Ο ΠΑΠΑΓΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ
ΤΟΥΣ ΑΦΗΣΑΝ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ
του Σπύρου Χατζάρα
Η πρωτεύουσα της «Ελεύθερης Ελλάδας», δεν ήταν στο «Βουνό» αλλά στους Ψαράδες της Πρέσπας. Εκεί έμενε ο Ζαχαριάδης με τη Ρούλα, και έτρωγαν φρέσκο ψαράκι. Όλα τα ανώτερα Κομματικά όργανα συνεδρίαζαν τότε στην εκκλησία των Ψαράδων.
Από τους Ψαράδες, επικοινωνούσαν με τη Γιουγκοσλαβία με βάρκες. Η κύρια γραμμή ανεφοδιασμού ήταν από την Αλβανία από την χερσόνησο του ΠΥΞΟΥ, από το τον παλιός δρόμος των Καραβανιών , που του 19ου αι. συνέδεε τα Μπίτολα (Μοναστήρι) με την Κορυτσά, που ξεκινά από την νοτιοανατολική ακτή της Μικρής Πρέσπας στο χωριό Μικρολίμνη, περνάει από τους Ψαράδες και καταλήγει στο εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό Κρανιά . Το δρόμο τον ξανάνοιξαν οι Ιταλοί κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το 1916 για να ενώσουν την επάνω Πρέσπα με την Κορυτσά.
Ο δρόμος που υπάρχει και σήμερα και τον ακολουθούν οι τουρίστες είχε γίνει βατός για αυτοκίνητα από τους αλβανούς και τους κομμουνιστές.
Για το λόγο αυτό το σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε «τολμηρά καί ταχεία ώθησις δυνάμεων προς αυχένα ΠΡΕΒΟΛ-λαιμόν ΠΡΕΣΠΩΝ καί πρός ΒΑΡΜΠΑΝ— ΒΑΤΟΧΩΡΙ, προς αποκοπήν τών όδών διαφυγής τον εχθρού είς ΑΛΒΑΝ ΙΑΝ. Ή πρός ΠΡΕΒΟΛ—Λαιμόν ενέργεια θα γίνη κυρίως διά τεθωρακισμένων μέσων, συνοδεία Πεζικού. …..Έν συνεχεία, διά προσβολών πανταχόθεν καί διαπεραίωση δυνάμεις είς χεροόνησον ΠΥΞΟΥ πρός έκκαθάρισιν ταύτης».
Μετά το άνοιγμα του «διαδρόμου» με την Κατάληψη της Πολενάτας και των υψωμάτων 1585, Λέσιτς και Μπάρο, η ηγεσία των Κ/Σ αποφάσισε να εγκαταλείψει το Βίτσι και την έδρα της στις Πρέσπες.
Το βράδυ της 11/12 Αυγούστου τα τμήματα του ΔΣΕ αποχώρησαν από το Λέσιτς και το πρωί της 12ης οι ΛΟΚατζήδες ανέβηκαν στο ύψωμα μαζί με λόχο του 513 Τάγματος Πεζικού. Ήδη είχε αρχίσει η εκκένωση. Από τον Αγιο Γερμανό έφυγαν στις 12 Αυγούστου.
Ο “Στρατηγός” Γούσιας και ο Κομισάριος του Πολέμου “στρατηγός” Μπαρτζιώτας την κοπάνησαν από το ύψωμα ΛΟΚΜΑ, όπου ήταν το Γενικό Στρατηγείο, το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου. Όταν οι ΛΟΚατζήδες εξόρμησαν τα μεσάνυχτα για να καταλάβουν το ΛΟΚΜΑ οι σύντροφοι πήγαιναν ήδη για την Αλβανία και εκείνοι που έμειναν για οπισθοφυλακή κράτησαν τις θέσεις τους. Το ύψωμα ΛΟΚΜΑ κατελήφθη από τμήματα της 31 Ταξιαρχίας της ΧΙ Μεραρχίας σε συνεργασία μετά της Ε’ Μοίρας Καταδρομών στις 06.30 το πρωί της 13ης Αυγούστου.
Τη 13η Αυγούστου 1949 δια νυκτερινής ενεργείας οι Γ και Δ Μοίρες της III Μεραρχίας Καταδρομών με αγώνα εκ του συστάδην ανέτρεψαν κάθε αντίσταση και κατέλαβαν την 05.15 ώραν την ΜΠΟΔΑΓΙΣΤΑ, και εν συνεχεία, μετά εδραίωση τμημάτων Πεζικού επί ταύτης εκινήθησαν προς ΚΑΡΥΕΣ.
Οι Κ/Σ μετά την κατάληψη της ΜΠΟΔΑΓΙΣΤΑΣ άρχισαν τη σύμπτυξη των τμημάτων τους από τη ΒΙΓΛΑ και το ΒΑΡΝΟΥΣ και από τού απογεύματος της 13ης, απέσυρε και τα τμήματα από το ΜΑΛΙ ΜΑΔΙ, καλύπτοντας τη σύμπτυξη από το συγκρότημα ΚΟΦΙΛΟΝ —ΜΑΖΙ, και ΒΑΡΜΠΑΣ και ΜΙΙΟΥΤΣΙ.
Από την τρίτη Μεραρχία , η Α’ Μοίρα καταδρομών, κινήθηκε προς κατάληψη του υψώματος 1134 , (ΒΑΡΜΠΑ) αλλά αναγκάσθηκε να συμπτυχθεί, έχοντας πολλές απώλειες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο διοικητής της.
Η Β΄ Μοίρα κινήθηκε προς τη γέφυρα ΜΠΕΛΙΤΣΑ και με μεγάλη προσπάθεια μπόρεσε και κράτησε τα δεσπόζοντα υψώματα της περιοχής και του δρομολογίου από και προς Κρυσταλλοπηγή. Διλοχία της Μοίρας έκανε επίθεση στο ύψωμα 1078, και το κατέλαβε την 11.05 ώρα με απώλειες 40%, και στις 16,00 μαζί με Τάγμα Πεζικού της Χ Μεραρχίας κατέλαβαν τη ΜΑΥΡΗ ΡΑΧΗ.
Τμήματα της 35ης Ταξιαρχίας της Χ Μεραρχίας κατόπιν προπαρασκευής Πυροβολικού και Αεροπορίας επετέθησαν κατά ΜΑΥΡΗΣ ΡΑΧΗΣ και την κατέλαβαν τήν 17.10 ώραν τής 13ης και συνέχισαν τήν κίνησίν των προς Δυσμάς. Τμήματα της 37ης Ταξιαρχίας επιτεθέντα κατά του υψ.1134 κατέλαβον τούτο την 19.00 ώρα. Το 564 Τ.Π. υπό την διοίκηση 37ης Ταξιαρχίας κατόπιν επιθέσεως κατέλαβε τα υψ. 976 και 947. Τμήματα της 33ης Ταξιαρχίας δια νυκτερινής ενεργείας κατέλαβαν τον Αυχένα ΠΡΕΒΟΛ.
Τμήματα της 42ης Ταξιαρχίας της IX Μεραχίας κατόπιν σκληρού αγώνος κατέλαβαν περί την 17.00 ώρα το υψ.1093 και εν συνεχεία απέκρουσαν σφοδρές αντεπιθέσεις των Κ/Σ. Τμήματα της 42ης Ταξιαρχίας περί την 19.00 ώρα κατέλαβαν το ύψωμα 1277 αλλά κατόπιν αντεπιθέσεως Κ/Σ και Αλβανών το εγκατέλειψε.
Οι Κ/Σ πρόβαλαν επιτυχή αντίσταση στους τομείς της 3ης Ταξιαρχίας, και της 21ης Ταξιαρχίας, (ΓΚΟΛΙΝΑΤΑ-ΒΙΓΛΑ),υψώματα 1682, 1043,1311,1606.
Ο Θ.Τσακωλώτος, ως διοικητής του Β.Σώματος Στρατού ζητούσε εναγωνίως την κατάληψη του Λαιμού και αποκοπή της διαφυγής των Κομμουνιστών προς Αλβανία.
Ο Παπάγος , απαντώντας με διαταγή του στις 15.00 της 13ης Αυγούστου ανέφερε: «Εκμετάλλευση επιτυχίας ιδία επί κατευθύνσεως κυρίας προσπαθείας εξελίσσεται με άπαράδεκτον βραδύτατον ρυθμόν. Λάβετε σύντομα μέτρα διά καταδίωξιν εχθρού προς γενικάς κατευθύνσεις ΒΑΡΜΠΑ — ΜΟΣΧΟΧΩΡΙ και ΛΑΙΜΟΝ και άποκοπήν διαφυγής».Αρχιστράτηγος Α. ΠΑΠΑΓΟΣ.
Για την κατάληψη της χερσονήσου του ΠΥΞΟΥ, εκτός της κίνησης από ΛΑΙΜΟ, είχε προβλεφθεί με τη βασική διαταγή επιχειρήσεων, αποβατική ενέργεια στο νότιο τμήμα της από την περιοχή ΜΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ. Προκειμένου να εκτελεσθεί άμεση απόβαση από τις 12 Αυγούστου , ακολουθούσαν τις Μοίρες της ΙΙΙης Μεραρχίας μονάδες πλωτών μέσων του Μηχανικού, μαζί με το απαραίτητο τεχνικό προσωπικό.
Ωστόσο, οπως αναφέρει η «μεταπολεμική» έκθεση του Βεντήρη , «Τήν αυτήν ήμέραν 13-8-49 τό Β’ Σ.Σ. δια τοϋ ύπ’ αριθ. 132|2Γ Σήματος του άνέφερεν είς Άρχιστράτηγον οτι παρακωλύεται ή διοίκησις εις τους Σ.Δ. των Μ. Μονάδων έκ τής επισκέψεως και επεμβάσεως κατά τήν μάχην διαφόρων αξιωματικών των συμμαχ. αποστολών, ζητεί δέ τήν επέμβασίν του».
Το Β ΣΣ. ο στρατηγός Στυλιανός Μανιδάκης, τα είπε με τον πιο διακριτικό τρόπο. Το Σήμα του Β ΣΣ , εξηγεί το Ποιος και το τι , και απομένει να μάθουνε το γιατί.
Ο Στυλιανός Μανιδάκης, δεν ήταν τυχαίος. Φοίτησε στην σχολή Ευελπίδων από το 1913 έως το 1917 οπότε και αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού. Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία ως Λοχαγός, από την ημέρα της αποβίβασης των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, μέχρι το τέλος. Προήχθη σε ταγματάρχη τον Αύγουστο του 1930. Φοίτησε στην ελληνική Σχολή Πυροβολικού και με διετή υποτροφία (1930 – 1932) στην Γαλλική Σχολή Πολέμου στο Παρίσι.
Κατά την γερμανική εισβολή του Απριλίου 1941 ήταν επιτελάρχης της 7ης Μεραρχίας, η οποία συγκράτησε στην Ανατολική Μακεδονία επιτυχώς όλες τις γερμανικές επιθέσεις από οχυρωμένη θέση μέχρι την υπογραφή της ανακωχής. Τον Ιανουάριο του 1942 διέφυγε στην Μέση Ανατολή, όπου σχημάτισε σύνταγμα πεδινού πυροβολικού. Το σύνταγμα αυτό υπήρξε η μοναδική μονάδα του ελληνικού στρατού στην Μέση Ανατολή, η οποία δεν στασίασε κατά την ελληνικής κυβέρνησης της Μέσης Ανατολής. Το Σύνταγμα πολέμησε στην συνέχεια στην Ιταλία, στις μάχες του Ρίμινι – Ρουβίκωνος, ως πυροβολικό της 3ης ορεινής ταξιαρχίας.
Κατά τον συμμοριτοπόλεμο, διετέλεσε διαδοχικώς διευθυντής του Γραφείου Επιχειρήσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού, διοικητής της 41ης ταξιαρχίας και της 9ης Μεραρχίας, η οποία το 1947 κατέλαβε το Γράμμο μετά την πρώτη μάχη του Γράμμου. Το καλοκαίρι του έτους 1949, αν και ήταν υποστράτηγος, ανέλαβε διοικητής του Β’ σώματος στρατού, το οποίο με αιφνιδιαστική ενέργεια τον Αύγουστο του έτους 1949 κέρδισε εντός 4 ημερών την καθοριστική για την εξέλιξη του εμφυλίου πολέμου μάχη του Βίτσι.
Το σήμα Μανιδάκη είχε ιδιαίτερη εφαρμογή στην 3η Μεραρχία, του βασιλόφρονα Πολωνού, που ήταν εκπαιδευμένη εξ ολοκλήρου από του Αμερικανούς, είχε μαζί της τον αμερικανό σύμβουλο, και εκτελούσε τις δικές του διαταγές.
Για αυτό , «αν και η… επιδίωξη της Μεραρχίας ήταν να γίνει η απόβαση στον ΛΑΙΜΟ τη νύκτα 14/15 Αυγούστου, αυτό “δεν κατέστη δυνατό”, λόγω ανεπαρκούς χρόνου προπαρασκευής. «Οι καταδρομείς δεν ήταν εξοικειωμένοι με το αντικείμενο και έπρεπε να γίνει εκπαίδευση και δοκιμές».
Η απόβαση εκτελέσθηκε την επόμενη νύκτα 15/16 Αυγούστου, όταν πλέον είχαν φύγει οι «Κόκκινοι ένοικοι» από τους Ψαράδες. Από το πρωί της 15 Αυγούστου άρχισε η διέλευση δυνάμεων μέσα από το ΛΑΙΜΟ. Έτσι μπόρεσαν οι Κομμουνιστές να εκκενώνουν την «πρωτεύουσα» τους στις Πρέσπες.
Από τη νύχτα της 12/13 Αυγούστου άρχισε η εκκένωση. Ο Ζαχαριάδης ο πρόεδρος του «Πολεμικού Συμβουλίου , πέρασε στην Αλβανία στις 13 Αυγούστου, μαζί με τους Γούσια, Μπαρτζιώτα, Γ. Ιωαννίδη, Δ. Βλαντά, Κ. Καραγιώργη, Γ. Ερυθριάδη (Πετρή), Κ. Κολιγιάννη , Στ. Γκιουζέλη και τους υπουργούς της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.
Και μετά, συνεδρίασαν, έβγαλαν συμπεράσματα στις 20 Αυγούστου, και έβαλαν τους ηλιθίους της Κόκκινης Φυλής να πολεμήσουν και για το Γράμμο.
Στις 28 Αυγούστου ο Ζαχαριάδης έδωσε τη διαταγή για γενική υποχώρηση του ΔΣΕ στην Αλβανία και κατέβηκε από την Κορυτσά στην Ερσέκα, για να τον βλέπουν οι ηλίθιοι και να νομίζουν ότι ήταν μαζί τους στο Γράμμο.
Η ουσία είναι ότι ο στρατηγός Στυλιανός Μανιδάκης ,ανέφερε και κατέγραψε
εν ώρα μάχης ότι οι διοικητές δεν μπορούσαν να ασκήσουν διοίκηση λόγω της παρουσίας των ξένων… «τουριστών». Πιο Πολλά δεν είπε. Και δεν χρειαζόταν. Κατέγραψε το τι γινόταν. Και ο Παπάγος απάντησε στις 16 Αυγούστου στο σήμα Μανιδάκη , τρείς ολόκληρες ημέρες μετά, και μετά τη λήξη της επιχείρησης.αναφέροντας: «4. Οί Αρχηγοί τών Συμμαχ. Στρατ. Αποστολών, πρός ους κοινοποιείται ή παρούσα παρακαλούνται οπως υπό τό πνεύμα τούτο της μη απασχολήσεως τών διοικήσεων εκδώσουν τάς διαταγάς των διά τάς επισκέψεις τών άξ]κών τών αποστολών. Αρχιστράτηγος Α. ΠΑΠΑΓΟΣ».
Μετά τον Πόλεμο , ο Βεντήρης προσπάθησε να κουκουλώσει τα πράγματα και τις ευθύνες. Βέβαια , ο «σύντροφος» Κωνσταντίνος Βεντήρης με πρόσκληση των Άγγλων πήγε με καΐκι στην Αγριλέα Τουρκίας , σιδηροδρομικώς στην Άγκυρα και αεροπορικώς μέσω Αδάνων στη Βηρυτό όπου συμμετείχε στο Συνέδριο του Λιβάνου. Και ο Παπάγος τον τοποθέτησε Διοικητή Στρατιάς Γράμμου – Βίτσι,
ως έμπιστο. Για αυτό ο Βεντήρης για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα στην έκθεση του ως διοικητής ανέφερε, ότι τέλος πάντων σε εφαρμογή της εντολής του Αρχιστρατήγου, «Τήν 141500 τό Β’ Σ. Σ. έξέδωσεν τήν ΑΙΙ. 138]89] 141500 διαταγήν προς 31 ‘Γαξιαρχίαν περί διώξεως εντός τής 14ης του εχθρού είς τήν Χερσόνησον ΠΥΞΟΥ. Τήν 142220 (ΑΙΙ. 13^] 95]142220) τό Β’. Σ. Σ. διέταξεν τήν καλήν προπαρασκευήν τής ενεργείας εις χερσόνησον ΠΥΞΟΥ. α) Δια τήν κατάληψιν χερσονήσου ΠΥΞΟΥ εκτός τής κινήσεως δια ΛΑΙΜΟΥ είχε προβλεφθή δια τής βασικής διαταγής επιχειρήσεων και αποβατική ενέργεια εις τό νότιον τμήμα αυτής εκ περιοχής ΜΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ— ΚΡΑΝΙΑΣ.
Δια τήν άμεσον άπόβασιν, ήτις θά έλάμβανεν χώραν ευθύς ώς τα τμήματα ήγοντο εις περιοχήν ΜΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ — ΚΡΑΝΙΑΣ, τα πλωτά μέσα και τό απαιτούμενο» τεχνικόν προσοιπικόν ήκολούθουν από τής 12ης Αύγουστου τά προς τήν κατεύθυνσιν ταύτην κινούμενα τμήματα τής Μεραρχίας Καταδρομών. Πλήν τών τμημάτων Καταδρομών προωθήθη προς τον σκοπόν τούτον και Τάγμα τής 35 Ταξιαρχίας Χ Μεραρχίας, ώς προεβλέπετο εις τήν διαταγήν επιχειρήσεων από τής καταλήψεως τής ΜΑΥΡΗΣ ΡΑΧΗΣ, 13ην Αυγούστου. β) Κατά τήν 14ην Αυγούστου ή κίνησις προς Χερσόνησον άνεκόπη λόγω ίσχυράς οργανώσεως ΛΑΙΜΟΥ και καταστροφής τών γεφυρών επί του ΛΑΙΜΟΥ ύπό τών ΚΣ. Ή στενότης τοϋ ΛΑΙΜΟΥ, τό φύσει απρόσιτον έδαφος αμέσως δυτικώς ΛΑΙΜΟΥ και ισχυροί οργανώσεις και αντιστάσεις δέν επέτρεψαν τήν έκμετάλλευσιν πρός Χερσόνησον εντός τής 14ης. Επιπροσθέτως ή μή στενή συνεργασία του πεζικού μετά τών αρμάτων δέν επέτρεψε τήν άμεσον έκμετάλλευσιν τής έξουδετερώσεως τών εχθρικών αντιστάσεων διά τών πυρών αρμάτων και τήν άμεσο διαπεραίωσιν του πεζικού διά τής εις καλήν κατάστασιν ευρισκομένης γέφυρας.
Επίσης ή διαταχθείσα διά νύκτα 14] 15 άπόβασις ελλείψει επαρκούς χρόνου διά τήν προπαρασκευήν, δέν κατέστη δυνατή κατά τήν νύκτα ταύτην είς περιοχήν ΑΓΚΑΘΩΤΟΥ- Αύτη συνετελέσθη κατά τήν νύκτα τής 15] 16. Ή διά ΛΑΙΜΟΥ διαπεραίωσις δυνάμεων της 32 Ταξιαρχίας επί Χερσονήσου ΙΙΥΞΟΥ ήρξατο την πρωΐαν της 15ης τη υποστηρίξει Αρμάτων, Αεροπορίας και Πυρ]κού. Την 1800 ώραν τά ήμέτερα τμήματα κατώρθωσαν νά δημιουργήσοισι επί ΜΠΑΜΠΑ τό πρώτον προγεφύρωμα και εκείθεν ήχθησαν περί την 2030 ώραν επί τής γραμμής ΝΤΕΒΑΝ. Ή άπόβασις έγένετο τήν νύκτα τής 15]16 Αύγουστου εκ ΜΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ από 2000 ώρας είς περιοχήν ΑΓΚΑΘΩΤΟΥ, όπου τά ήμέτερα τμήματα συνήντησαν μικροομάδα ΚΣ. διασκορπισθείσαν. Κατά τήν 15ην Αύγουστου κατελήφθη καί τό όρόσημον ΠΑΠΑΔΗΜΑ..Κατά τήν 16ην Αύγουστου ώλοκληρώθη ή κατάληψις τής Χερσονήσου διά τής κινήσεως έκ Βορρά καί έκ περιοχής ΑΓΚΑΘΩΤΟΥ».
Αυτά έγραψε ο σύντροφος Βεντήρης για να καλύψει τις αργοπορίες και τις δυσκοιλιότητες.
Και την ανατιναγμένη γέφυρα που όμως , «ήταν σε καλή κατάσταση». Σαν να λέμε , «ήταν πήχτρα σκοτάδι και μας στράβωνε ο ήλιος».
Η ουσία είναι, ότι ενώ σχεδίασαν «τολμηρά ενέργεια» για να συλληφθούν οι «σύντροφοι», ξαφνικά μετά την «απασχόληση των διοικητών» υπό των «επισκεπτών», όλοι είχαν δυσκολίες και το πουλάκι πέταξε.
Άσε που, «η Κίνηση των Αρμάτων προς ΚΡΥΣΤΑΛΟΠΗ και ΛΑΙΜΟ κατέστη αδύνατος πέραν ΒΑΊΌΧΩΡΙΟΥ και αύχένος ΠΡΕΒΟΛ λόγφ καταστροφής των οδών και σημειωθείσης επιβραδύνσεως κατά τήν άρσιν ναρκοπεδίων επί των δρομολογίων».
Τώρα γιατί τους άφησαν να φύγουν, παραμένει ερώτημα.
Και θα παραμένει.
