Πολλές οι παγίδες στον δρόμο της εξόδου από τα μνημόνια

Η τρικυμία (μέσα σ’ ένα ποτήρι νερό…) με τη δήθεν αντικατάσταση του Ευκλείδη Τσακαλώτου έληξε άδοξα, οι υπουργοί επιστρέφουν από τις διακοπές τους και η κυβέρνηση ήδη βρίσκεται μπροστά σε μια ατζέντα αρκετά διαφορετική από εκείνη που είχε διαμορφώσει πριν από λίγες ημέρες.

Ήδη οι πυρκαγιές που έχουν κατακάψει τη χώρα – χειρότερες αυτές στη Μάνη, στα Κύθηρα, στη Ζάκυνθο, στην Ηλεία, και πιο δραματική αυτή στην Αττική – φέρνουν το γκουβέρνο σε δύσκολη θέση, αφού, παρά τις φωνές υπουργών περί οργανωμένου σχεδίου αποσταθεροποίησης της χώρας, το πολιτικό αποτύπωμα που αφήνει πίσω της η φωτιά είναι τόσο μαύρο όσο και οι ζωές των πληγέντων.

Εξ άλλου, παρά τις συλλήψεις, που υπενθυμίζουν ότι μεγάλο ποσοστό καταστροφικών πυρκαγιών είναι αποτέλεσμα προμελετημένου εμπρησμού, παρά τη σκληρή πραγματικότητα σε ολόκληρη τη νότια Ευρώπη και παρά τη συνειδητοποίηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, οι εκάστοτε κυβερνήσεις χρεώνονται σε κάθε περίπτωση:

 Τις περικοπές σε μέσα και έμψυχο δυναμικό.

 Τη χρόνια έλλειψη αξιόπιστου αντιπυρικού σχεδιασμού.

  Την απουσία κτηματολογίου.

 Την πληθώρα… «θεσμικών» κινήτρων για τους εμπρηστές.

 Την ολιγωρία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όλων των βαθμών, η οποία άλλωστε πολλάκις ομολογήθηκε από στελέχη της αυτές τις ημέρες.

Η ατυχία για την κυβέρνηση βρίσκεται στο ότι οι πυρκαγιές συνέπεσαν με την προσπάθειά της να μετατοπίσει – τουλάχιστον μέχρι την έναρξη της τρίτης αξιολόγησης, κάποια στιγμή το φθινόπωρο – την πολιτική ατζέντα από τις μνημονιακές υποχρεώσεις στην καθημερινότητα των πολιτών, στη μείωση της ανεργίας και στις επιδόσεις κρίσιμων τομέων και μεγεθών της οικονομίας, όπως ο τουρισμός και οι εξαγωγές.

Η δύσκολη πολιτική εικόνα επιβαρύνεται από τα φουσκωμένα εκκαθαριστικά της εφορίας για τα μικρομεσαία και μεσαία κοινωνικά στρώματα, τα οποία θα κάνουν κόλαση τη ζωή των φορολογουμένων το δεύτερο εξάμηνο του έτους.

Καθώς μάλιστα η πληρωμή των φόρων δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση, οι φορολογούμενοι οδηγήθηκαν σε πληρωμές μέσω πιστωτικών καρτών, οι οποίες σύντομα θα επιβαρυνθούν με επιπλέον τόκους αν δεν γίνει εφικτή η έγκαιρη αποπληρωμή τους, και σε αύξηση των ληξιπρόθεσμων χρεών προς την εφορία, η οποία οδηγεί σε κατασχέσεις καταθέσεων.

Σε ό,τι αφορά τα έσοδα του κράτους, τα μεν καθαρά έσοδα του προϋπολογισμού εμφανίζονται, κατά συνέπεια, μειωμένα, (730 εκατ. ευρώ η «μαύρη τρύπα» τον Ιούλιο), τα δε χρέη ιδιωτών προς το Δημόσιο εκτινάσσονται μήνα με τον μήνα.

Η κυβέρνηση θα επιχειρήσει τον Σεπτέμβριο να προσφέρει ανάσες σε κάποιες κοινωνικές ομάδες με το νομοσχέδιο θεραπείας κάποιων αδικιών που προκάλεσε η ασφαλιστική μεταρρύθμιση, κινούμενη εκτός της μνημονιακής ατζέντας, ώστε να μη βρει εμπόδια από την πλευρά των θεσμών.

Για παράδειγμα, οι ελευθεροεπαγγελματίες μηχανικοί και δικηγόροι δεν θα καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές όταν δεν εμφανίζουν έσοδα. Οι μηχανικοί ωστόσο πολύ σύντομα θα βρεθούν αντιμέτωποι με την περαιτέρω «απελευθέρωση» του επαγγέλματός τους στο πλαίσιο της τρίτης αξιολόγησης.

Η κυβερνητική ατζέντα της επόμενης περιόδου έχει περιγραφεί προ μηνός από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Δημήτρη Τζανακόπουλο και περιλαμβάνει πέντε άξονες:

1 Την επιστροφή της χώρας στις αγορές χρήματος, όπου έγινε το πρώτο, μικρό και ελεγχόμενο βήμα και δεν αποκλείεται εντός του φθινοπώρου, πριν από την έναρξη της αξιολόγησης, να δούμε το επόμενο.

2 Τις παρεμβάσεις για την τόνωση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας και την ενίσχυση της εργασίας, με μέριμνα για τη δημιουργία θέσεων πλήρους εργασίας και την απαρέγκλιτη τήρηση της νομιμότητας στην αγορά.

Σε αυτή την κατεύθυνση ήδη ο υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης Δημήτρης Παπαδημητρίου έχει αναλάβει το ξεπάγωμα και την προώθηση επενδυτικών σχεδίων ακόμη και με τη διαδικασία fast track, το φθινόπωρο θα ανακοινώσει σειρά μέτρων για την τόνωση της επιχειρηματικότητας, ενώ στο νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας θα περιλαμβάνονται αυστηρές ποινές για τους εργοδότες που επιμένουν στη μαύρη και την απλήρωτη εργασία.

3 Τις παρεμβάσεις που αφορούν την κοινωνική προστασία, ειδικότερα στους τομείς της Δημόσιας Υγείας, της Πρόνοιας αλλά και της στήριξης των πλέον αδύναμων κομματιών της ελληνικής κοινωνίας. Ήδη έχουν ψηφιστεί οι νόμοι για την ανώτατη εκπαίδευση και για την πρωτοβάθμια υγεία και την επίλυση προβλημάτων στη δημόσια υγεία.

4 Τη διαρκή μέριμνα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της διαπλοκής.

5 Τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό των θεσμών και λειτουργιών του κράτους και την ενίσχυση της αναλογικότητας στη λαϊκή εκπροσώπηση.

Τα δύσκολα ωστόσο έπονται, αφού, εκτός από τη σύνταξη του προϋπολογισμού του 2018, ο οποίος θα είναι πρώτη φορά υποχρεωτικό να εμφανίσει πρωτογενές πλεόνασμα 3,5%, με ανοιχτά τα ερωτήματα για τη δυνατότητα να επαναληφθούν οι μεγάλες επιδόσεις του 2016 (4,2% του ΑΕΠ σε όρους μνημονίου), η επερχόμενη τρίτη αξιολόγηση της εφαρμογής του μνημονίου δεν αναμένεται να είναι… «βόλτα στο πάρκο».

Ήδη υπάρχει κυβερνητική δέσμευση για ψήφιση 95 από τα 113 προαπαιτούμενα που απομένουν έως το τέλος του μνημονίου, ωστόσο είναι άγνωστο αν αυτή η δέσμευση θα τηρηθεί.

Πάντως τα πράγματα δεν θα είναι απλά, παρά την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος 3,05 δισ. ευρώ το πρώτο επτάμηνο του 2017, έναντι 2,71 δισ. ευρώ την ίδια περίοδο το 2016 και στόχου για 2,09 δισ. Στο κυβερνητικό επιτελείο λαμβάνουν ήδη σοβαρά υπ’ όψιν το ενδεχόμενο να τεθεί δημοσιονομικό θέμα από την πλευρά των δανειστών.

Πρώτος «ύποπτος» για μια τέτοια κίνηση είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο ενδέχεται να χρησιμοποιήσει και αυτήν την αξιολόγηση ώστε να επιτύχει πολιτικούς στόχους. Αν αυτό συμβεί, δύο θα είναι οι σοβαρές παρενέργειες:

 Η καθυστέρηση στο κλείσιμο της αξιολόγησης για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.

 Η σύμπτωση της αξιολόγησης με τη σύνταξη του προϋπολογισμού του 2018, καθώς θα δοθεί σκληρή μάχη για την τελική του μορφή.

Ήδη, πάντως, παρότι η κυβέρνηση απεύχεται την εμπλοκή επί δημοσιονομικών θεμάτων, θα πρέπει να σημειωθεί μια «λεπτομέρεια» η οποία ενδέχεται να της δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα. Πρόκειται για το ενδεχόμενο να σημειωθούν περικοπές στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων.

Είναι γνωστό ότι οι νεοπροσλαμβανόμενοι στο Δημόσιο αμείβονται με βάση τις μνημονιακές επιταγές, ωστόσο οι παλαιοί εργαζόμενοι διαφόρων κατηγοριών δεν έχουν «ψαλιδιστεί» όσο απαιτούν οι δανειστές. Ενδέχεται λοιπόν συντόμως να δούμε μια κυβερνητική σύγκρουση με ευρέα στρώματα δημοσίων υπαλλήλων και με την ΑΔΕΔΥ, η οποία μόνο φιλική δεν είναι προς την κυβέρνηση.

Μια ακόμη παράμετρος που θα κρίνει την πορεία της αξιολόγησης θα είναι η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου και η πολιτική που θα προκρίνει έναντι της Ελλάδας.

Ο σημαντικότερος στόχος πάντως για την κυβέρνηση παραμένει η λεγόμενη «καθαρή» έξοδος από τα μνημόνια και κρίσιμη ως προς αυτό είναι, μεταξύ άλλων, και η επερχόμενη αξιολόγηση.

Η κυβερνητική επιδίωξη είναι η έξοδος – για να μπορεί να… πανηγυριστεί πολιτικά – να μη συνοδεύεται από προληπτική πιστωτική γραμμή, η οποία όπως έχουμε κατ’ επανάληψη τονίσει, συνοδεύεται επίσης από μνημόνιο και, συνεπώς, μόνο για θριαμβολογίες δεν προσφέρεται. Για να μπορεί όμως η έξοδος να είναι «καθαρή», θα πρέπει:

1 Να έχει στρωθεί το «χαλί» της εξόδου στις αγορές. Η πρώτη απόπειρα εξόδου ήταν άλλωστε σχεδιασμένη ώστε το επιτόκιο να είναι μεν χαμηλότερο από αυτό που είχε επιτύχει η κυβέρνηση Σαμαρά, αλλά όχι τόσο χαμηλό ώστε, στα επόμενα βήματα, η κυβέρνηση να κινδυνεύει από μια επιτοκιακή… αναζωπύρωση, η οποία θα έθετε εν αμφιβόλω τη συνολική επιτυχία του εγχειρήματος.

Οι αγορές είναι πρωτίστως «κλίμα», και η κυβέρνηση επιθυμεί, στο τέλος του δρόμου των δοκιμαστικών εξόδων, να εμφανίσει μια συνεπή πτωτική πορεία των επιτοκίων δανεισμού.

2 Να υπάρχει ένα «μαξιλάρι ρευστότητας», απαραίτητο ώστε να αποφευχθεί μια προληπτική γραμμή πίστωσης. Για την ακρίβεια απαιτούνται περίπου 9 δισ. ευρώ για να καλυφθούν οι πρώτοι δέκα μήνες μετά τη λήξη του μνημονίου, κάποια από τα οποία πρέπει να αντληθούν μέσω δανεισμού από τις αγορές. Οι κυριότερες προϋποθέσεις – όπως τις θέτουν οι θεσμοί των δανειστών – για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι:

 Να πουληθούν κρατικά ομόλογα πέραν του «ρολαρίσματος» του ομολόγου Σαμαρά με καλά επιτόκια.

 Να μειωθεί στη σύνθεση αυτών των ομολόγων η συμμετοχή των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων και να προσελκυσθούν περισσότερα ξένα κεφάλαια, ώστε το διεθνές κλίμα να μπολιαστεί με μεγάλη δόση ελληνικής αξιοπιστίας.

 Να τηρηθούν στο ακέραιο οι μνημονιακές υποχρεώσεις, ώστε να μην τεθούν πολιτικά ζητήματα τα οποία θα μπορούσαν να ναρκοθετήσουν την πορεία της εξόδου.

 Να υπάρχει ένα καλό κλίμα ως προς την προοπτική περαιτέρω μέτρων απομείωσης του χρέους. Για το θέμα αυτό τη Δευτέρα η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι δεν μπορεί μεν να γίνει ένα κούρεμα του χρέους με την κλασική έννοια του όρου, ωστόσο «μπορεί κανείς να συζητήσει για περαιτέρω ελαφρύνσεις».

Στο ίδιο κλίμα ήταν και η δήλωση, την περασμένη εβδομάδα, του Κλάους Ρέγκλινγκ ότι η Ευρωζώνη είναι πρόθυμη για μια νέα μείωση χρέους, αλλά ο Γερμανός επικεφαλής του ESM έθεσε μια ακόμη παράμετρο, την οποία πιθανότατα θα ξαναβρούμε μπροστά μας μέχρι τον Αύγουστο του 2018 και την τυπική λήξη του τρίτου μνημονίου.

Στην Ελλάδα, σημείωσε ο Ρέγκλινγκ, οι μεταρρυθμίσεις καθυστερούν εξ αιτίας της κακής ποιότητας των ελληνικών θεσμών. Η Ελλάδα, είπε συγκεκριμένα, «είναι ειδική περίπτωση», καθώς, από όλες τις χώρες που μπήκαν σε μνημόνιο, είχε τα μεγαλύτερα προβλήματα και την πιο αδύναμη διοίκηση και, κατά τον ίδιο, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ενώ οι άλλες χώρες έχουν ήδη διαβεί την πόρτα της εξόδου, στην Ελλάδα βρισκόμαστε ήδη στο τρίτο μνημόνιο και στην έβδομη χρονιά του προγράμματος σταθεροποίησης.

Η στοιχειώδης παρακολούθηση των δηλώσεων των ξένων επιτηρητών της χώρας τα τελευταία χρόνια οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η άποψή τους για τη θεσμική κατάσταση της χώρας δεν αφήνει σοβαρά περιθώρια αισιοδοξίας. Προσφάτως άλλωστε, μόλις στις 25 Ιουλίου, ο – κατά κανόνα ήπιος όταν μιλάει για την Ελλάδα – επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Πιερ Μοσκοβισί, ευρισκόμενος στην Αθήνα, δήλωσε πως «ελπίζει» «η Ελλάδα να γίνει ένα κανονικό κράτος – μέλος της Ευρωζώνης και να σεβαστεί τους κανόνες που ισχύουν για όλους». Μια δήλωση που δείχνει την εικόνα που εκπέμπει η χώρα μας προς τον έξω κόσμο.

Μια δεύτερη δική του παρατήρηση ήταν ότι πρέπει «να προχωρήσει η εφαρμογή των μέτρων, η οποία είναι πιο σημαντική από την ψήφιση». Η φράση αυτή δεν στερείται σημασίας, αφού περιγράφει την άποψη των Ευρωπαίων και του ΔΝΤ ότι η Ελλάδα είναι μεν πρωταθλήτρια στην ψήφιση μέτρων, αλλά η εφαρμογή των μέτρων αυτών υπολείπεται των δικών τους απαιτήσεων.

Ένα τυπικό παράδειγμα σοβαρής καθυστέρησης είναι η εκκαθάριση των κόκκινων δανείων, θέμα από το οποίο εκκινεί η ισχυρή πίεση του ΔΝΤ προς τις ελληνικές τράπεζες, τις οποίες εξακολουθεί να θεωρεί ασταθείς και γι’ αυτό αφήνει διαρκώς να αιωρούνται σενάρια περί νέας ανακεφαλαίωσης και κουρέματος καταθέσεων.

Πέρα λοιπόν από τα προαπαιτούμενα, πέρα από το ενδεχόμενο «μετακίνησης» μέτρων (μείωση του αφορολόγητου ορίου) από το 2020 στο 2019, πέρα από τους λεπτούς χειρισμούς που απαιτούνται για την έξοδο στις αγορές, υπάρχουν αρκετοί ακόμη κίνδυνοι, οι οποίοι ενδέχεται να απειλήσουν σοβαρά την προσπάθεια της κυβέρνησης για «καθαρή» έξοδο στις αγορές. Οι αιτίες είναι γνωστές, αλλά οι προθέσεις των δανειστών ακόμη άγνωστες. Συνεπώς, ο χειμώνας αναμένεται θερμός…