν είχε μεταδώσει απλώς ως είδηση (λέγοντας μάλιστα ότι «δεν το πίστευε») κάτι που –όπως αποδείχτηκε– είχε γραφτεί σε ένα σατιρικό σάιτ πριν από μήνες· είχε στήσει και ολόκληρο σενάριο πάνω στη σάτιρα. «Είδε» νομοσχέδιο, αιτιολογική έκθεση, το συζήτησε και με άλλους που «του το είπαν» (άρα το είχαν δει περισσότεροι, άρα το «γεγονός» είχε αποκτήσει διαστάσεις πριν καν μαθευτεί).
Και σαν να μην έφτανε αυτό, είδαμε και χειρότερα. Παρ’ όλο που είχε αποκαλυφθεί η πλάνη, οι δημοσιογράφοι γνωστού τηλεοπτικού σταθμού συνέχισαν ακάθεκτοι, διαψεύδοντας μεν την πλαστή είδηση, αφήνοντας δε επί της οθόνης κάθε υπονοούμενο που θα μπορούσε να ενισχύσει την εντύπωση πως πρόκειται για αλήθεια.
Αυτό που παρατηρώ είναι ότι όλες αυτές οι δημοσιογραφικές «αποκαλύψεις» όλως τυχαίως στρέφονται κατά της συγκεκριμένης κυβέρνησης και του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου που εκπροσωπεί. Δεν είναι τυχαίο, βέβαια.
Ούτε είναι τυχαίο ότι όλες αυτές οι ψευδείς/πλαστές ειδήσεις καλλιεργούν τον κοινωνικό αυτοματισμό, στη συγκεκριμένη περίπτωση εναντίον των δημοσίων υπαλλήλων. Ούτε είναι τυχαίο ότι πληθαίνουν κάθε φορά που απειλούνται τα συμφέροντα όσων λυμαίνονται τον χώρο της ενημέρωσης, παριστάνοντας ότι ενημερώνουν την κοινή γνώμη, ενώ προσπαθούν να τη διαμορφώσουν και να τη χειραγωγήσουν.
Η διαπλοκή νομίζει ότι έχει βρει στα «fake news» ένα ακαταμάχητο όπλο κατά της κυβέρνησης. Θεωρώ ότι όσοι πολιτικοί, δημοσιογράφοι και άλλοι φορείς δημόσιου λόγου διακατέχονται από αίσθημα ευθύνης θα απομονώσουν τους κατασκευαστές ειδήσεων. Ειδάλλως, στο μέλλον η κατάσταση θα είναι ανεξέλεγκτη. Κι αυτό δεν θα είναι πρόβλημα για την όποια κυβέρνηση, θα είναι πρόβλημα για τη δημοκρατία στον τόπο.
* Υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης
