Η στάση της Τουρκίας στο να «τινάζει» στον αέρα τις συνομιλίες για τη λύση του κυπριακού είναι διαχρονική, και παρουσιάζετε πάντα ως θύμα των Ελληνοκυπρίων, όταν δεν μπορεί να επιχειρηματολογήσει για τις απαιτήσεις της, όπως συνέβη και τώρα στη Γενεύη, που η Ελληνοκυπριακή πλευρά έθεσε συγκεκριμένες προτάσεις.
Από το 1964 μέχρι σήμερα έχουν γίνει παρά πολλές διασκέψεις για την λύση του Κυπριακού, πότε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και πότε των ισχυρών δυνάμεων. Όλες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Η πρώτη και μεγάλη κρίση έγινε μετά τη συμφωνία Ζυρίχης – Λονδίνου το 1963 – 65 (ξεσπούν διακοινοτικά επεισόδια και οι Βρετανοί χαράσσουν την «πράσινη γραμμή»). Οι δυο ηγέτες Ελλάδας και Τουρκίας προσκλήθηκαν από Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον να επισκεφτούν επίσημα τις ΗΠΑ και Ευρωπαίους ηγέτες.
Στη συνάντηση αυτή ο Γεώργιος Παπανδρέου διαφώνησε με τις θέσεις του αμερικανού προέδρου και η επίσκεψη διακόπηκε ξαφνικά.
Επιστρέφοντας προς την Ελλάδα επισκέφτηκε τον Γάλλο πρόεδρο Ντε Γκώλ με τον οποίο είχε συνομιλία μιας ώρας περίπου για το Κυπριακό. Η πρώτη προτεραιότητα του Ντε Γκώλ ήταν να αποφευχθεί η πιθανή σύρραξη με την οποία απειλούσε η Τουρκία την Ελλάδα, και η οποία αποσοβήθηκε κάτω από τις αμερικανικές πιέσεις, κάτι που έγινε δέκα χρόνια αργότερα. Οι εκτιμήσεις του ντε Γκώλ για τη λύση ήταν : ότι η συμφωνία Ζυρίχης – Λονδίνου δεν θα έχει μέλλον και δεν θα δώσει καμιά ουσιαστική λύση. Πίστευε ότι το κυπριακό μπορεί να λυθεί μόνο μέσα από πολιτικές πρωτοβουλίες των μεγάλων Δυνάμεων, και τέλος να ενωθεί με την Ελλάδα και να δοθούν ισχυρές εγγυήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων για την προστασία της Τουρκοκυπριακής μειονότητας, απορρίπτοντας την διχοτόμηση του νησιού κάτι που υποστήριζε ο Ινονού.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από τη συνομιλία του Τούρκου ηγέτη Ισμέτ Ινονού με τον Ντε Γκωλ είναι: ότι για όλα τα στραβά που έχουν γίνει στο νησί φταίνε οι Ελληνοκύπριοι και θα πρέπει να τιμωρηθούν, και δεύτερον η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας από το 1950 δεν έχει αλλάξει και έχει την ίδια γραμμή μέχρι σήμερα υποστηρίζοντας την ύπαρξη δυο κρατών, εξισώνοντας το 18% των Τουρκοκυπρίων με το 80% των Ελληνοκυπρίων. Ενώ η εξωτερική πολιτική της χώρας μας αλλάζει ανάλογα με το ποιο κόμμα είναι στην εξουσία.
29 Ιουνίου 1964. Συνάντηση Ντε Γκώλ – Παπανδρέου
Ο πρωθυπουργός κ. Παπανδρέου εκθέτει αναλυτικά στον στρατηγό Ντε Γκώλ το Κυπριακό ζήτημα, το οποίο θεωρεί, από την πλευρά του, ανησυχητικό και επικίνδυνο. Δηλώνει επίσης ευτυχής που έχει την ευκαιρία να εκθέσει στον στρατηγό Ντε Γκώλ τις ανησυχίες του και να απευθυνθεί στην εξοχότητά του για την ανεύρεση μιας λύσης σε αυτό το ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα. Ο έλληνας πρωθυπουργός παραθέτει στην στρατηγό Ντε Γκώλ τις τρείς μέχρι στιγμής προταθείσες λύσεις για την επίλυση της κρίσης στην Κύπρο.
1)Η διατήρηση του status quo:
Ο κ. Παπανδρέου επισημαίνει ότι στο σημερινό καθεστώς, όπως προκύπτει από τις Συνθήκες Ζυρίχης και του Λονδίνου, δεν είναι δυνατό να επιβιώσει. Εκτιμά ότι στη σημερινή δημοκρατική εποχή δεν μπορούμε να διατηρήσουμε μια κατάσταση που αντίκειται στις αρχές της δημοκρατίας και του πολιτισμού μας, που στηρίζονται στην άσκηση της εξουσίας από την πλειοψηφία μέσα στα πλαίσια του σεβασμού των μειονοτικών δικαιωμάτων[…]
2)Η διαίρεση:
Ο κ. Παπανδρέου επισημαίνει ότι η Κύπρος είναι ένα ελληνικό νησί με πληθυσμό στην πλειονότητά του ελληνικό. Η ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να αποδεχθεί τη διαίρεση του νησιού, που θα οδηγήσει μοιραία σε έναν χρόνιο εμφύλιο πόλεμο.
3)Η αυτοδιάθεση:
Ο έλληνας πρωθυπουργός θεωρεί ότι η αυτοδιάθεση αποτελεί τη μόνη δυνατή λύση. Πιστεύει ότι, πιθανότητα, θα οδηγήσει στην Ένωση (με την Ελλάδα) επειδή αυτή είναι στο σύνολο η επιθυμία των Ελληνοκυπρίων.
Ο κ. Παπανδρέου είπε ότι είναι προς το συμφέρον όχι μόνο της Ελλάδας και της Τουρκίας αλλά και ολόκληρου του ελευθέρου κόσμου να υποστηρίξουν αυτή την πρόσδεση της Κύπρου στην Ελλάδα διότι θα σταματήσει την κομμουνιστικοποίηση του ελληνικού πληθυσμού του νησιού, το οποίο αυτή τη στιγμή μετρά 33% κομμουνιστών. Εξάλλου, η παρουσία της Ελλάδας στην Κύπρο θα συνιστούσε για την Τουρκία εγγύηση ασφάλειας , την οποία δεν την εξασφαλίζει η παρούσα κατάσταση. Σημειωτέων, η κυπριακή κυβέρνηση θα μπορούσε να οδηγηθεί στο να αναζητήσει βοήθεια εκεί όπου αναμένει να τη βρει, δηλαδή στους Σοβιετικούς, και ο Χρουστσόφ φαίνεται διατεθειμένος να αντιδράσει θετικά σε ένα τέτοιο αίτημα.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός εξετάζει στη συνέχεια στα πλαίσια της αυτοδιάθεσης, τις εγγυήσεις που θα έπρεπε να παράσχουν στην τουρκική μειονότητα. Δηλώνει έτοιμος αν εξετάσει το πρόβλημα […].
Ο Έλληνας πρωθυπουργός ενημερώνει τον στρατηγό Ντε Γκώλ ότι συζήτησε την κατάσταση με τον πρόεδρο Τζόνσον, ο οποίος επέδειξε ενδιαφέρον και κατανόηση για τις ιδέες που ανέπτυξε ο κ. Παπανδρέου. Καταλήγοντας ο Έλληνας πρωθυπουργό απευθύνεται στον στρατηγό Ντε Γκώλ με την παράκληση να εξετάσει με όποιο τρόπο κρίνει προσφορότερο όλες τις προτάσεις που μπορούν να οδηγήσουν στην αναζητούμενη λύση. Εκφράζει δε εκ των προτέρων στον αρχηγό του κράτους την ευγνωμοσύνη του.
Ο στρατηγός Ντε Γκώλ ευχαριστεί τον κ. Παπανδρέου για την ακριβή και σαφή ενημέρωση στην οποία προέβη. «Γνωρίζετε, κύριε πρωθυπουργέ., ότι αγαπάμε την Ελλάδα και ότι είμαστε συνδεδεμένοι με τη χώρα σας. Γνωρίζετε ομοίως ότι έχουμε σχέσεις εμπιστοσύνης με τους φίλους μας του Τούρκους. Επίσης θεωρούμε απαραίτητο να διαχωρίζουμε τις δυο όψεις του προβλήματος, δηλαδή εκείνη της ειρήνης και εκείνη των λύσεων. Θεωρούμε ότι για την ώρα προέχει η διατήρηση της ειρήνης και ως εκ τούτου να αποφευχθεί οτιδήποτε θα μπορούσε να χειροτερεύσει τα πράγματα και να επιβαρύνει το κλίμα. Πιστεύω, όπως και εσείς, ότι για να ξεπεράσουμε αυτή την περίοδο, θα πρέπει να διατηρήσουμε τις επαφές μεταξύ των ενδιαφερομένων πλευρών και ότι η παρουσία του μεσολαβητή του ΟΗΕ στη Γενεύη μπορεί να προσφέρει την ευκαιρία. Πιστεύω αντίθετα, ότι η στιγμή και οι συνθήκες δε συνηγορούν υπέρ μια συνάντησης μεταξύ υμών και του Ινονού».
Ο στρατηγός φθάνει στο δεύτερο στοιχείο: τις πιθανές λύσεις.
«Μου ζητήσατε, κύριε πρωθυπουργέ, να καταθέσω προτάσεις για την Κύπρο. Πιστεύω ότι η λύση του ζητήματος αυτού δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσει όλους. Το σημερινό καθεστώς στην Κύπρο δεν το έχουμε αποδεχτεί, είναι τεχνητό. Οι Άγγλοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια κατάσταση με την Τουρκία, την Ελλάδα και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ωστόσο αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να διαρκέσει ενώ φαίνεται απίθανο να την επαναεγκαταστήσουμε. Είναι εξίσου πραγματικό το γεγονός ότι η Κύπρος έχει ένα ελληνικό πληθυσμό που θα υπάρχει για πάντα και έναν τουρκικό πληθυσμό που θα υπάρχει για πάντα. Η Κύπρος για μας δεν υπάρχει, είναι ένα τεχνητό κατασκεύασμα . ως εκ τούτου δεν νομίζω ότι μπορούμε, αναμιγνύοντας Έλληνες και Τούρκους, να φτάσουμε σε μια συμφωνία που θα έχει διάρκεια, μεταξύ των δυο στοιχείων, καθότι θεωρείται βέβαιο ότι οι Τούρκοι δεν θα αποδεχτούν την κυριαρχία της Ελλάδας. Η διαίρεση δείχνει να είναι η πλέον λογική λύση. Νομίζετε ότι είναι αδύνατη;» Ο κ. Παπανδρέου απαντά: « Η γνώμη μου είναι ότι η λύση αυτή δεν θα ήταν ποτέ δυνατή».
(O στρατηγός Ντε Γκώλ αναφέρεται έπειτα στη εξασφάλιση διεθνών εγγυήσεων για την τουρκική μειονότητα και ο κ. Παπανδρέου δηλώνει υπέρ των εγγυήσεων αυτών.)
Ο στρατηγός Ντε Γκώλ εξηγεί στη συνέχεια στον έλληνα πρωθυπουργό ότι: «δεν εγκρίνουμε τον πραγματικό έλεγχο (των εγγυήσεων από μέρους) του ΟΗΕ. Ο ΟΗΕ είναι μια χρήσιμη συνέλευση διότι μπορούμε να συζητήσουμε ορισμένα σημαντικά προβλήματα. Το να συναντιόμαστε είναι καλό. Από τη στιγμή όμως όπου ο Οργανισμός αυτός διεκδικεί το στοιχείο της δράσης και της άμεσης παρέμβασης, τότε μας φαίνεται ότι είναι ανεπαρκής.(…)
Γιατί να μην εξετασθεί η περίπτωση ενός κλασικού συστήματος εγγυήσεων που θα εξασφαλίζονται από ορισμένες δυνάμεις; Θα μπορούσαμε να εμπλέξουμε και την ΕΣΣΔ. Αυτός θα ήταν ένας τρόπος για να εξουδετερώσουμε τη δράση της. Έτσι, οι εγγυήσεις αυτές θα μπορούσαν να τεθούν υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της ΕΣΣΔ» (…).
Ο στρατηγός Ντε Γκώλ επισημαίνει στον Έλληνα πρωθυπουργό ότι θα συναντήσει τον πρόεδρο Ινονού και θα απευθυνθεί και εκείνον με την ίδια γλώσσα σε ό,τι αφορά την ειρήνη. Έπειτα, σε απάντηση του αιτήματος του κ. Παπανδρέου για την υποβολή γαλλικών προτάσεων επί του θέματος ο αρχηγός του κράτους επισημαίνει: « Η Γαλλία θα ήταν διατεθειμένη να βοηθήσει στην αναζήτηση μιας λύσης(…) στο πνεύμα που ήδη σας εξήγησα, δηλαδή κυριαρχία της Ελλάδας με εγκαθίδρυση και διατήρηση από τις δυνάμεις των εγγυήσεων που θα παραχωρηθούν στους Τούρκους, οι οποίοι θα απολαμβάνουν των νόμων τους και των δικαιωμάτων τους». (…).
Ο στρατηγός Ντε Γκώλ γνωρίζει στη συνέχεια στον κ. Παπανδρέου την άποψη του για την έναρξη της κρίσης. «Σε αυτό το θέμα έχουμε ειλικρινά την εντύπωση, αλλά απλώς την εντύπωση, ότι η έναρξη της κρίσης προκλήθηκε από την κυβέρνηση Μακαρίου που θέλησε να πιέσει την κατάσταση και να δημιουργήσει ένα τελευταίο γεγονός θέτοντας τέρμα στη σημερινή κατάσταση με την ελπίδα να επωφεληθεί. Θεωρούμε ότι με αυτόν τον τρόπο ξεκίνησαν τα πράγματα . Γνωρίζετε εξίσου καλά ότι η κατάσταση στην Τουρκία είναι πολύ δύσκολη. Δεν έχετε συμφέρον να ξεσπάσει μια σοβαρή κρίση μέσα ή έξω από την Τουρκία. Πρέπει, το καταλαβαίνετε το ξέρω, να τους αντιμετωπίσουμε με καλή θέληση».
Συνομιλία Ντεγκώλ – Ινονού
Ο στρατηγός Ντε Γκωλ: Χαίρομαι που έχω την τιμή να σας υποδεχθώ γνωρίζω τις ανησυχίες σας σχετικά με το θέμα της Κύπρου. Είμαι ευτυχής που έχω την ευκαιρία να ακούσω τις απόψεις σας σχετικά με το θέμα αυτό.
«ο Ινονού προχωρεί σε μια μακρά ανάλυση των γεγονότων, από τον Δεκέμβριο του 1963, που εμφανίζει ως αποκλειστικώς αντιτουρκικά, με συνεχείς αναφορές στις βιαιότητες που, διαβεβαιώνει, είχαν ως στόχο την τουρκική κοινότητα και που οδηγούσαν την Τουρκία στην απόφαση να παρέμβει στρατιωτικά στο νησί. Περιγράφει τα διπλωματικές απόπειρες και διαβουλεύσεις για κοινή δράση, τις πιέσεις στην Τουρκία να μην παρέμβει, τη σύσταση του ειρηνευτικού σώματος του ΟΗΕ αλλά και τη συνέχιση των επεισοδίων.
Για να προσθέσει: «Είμαστε πεπεισμένοι ότι (ο Μακάριος και) η ελληνική κυβέρνηση σκέπτονται κατά βάθος να εξοντώσουν την τουρκική κοινότητα της Κύπρου. Ζητούν από μας παράδοση άνευ όρων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μας εξόρκισαν όμως να μη συγκρουστούμε». Και συνεχίζει.
«Τώρα απευθύνομε έκκληση στη Γαλλία. Σας ζητούμε, κύριες πρόεδρε, να κάνετε χρήση της εξουσίας σα για να καθοδηγήσετε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στον δρόμο της σύγκλισης. Η Κατάσταση είναι τραγική, διότι η τουρκική κοινότητα της Κύπρου απειλείται με εξόντωση υπό το βλέμμα των συμμάχων της Τουρκίας».
Ντε Γκώλ: Σας άκουσα και σας κατάλαβα. Γνωρίζω, εξ’ άλλου την άποψή σας. Αν ήμουν στη θέση σας δεν θα έλεγα άλλα από αυτά που είπατε, αλλά δεν μιλώ στο όνομα της Τουρκίας ούτε της Ελλάδας, αλλά της Γαλλίας.
Εξετάζοντας το πρόβλημα σας, λαμβάνουμε υπόψη και τον συναισθηματικό παράγοντα: αναφέρομαι στη συμπάθεια και στη φιλία που σήμερα όπως και παλιότερα τρέφουμε για τη χώρας σας. Τούτο λεχθέντος, πιστεύουμε βαθιά ότι, εν όψει του κοινού κινδύνου στον οποίο βρίσκονται εκτεθειμένες οι χώρες μας, εννοώ τον κίνδυνο με τον οποίο τις απειλούν οι Σοβιετικοί, η αλληλεγγύη μεταξύ συμμάχων είναι επιτακτικό καθήκον. Είμαστε φίλοι σας αλλά είμαστε ανέκαθεν και φίλοι των Ελλήνων. Η επιθυμία μας σήμερα και ενδεχομένως και η αυριανή μας πολιτική είναι ότι δεν θα συγκρούεστε μεταξύ σας. ‘Ένας πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θα ήταν καταστροφικός.
Σχετικά με το ζήτημα της Κύπρου, εξακολουθούμε να θεωρούμε ότι η Κύπρος δεν υπάρχει ως κράτος. Εμείς γνωρίζουμε μόνο την Ελλάδα και την Τουρκία. Αναμφίβολα έχετε υπογράψει συμφωνίες για την Κύπρο, χωρίς να μας συμβουλευτείτε: ούτε βεβαίως οι Έλληνες και, ακόμη περισσότερο, ούτε οι Βρετανοί. Δεν πιστεύουμε ότι αυτές οι συμφωνίες μπορούν να χρησιμεύουν ως βάση για την επίλυση του ζητήματος. Το σύστημα που καθιέρωσαν ήταν ιδέα των Βρετανών να σταματήσουν την εξέγερση και να παραμείνουν στην Κύπρο. Πιστέψατε ότι το σύστημα αυτό αποτελούσε εγγύηση. Ο Μακάριος άδραξε την ευκαιρία για να γίνει αρχηγός κράτους. Στην πραγματικότητα όμως αυτή η λύση ήταν τεχνητή.
Αυτό που προέχει είναι να μη συγκρούονται οι Έλληνες με τους Τούρκους. Στο σημείο αυτό είμαι σύμφωνος με τον πρόεδρο Τζόνσον. Το έχω εξάλλου πει και στον κ. Παπανδρέου. Του έχω πει ότι είναι δική του ευθύνη όπως και δική σας άλλωστε να μην υπάρξει πόλεμος[…]
Πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να βρεθεί μια λύσης και αργότερα για να ελεγχθεί η εφαρμογή της είναι να καταφύγουμε, κατά το κλασικό σύστημα, στις υπηρεσίες των Δυνάμεων: της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Αμερικής, της Ρωσίας και βεβαίως της Ελλάδας και της Τουρκίας. Θα ήταν μάταιο και δυσάρεστο να αναμειχθούν και άλλες χώρες στην υπόθεση. […]
Σχετικά με τη λύση αυτή καθαυτή, δεν έχω λάβει ακόμη καμιά απόφαση και δεν θα μπορούσα άλλωστε, προτού συζητήσω μαζί σας. Θα σκεφθώ σχετικά με το ζήτημα . Πάντως σας επαναλαμβάνω ότι δεν τάσσομε υπέρ του υπάρχοντος καθεστώτος: δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα κράτος ή έναν μόνο λαό με έλληνες και Τούρκους. Από αυτή την άποψη υπάρχουν, θεωρητικός, δυο πιθανότητες.
α) μια απλή λύση, ίσως απλοϊκή, θα ήταν να χωριστούν οι Έλληνες από τους Τούρκους, να υπάρξουν δηλαδή σύνορα μεταξύ τους. Ωστόσο, διερωτώμαι, δεδομένου ότι ο τουρκικός πληθυσμός είναι διασκορπισμένος και δεδομένων των δυσκολιών για να συγκεντρωθεί και να συνυπάρξει, αν η λύση αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί.
β) Μια δεύτερη υπόθεση, και εκ πρώτης όψεως θεωρητικώς αποδεκτή, είναι να παραμείνουν οι Τούρκοι στην Κύπρο. Θα διατηρήσουν το δικαίωμα να είναι Τούρκοι και όλα τα δικαιώματα που εκπορεύονται από αυτή την ιδιότητα σε νομοθετικό, διοικητικό και θρησκευτικό επίπεδο. Τα κακιώματά τους θα είναι ρητώς; Εγγυημένα και η εγγύηση αυτή θα τεθεί υπό την προστασία των Δυνάμεων. Αυτές θα ασκούν επί τόπου τον έλεγχο τους, χωρίς ωστόσο να διατηρήσουν τη φρουρά τους στο νησί. Αν παραστεί ανάγκη, οι Δυνάμεις θα παρεμβαίνουν στην Ελλάδα και στην Τουρκία με σκοπό οι δυο χώρες να σεβαστούν την εγγυητική συνθήκη […]
Ινονού: Στη δεύτερη υπόθεσης που διατυπώσατε, σύμφωνα με την οποία ο τουρκικός πληθυσμός θα παρέμενε διασκορπισμένος στο νησί και τα δικαιώματα τους θα διασφάλιζαν οι μεγάλες Δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας, ποιο θα ήταν το καθεστώς του νησιού; Θα προσηρτάτο στην Ελλάδα;
Ντε Γκωλ: Η επιλογή είναι μεταξύ της προσάρτησης και της διαίρεσης.
Ινονού : Έχω την αίσθηση ότι δεν πιστεύεται διόλου στη διαίρεση, δηλαδή στη διχοτόμηση. Παραδέχεστε, ωστόσο, ότι αυτό το ενδεχόμενο θα μπορούσε να εξεταστεί.
Ντε Γκώλ: Ναι.
Ινονού: Στην άλλη περίπτωση το νησί θα γινόταν ελληνικό;
Ντε Γκώλ: Ναι, αλλά με αντάλλαγμα τους όρους που σας εξέθεσα.
Ινονού: Θα υπήρχε λοιπόν μια τουρκική μειονότητα σε ένα νησί προσαρτημένο στην Ελλάδα και η μειονότητα αυτή θα ετίθετο υπό την προστασία των μεγάλων Δυνάμεων. Αυτό είναι και το σχέδιο του Μακαρίου με μόνη τη διαφορά ότι οι μεγάλες Δυνάμεις θα αντικαταστήσουν τον ΟΗΕ.
Ντε Γκώλ: Η διαφορά είναι σημαντική. Η εγγύηση του ΟΗΕ δεν έχει καμιά αξία. Δεν θα ήταν το ίδιο μια εγγύηση από τις μεγάλες Δυνάμεις.
Ινονού: Σήμερα ο ΟΗΕ εκπροσωπείται στην Κύπρο. Και οι έλληνες εξακολουθούν να εξοντώνουν τους Τούρκους. Το ίδιο θα συμβεί και να οι Δυνάμεις αναλάβουν τον ρόλο του ΟΗΕ. Πιστεύω, αντιθέτως, ότι η φυσική διαίρεση των δυο κοινοτήτων δεν είναι λύση ανεφάρμοστη και θα πρέπει να εξεταστεί.
Ντε Γκώλ: Ο κύριος Παπανδρέου δεν πιστεύει σε αυτή τη λύση. Θεωρεί ότι η δημιουργία ενός συνόρου θα όξυνε τα πνεύματα των δυο κοινοτήτων. Υποστηρίζει ότι με τον τρόπο αυτόν θα εξυπηρετούνταν το παιχνίδι των εξτρεμιστών και των δυο πλευρών και θα άνοιγε έτσι ο δρόμος για την επέμβαση των Σοβιετικών. Από την άλλη πλευρά διαπιστώνει ότι ο τουρκικός πληθυσμός είναι αρκετά διασκορπισμένος και ότι η συγκέντρωσή του δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τις επώδυνες δοκιμασίες για τους ίδιους τους κατοίκους. Ωστόσο, τονίζω οι αντιρρήσεις αυτές δεν είναι προσωπικές και ότι δεν έχω αποφασίσει ακόμη οριστικά.
Ινονού: Δεν μπορούμε να δεχθούμε αυτή τη λύση. <Μετά τις δοκιμασίες, τα βάσανα και το πένθος μας δεν μπορούμε να δεχθούμε άλλη λύση από τον διαχωρισμό. Στην αρχή θα είναι δύσκολο. Με το χρόνο όμως θα συνηθίσουμε σε αυτή τη νέα εδαφική κατάσταση. Θα υπάρξει μια μέρα ένα επιπλέον σύνορο μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας που θα πρέπει να το σεβαστούν και οι δυο χώρες.
Ντε Γκωλ: Δεν απέκλεισε τη λύση της διαίρεσης.
Ινονού: Η λύση αυτή πρόσφερε μεγάλες δυνατότητες[..] Η συζήτηση αφορά στη συνέχεια το θέμα της ειρήνης ή του πολέμου;
Ντε Γκωλ: Αναμφίβολα η αρχική ευθύνη στο ζήτημα αυτό δεν είναι δική σας. Αν σήμερα ανακοινώσετε ότι τα στρατεύματά σας θα κάνουν απόβαση στην Κύπρο, τότε πως θα ισχυριστείτε ότι υποστηρίζετε την ειρήνη;
Ινονού: Πως όμως θα σταματήσουν οι συνεχιζόμενες σφαγές;
Ντε Γκώλ: Αν η Ελλάδα και η Τουρκία αποφασίσουν να βρουν από κοινού μια νέα λύση λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα των Ελλήνων και των Τούρκων και θέτοντας τέρμα στο καθεστώς του Μακαρίου, τότε το ενδεχόμενο θα επιθυμούσαν λιγότερο τη μεταξύ τους σύγκρουση. Αναγνωρίζω ωστόσο ότι δεν σας είναι ίσως εύκολο να πείτε αυτά τα πράγματα. Το ίδιο ενδεχομένως ισχύει για τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς. Ίσως όμως εμείς οι Γάλλοι να μπορούμε. Εννοώ να δηλώσουμε ότι αυτό που προέχει είναι, πρωτίστως, ν εδραιωθεί η ειρήνη και δευτερευόντως να αναζητηθεί μια λύση ώστε οι Έλληνες της Κύπρου να παραμείνουν Έλληνες και οι Τούρκοι να παραμείνουν Τούρκοι.
Ινονού: Αυτό σημαίνει στην ουσία διαίρεση.
Ντε Γκώλ: Δεν είμαι βέβαιος. Σε κάθε περίπτωση αυτό πρέπει να το δούμε.
Ινονού: Η διαίρεση είναι η πιο ασφαλής και η πιο απλή.
Ντε Γκώλ: ο κ. Παπανδρέου έχει άλλη άποψη. Αλλά εκ πρώτης όψεως δεν αποκλείω αυτό το ενδεχόμενο.
Ινονού: Δεν υπάρχει άλλη πρακτική λύση εκτός από αυτή.
Ντε Γκώλ: Υπάρχει επίσης και το ενδεχόμενο του πολέμου.
Ινονού: Δεν θα υπάρξει πόλεμος αν οι Έλληνες σταματήσουν τις εχθροπραξίες. Ποια θα είναι η στάση της Γαλλίας;
Ντε Γκωλ: Μπορούμε να προτείνουμε μια σύνοδο των Δυνάμεων. Δεν μπορούμε να αναλάβουμε μόνοι μας την ευθύνη της κατάστασης στην Κύπρο. Κανένας εξάλλου δεν θα μπορούσε.
Ινονού: Αν κανένας δεν μπορεί να επέμβει και να δεν σταματήσουν οι φρικαλεότητες, τότε θα έχουμε πόλεμο.
Ντε Γκώλ: Ναι, και οι μόνοι που θα ωφεληθούν θα είναι οι Σοβιετικοί.
Ινονού: Έχετε κάτι να προτείνετε; […] Σκοπεύετε να συγκαλέσετε σύνοδο των Δυνάμεων;
Ντε Γκώλ: Ναι.
Ινονού: Γνωρίζετε ότι η Ρωσία έχει ταχθεί υπέρ της ανεξαρτησίας.
Ντε Γκώλ: Ναι και ίσως μπορούμε να επωφεληθούμε από αυτή τη στάση. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να βρούμε μια διεθνή λύση χωρίς τη Ρωσία.
Ινονού: Με ανακουφίζει το γεγονός ότι παραδέχεστε ότι η λύση της διάιρεσης αξίζει να εξεταστεί.
Ντε ΓΚώλ: Ναι, είναι απλούστερη λύση. Προσωπικός δεν με ενοχλεί. Είναι όμως εφικτή;
Ινονού: Η προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα σε συνδυασμό με ένα σύστημα για την εγγύηση των δικαιωμάτων των Τούρκων δεν είναι λύση που οδηγεί στην ειρήνη.
Ντε Γκώλ: Υπάρχουν, ωστόσο, Τούρκοι στην Ελλάδα και Έλληνες στην Τουρκία;
Ινονού: Ναι, αλλά στην Κύπρο η βία και οι φρικαλεότητες έχουν πλέον απαγορεύσει τη συμβίωση των δυο λαών.
Ντε Γκώλ: Γι’ αυτόν το λόγο, αν μια τουρκική μειονότητα εγκατασταθεί σε έδαφος που αποτελεί τμήμα κράτους, για την τύχη της θα πρέπει να εγγυηθεί μια διεθνής δύναμη.
Ινονού: Αν οι Τούρκοι παραμείνουν διασκορπισμένοι, με ποιες εγγυήσεις αν δεν υπάρξει δική μας εγγύηση; […]
Ντε Γκώλ: Οι Μεγάλες Δυνάμεις έχουν τα μέσα νε επηρεάσουν την κυβέρνηση της Αθήνας ώστε να σεβαστεί τις εγγυήσεις. Τα Ηνωμένα Έθνη είναι ανίσχυρα. Όχι οι Μεγάλες Δυνάμεις.
Ινονού: Οι μεγάλες Δυνάμεις δεν θα είναι παρούσες σε κάθε χωριό για να προστατεύσουν τους τούρκους κατοίκους από τις βιαιότητες των ελλήνων διοικητών. αντιλαμβάνομαι ότι είναι προτιμότερο να μη συγκρουστούμε μεταξύ μας αλλά να βρούμε μια λύση . Αναγνωρίζετε ότι η διαίρεση θα ήταν η καλύτερη λύση.
Ντε Γκώλ: Η απλούστερη.
Ινονού: Είστε διατεθειμένος αντί αυτής της λύσης να προτιμήσετε τη λύση της προσάρτησης σε συνδυασμό με εγγυήσεις για τα δικαιώματα των Τούρκων . Αυτή όμως τη λύση η τουρκική κυβέρνηση και ο τουρκικός λαός τη θεωρούν αδύνατη.
Ντε Γκώλ: Για τους Έλληνες η διαίρεση είναι αδύνατη.
Ινονού: Η διαίρεση έχει δυσκολίες και θα έχει κόστος. Δεν αξίζει όμως περισσότερο από τον αφανισμό των Τούρκων. Σας εξήγησα τη θλιβερή κατάσταση όπου βρισκόμαστε και για την οποία δεν ευθυνόμαστε εμείς. Απευθυνθήκαμε στη Γαλλία ως την πιο παλαιά μας σύμμαχος για να βρούμε από κοινού μια δίκαιη λύση. Αν αναλάβετε μια πρωτοβουλία, θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να συμβάλουμε στην ευόδωσή της. Σας μίλησα με απόλυτη ειλικρίνεια.
Ντε Γκώλ: Δεν θα αναφερθώ δημοσίως στο περιεχόμενο των συνομιλιών μας. ΑΝ σας ρωτήσουν οι δημοσιογράφοι μπορείτε ενδεχομένως να πείτε ότι ανταλλάξαμε επί μακρόν απόψεις σε φιλικό κλίμα. Για τα υπόλοιπα, για τις βαθύτερες σκέψεις μου επί του ζητήματος, οι δημοσιογράφοι θα τις μάθουν σε εύθετο χρόνο. Επαναλαμβάνω ότι η Γαλλία στοχεύει σήμερα στη διατήρηση της ειρήνης και αύριο στην εξεύρεση μιας μελλοντικής λύσης.
Χρήστος Η. Χαλαζιάς
