Φιλοσοφία της Επιστήμης και της Θρησκείας

2.3 Το επιχείρημα της Πρώτης Αιτίας (First Cause)

Έστω ότι υπάρχει αιτιότητα στο σύμπαν, δηλαδή το κάθε τι έχει μια αιτία. Το Big Bang πρέπει να είχε μια αιτία, αυτή η αιτία μια άλλη αιτία κ.ο.κ. Όμως δεν είναι λογικό το να υπάρχει μια άπειρη αλληλουχία από αιτίες διότι τότε θα καταρριπτόταν η ίδια η ύπαρξη της αιτιότητας: αν συνέβαινε κάτι τέτοιο όλα τα πράγματα θα είχαν μια αιτία εκτός από το Σύμπαν! Για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της αιτιότητας και να μην πρέπει να αναζητήσουμε και την αιτία της «πρώτης αιτίας» μόνο μια δυνατότητα υπάρχει: η πρώτη αιτία να είναι ένα ανώτερο ον εκτός χρόνου και χώρου (ο Θεός). Με άλλα λόγια, αν υπάρχει αιτιότητα στο Σύμπαν τότε πρέπει να υπήρξε μια πρώτη αιτία. Το επιχείρημα αυτό το είχε πρώτος θέσει ο Αριστοτέλης διατυπώνοντας την ανάγκη υπάρξεως ενός “πρώτου κινούν”. Και ας θυμηθούμε όλοι ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν Χριστιανός ούτε “τυφλωμένος” από κανένα θρησκευτικό δόγμα…

Επί του προκείμενου: βλέπω το ποτήρι να πέφτει, αναζητώ την αρχική του αιτία που είναι το γεγονός ότι το άφησα να πέσει, πάω πιο πίσω και αναζητώ το νόμο της βαρύτητας, πάω πιο πίσω και αναζητώ την αιτία αυτού του νόμου κ.ο.κ. Με αυτή τη συλλογιστική καταλήγω σε μια άπειρη σειρά από αιτίες. Στο σημείο αυτό είναι και μία από τις άπειρες διαφορές μας: Η δική μου «ήπια» λογική (ήτοι όχι η αυστηρή μαθηματική) μου λέει ότι υπάρχει κάποια Πρώτη Αιτία. Ένα σύμπαν χωρίς αιτία ύπαρξης για εμένα είναι κάτι το μη-λογικό, το μη-κατανοητό. Δεν γίνεται (σύμφωνα με τη δική μου λογική) το σύμπαν να μην έχει αιτία ύπαρξης. Και αυτό διότι η αιτιότητα είναι κάτι που βλέπω μπροστά μου κάθε μέρα, οπότε δεν μπορώ να αρνηθώ την ύπαρξη της στην περίπτωση ολόκληρου του κόσμου!

Αν το σύμπαν δεν έχει πρώτη αιτία, τότε τίποτα δεν έχει αιτία. Όταν κάποιος λέει ότι το ποτήρι πέφτει, τον ρωτάω γιατί. Αν απαντήσει «εξαιτίας της βαρύτητας» θα έχει «κλέψει»…Δεν θα μου έχει πει την πραγματική αιτία, θα μου έχει πει την πιο κοντινή-άμεση αιτία (που όλως τυχαίως είναι και η μόνη που γνωρίζει), αλλά όχι ΤΗΝ αιτία. Αποφασίζει να σταματήσεις την αλληλουχία των γεγονότων / αιτιών εκεί που τον βολεύει, αγνοώντας ότι πρέπει να μου πεις και ποια είναι η αιτία της βαρύτητας, ποια η αιτία αυτής της αιτίας κ.ο.κ. Αν δεν φτάσει πουθενά, τότε δεν θα μπορέσει και να μου πει τελικά ποια είναι η «αιτία»!
Για εμένα ένα γεγονός που δεν ξεκίνησε (με το «ξεκίνησε» εδώ εννοώ το ουσιαστικό «πρώτο» ξεκίνημα) από «κάπου», δεν βγάζει νόημα! Ή αναδιατυπωμένο: Ο κάθε λογικός άνθρωπος βγάζει «νόημα» από γεγονότα που βλέπει, βρίσκοντας το αρχικό (πρότερο) γεγονός που τα προκάλεσε. Αν δεν το έβρισκε, τότε δεν θα θεωρούσες ότι γνωρίζεις την «αιτία» σωστά; Η «λογική» μας ικανοποιείται όταν βρούμε το γεγονός που έχει προηγηθεί του γεγονότος που εξετάζουμε, σαν να έχουμε βρει τη λύση ενός γρίφου. Ωστόσο σπάνια (ουσιαστικά ποτέ) σκεφτόμαστε την άπειρη αλληλουχία αιτιών που προανέφερα.

Το επιχείρημα της “Πρώτης Αιτίας” έχει εν συντομία ως εξής:

1. Η αιτία ύπαρξης ενός πράγματος μπορεί να βρίσκεται εκτός αυτού (οπότε μιλάμε για «πιθανά» πράγματα) ή εντός αυτού (οπότε μιλάμε για «αυθύπαρκτα» πράγματα). Ένα παιδί είναι ένα «πιθανό» πράγμα: απαιτεί μία αιτία εκτός αυτού (ήτοι τους γονείς του) για να υπάρξει. Ο Θεός (όπως τον ορίζουν οι θρησκείες) ή το σύμπαν που υπάρχει από πάντα (όπως το ορίζει ο Ηράκλειτος) αποτελούν πράγματα «αυθύπαρκτα» (ήτοι περιέχουν μέσα τους την αιτία ύπαρξης τους).
2. Κάτι μπορεί να υπάρχει ή να μην υπάρχει. Κάτι υπάρχει μόνο αν υπάρχει επαρκής λόγος (sufficient reason) να υπάρξει. Μόνο έτσι αιτιολογείται η «προτίμηση» της ύπαρξης αντί της μη-ύπαρξης. Το παιδί μπορεί να υπάρχει, μπορεί και να μην υπάρχει. Αν υπάρχει, απαιτείται επαρκής λόγος ύπαρξης που να το δικαιολογεί: η πράξη των γονιών του να κάνουν παιδιά και η τεκνοποιΐα.
3. (1) + (2) => Το σύμπαν χρειάζεται μια αιτία ύπαρξης.
4. Από το «τίποτα» δεν μπορεί να δημιουργηθεί «κάτι». Αν κάποια στιγμή (π.χ. πριν το Big Bang) δεν υπήρχε τίποτε, τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχει τίποτα ούτε τώρα. Άρα το σύμπαν είτε υπήρχε από πάντα είτε δημιουργήθηκε κάποια «στιγμή».
5. Αν το σύμπαν υπήρχε από πάντα, δεν χρειάζεται να έχει αιτία ύπαρξης εκτός του – είναι αυθύπαρκτο. Ειδάλλως απαιτεί μια «εξωτερική» αιτία ύπαρξης.
6. Όλα τα πράγματα που βλέπουμε γύρω μας είναι «πιθανά» (ήτοι απαιτούν μία αιτία που να βρίσκεται «εκτός» τους) και υπάρχουν εξαιτίας κάποιων άλλων τα οποία τα ονομάζουμε «αιτίες». Π.χ. εγώ υπάρχω εξαιτίας των γονιών μου. Αυτό το κείμενο υπάρχει επειδή εγώ το έγραψα. Η ύπαρξη ενός πράγματος δηλώνει την ύπαρξη και της σχετικής αιτίας ύπαρξης.
7. Το σύμπαν υπάρχει και είναι το σύνολο όλων των πραγμάτων που υπάρχουν.
8. (6) + (7) => Το σύμπαν είναι «πιθανό», ήτοι χρειάζεται μια αιτία ύπαρξης που να βρίσκεται εκτός του. Την αιτία αυτή την οποία ονομάζω «Πρώτη Αιτία».
9. Κάθε τι έχει μια αιτία. Άρα και η πρώτη αιτία πρέπει να έχει μια αιτία.
10. Αν η πρώτη αιτία έχει μια άλλη εξωτερική αιτία, τότε καταλήγουμε σε μια άπειρη σειρά από αιτίες => Δεν υπάρχει πρώτη αιτία.
11. Το συμπέρασμα (10) είναι άτοπο, αφού έρχεται σε αντίθεση με το (8).
12. (8) + (11) => Η πρώτη αιτία δεν απαιτεί εξωτερική αιτία ύπαρξης. Είναι «αναγκαίως» υπαρκτή, περιέχει μέσα της την αιτία ύπαρξης της, είναι αυθύπαρκτη.

Αν σκεφτόμασταν τις επιπτώσεις του ότι «κάθετι έχει μια αιτία», τότε θα καταλήγαμε σε ένα άτοπο: δεν θα μπορούσαμε να βρούμε την «πρώτη» αιτία κανενός γεγονότος! Για να υπάρχουν λοιπόν όλα όσα βλέπουμε καθημερινά, πρέπει να υπάρχει ένα “κάτι” με μια ιδιαίτερη ιδιότητα: πρέπει να υπάρχει κάτι που να μην χρειάζεται αιτία ύπαρξης, το οποίο να παίξει το ρόλο της “πρώτης αιτίας”.

Ακόμα και πολλοί εμπειριστές δέχονται ότι «μόνο ένα θαύμα υπάρχει»: το ότι ο κόσμος είναι κατανοητός από το ανθρώπινο μυαλό. Κατανοητός για τον επιστήμονα σημαίνει «γνωρίζω την αιτία». Σύμφωνα με τα παραπάνω αγνοούμε την πραγματική (πρώτη) αιτία που πέφτει το ποτήρι. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει; Ή μήπως αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τη γνωρίσουμε μέσω εμπειρίας, αλλά μόνο μέσω της λογικής μας; Ο συλλογισμός: «Ο κόσμος είναι κατανοητός» => «Αν δεν γνωρίζουμε την αιτία ενός γεγονότος δεν το έχουμε κατανοήσει» => «Αν δεν υπάρχει Πρώτη Αιτία τότε τίποτα δεν θα έχει αιτία» => «Ο κόσμος δεν θα είναι κατανοητός» καταδεικνύει αυτό το θέμα. Ορισμένοι (εμπειριστών συμπεριλαμβανομένων), αν και δεν γνωρίζουν την Πρώτη Αιτία, επιμένουν να πιστεύουν μέσα τους ότι ο κόσμος είναι κατανοητός. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτό αποτελεί για αυτούς μια a priori αλήθεια, επειδή επιλέγουν συνειδητά να αγνοήσουν την άπειρη αλληλουχία των αιτιών ή για κάποιον άλλο λόγο; Πιστευώ το πρώτο. Αυτό όμως ακούγεται (και είναι) λίγο “μεταφυσικό”.

Μπορεί κανείς να βρει ορισμένα κοσμολογικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού στο σχετικό Knol The cosmological argument for the existence of God.Κριτική του επιχειρήματος της Πρώτης Αιτίας και κριτική αυτής
Το επιχείρημα της Πρώτης Αιτίας είναι από τα πλέον καλά διατυπωμένα και πλέον γνωστά. Οι κατά καιρούς άθεοι στην αγωνιώδη προσπάθεια τους να το πολεμήσουν έχουν φτάσει μέχρις στο σημείο να αρνηθούν την ύπαρξη αιτιότητας στο σύμπαν! Μερικοί λένε “τι μας λέει ότι υπάρχερι αιτιότητα στο σύμπαν; γιατί να μην υπάρχουν άπειρες αιτίες;”, αγνοώντας προφανώς ότι η αιτιότητα είναι στην ουσία το θεμέλιο όλης της επιστήμης. Μερικοί άλλοι λένε “σε κβαντικό επίπεδο δεν ισχύει η αιτιότητητα”, αγνοώντας προφανώς από ακόμα και στο ακόμα-υπό-διερεύνηση πεδίο της κβαντομηχανικής οι περισσότεροι γνωστοί επιστήμονες τάσσονται υπέρ μιας ερμηνείας ντετερμινιστικής (ήτοι που περιέχει την έννοια της αιτιότητας). [3] Και αγνοώντας πως η τυχαιότητα σε κβαντικό επίπεδο σημαίνει μη-αιτιότητα σε μακροστκοπικό επίπεδο, αφού τα μακροσκοπικά φαινόμενα είναι αποτέλεσμα πολλών κβαντικών! Υπενθυμίζω ότι το σημαντικό σημείο εδώ δεν είναι το αν υπάρχει αιτιότητα ή αν το επιχείρημα μπορεί να τους πείσει όλους. Το βασικό σημείο που πρέπει να επισημανθεί εδώ είναι το ότι ο χώρος του μεταφυσικού μπορεί να αναλυθεί με τον ανθρώπινο νου, να γίνει αντικείμενο εξέτασης της λογικής μας. Και το ακόμα πιο βασικό είναι το ότι πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε πως μεταξύ του επιχειρήματος “όλα έχουν γίνει τυχαία” και του επιχειρήματος “υπάρχει μια αιτία”, το πρώτο είναι αυτό που θέλει στήριξη περισσότερο από το άλλο… Σε τελική ανάλυση το τι είναι “παράλογο” είναι θέμα επιλογής: Οι άθεοι πολλές φορές επικαλούνται το αδύνατο της ύπαρξης μιας Πρώτης Αιτίας που με τη σειρά της δεν έχει αιτία (κάτι που τους φαίνεται αδιανόητο), μόνο και μόνο για να “αποδείξουν” ότι όλος ο κόσμος δεν έχει αιτία!

Επιπλέον, ουδέποτε ισχυρίστηκα πως για το τάδε ή το δείνα μεταφυσικό ή φιλοσοφικό θέμα ισχύει κάτι πέραν πάσης αμφιβολίας. Αναφέρω απόψεις θέλοντας απλά να δείξω ότι η «βεβαιότητα» που μερικοί ισχυρίζονται ότι ισχύει για τη μη-ύπαρξη του Θεού δεν έχει καμία διαφορά από τη «βεβαιότητα» με την οποία ορισμένοι άλλοι ισχυρίζονται (πάλι με επιχειρήματα) πως υπάρχει Θεός. Αν δεν υπάρχει αιτιότητα, αυτό δεν αλλάζει κάτι στην ουσία. Πάλι θα ρωτούσα «γιατί υπάρχει κάτι, αντί να υπάρχει τίποτα» – ερώτημα το οποίο είναι εκτός της λογικής της «ύπαρξης μιας αλυσίδας αιτίων». Αν όμως δεν υπάρχει αιτιότητα, θα πρέπει όλοι όσοι πιστεύουν στον επιστημονισμό να εξηγήσουν απείρως περισσότερα πράγματα για το πώς λειτουργεί η όλη λογική τους του «ψάχνω να βρω την αίτια γιατί πέφτει το ποτήρι»…

“A priori” και “a posteriori” γνώση

Ο εμπειριστής είναι κάποιος που πιστεύει πως η μόνη πηγή της γνώσης είναι η εμπειρία, μη-δεχόμενος ότι μπορεί να υπάρχει γνώση άλλη εκτός από την a posteriori γνώση. Πρέπει λοιπόν να ψάξουμε να δούμε αν μπορεί να υπάρξει a priori γνώση οποιασδήποτε μορφής, ήτοι γνώση που δεν εξαρτάται από την εμπειρία μας τη σημερινή, τη χθεσινή ή την αυριανή. Μπορώ να σκεφτώ μερικά παραδείγματα τέτοιου είδους γνώσης. Για παράδειγμα η γνώση «1 = 1» είναι ένα είδος a priori γνώσης; Σε εμένα μου φαίνεται πως ναι. Η γνώση «Αν Α αληθές και Α συνεπάγεται το Β, τότε Β αληθές» είναι μία ακόμα a priori γνώση. Η γνώση αυτή δεν εξαρτάται από κανενός είδους εμπειρία. Συνεχίζω με ένα τελευταίο παράδειγμα: Όταν βλέπουμε κάτι, το μετράμε και βγάζουμε επιστημονικά συμπεράσματα, χρησιμοποιούμε χωρίς να το συνειδητοποιούμε την έννοια της «ποσότητας». Όσο και αν το πράγμα που μετράμε το βλέπουμε με τις αισθήσεις μας, η έννοια της «ποσότητας» είναι μία έννοια που διαθέτουμε «μέσα μας» από «πριν»…
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι του Καντ φυσικά και όχι δικά μου. Όμως δείχνουν με καλό και απλό τρόπο ένα πράγμα: ότι ορισμένα πράγματα τα «ξέρουμε» πριν και ανεξάρτητα κάθε εμπειρίας. [4] [5]

Η μετάθεση των προβλημάτων δεν τα λύνει

Ορισμένοι εμπειριστές διατείνονται ότι αυτή η “γνώση” είναι στην πραγματικότητα γνώση που είχαν οι πρόγονοι μας και η οποία έχει περάσει σε εμάς κωδικοποιημένη μέσα στο γονιδίωμα μας. Όμως αυτή η απόπειρα υλιστικής εξήγησης μέσω της Θεωρίας της Εξέλιξης δεν λύνει το πρόβλημα: απλά το μεταθέτει: το ερώτημα απλά μετατρέπεται σε “πως ο πρώτος άνθρωπος ήξερε την έννοια της ποσότητας για να αρχίσει να μετράει;”. Έτσι είναι αδύνατον να “ξεφύγει” κανείς από την έννοια της “πρώτης αιτίας”.

Η εξήγηση «είναι ενσωματωμένο στο γονιδίωμα μας» εμένα προσωπικά δεν με ικανοποιεί όπως δεν με ικανοποιεί και η εξήγηση «το ποτήρι πέφτει εξαιτίας της βαρύτητας» (βλ. πιο πάνω). Θεωρώ ότι όταν δίνει κανείς τέτοιες «απαντήσεις» στην ουσία το μόνο που κάνει είναι να μεταθέτει την ερώτηση ένα βήμα πιο πίσω, αλλά όχι να την απαντά. Εγώ θέλω να μάθω και την αιτία αυτής της αιτίας, και την αιτίας της προηγούμενης αιτίας κ.ο.κ. Αν δεν τα έχω, θεωρώ ότι δεν έχω πάρει απάντηση. Είναι σαν να ρωτάω «γιατί πέθανε αυτός;» και εσύ να απαντάς «γιατί σταμάτησε να λειτουργεί ο εγκέφαλος του». Δεν μου αρκεί. Θέλω να μάθω και ποιος τον πυροβόλησε, γιατί τον πυροβόλησε κλπ.

Δεν θεωρώ ότι εγώ έχω την απάντηση σε αυτό το ερώτημα της «πρώτης αιτίας». Το μόνο που έχω είναι υποθέσεις. Και φτάνω στο σοβαρό ζήτημα που θέτει ένας αγνωστικιστής ο οποίος θεωρεί ότι όλα αυτά τα ζητήματα δεν είναι άξια ανάλυσης ή το ερώτημα που θέτει ένας εμπειριστής πως όλα αυτά που δεν βλέπουμε με την εμπειρία μας δεν είναι σημαντικά. Για εμένα είναι: όλα αυτά τα θέματα που έχουμε θέσει έχουν σχέση με τη λογική μας, την «πραγματικότητα» και αν αυτή υπάρχει, τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον κόσμο, τις έννοιες που χρησιμοποιούμε για αυτή την ερμηνεία κλπ. Σχετίζονται δηλαδή άμεσα με κρίσιμα ζητήματα που έχουν σχέση με την ίδια μας την ύπαρξη. Το να λες «το ποια είναι η πρώτη αιτία ή το αν δεν υπάρχει καν πρώτη αιτία δεν με αφορά» δεν είναι «επιστημονικό» διότι ο επιστήμονας αυτό που πάντα κάνει είναι να προσπαθεί να μάθει κάτι για πράγματα για τα οποία δεν γνωρίζει τίποτα. Αν καταφέραμε να «τιθασεύσουμε» την έννοια του απείρου στα μαθηματικά, τότε τι μας εμποδίζει από το να συζητήσουμε και για την «πρώτη αιτία» και να τιθασεύσουμε και αυτή; Με ποια άλλωστε εμπειρία μας μπορεί να συνδέεται η έννοια του «απείρου», από τη στιγμή που οι αισθήσεις μας (άρα και οι εμπειρίες μας) είναι πεπερασμένες; Αναλογικά, η μεταφυσική έννοια της «πρώτης αιτίας» έχει άμεση σχέση με τα όσα ζούμε και πρέπει να ενδιαφέρουν κάθε φιλόσοφο (ευτυχώς, ενδιαφέρουν πολλούς). Άλλωστε οι φιλόσοφοι ανέκαθεν ασχολούνταν με την έννοια της ύπαρξης μας και αν αυτή η έννοια έχει σχέση με «μεταφυσικές» έννοιες όπως η «πρώτη αιτία» ή η «καμία αιτία» τότε η μεταφυσική πρέπει να αποτελεί θέμα ανάλυσης.

Ορισμός του “Μεταφυσικού”

Η «πρώτη αιτία» μπορεί να είναι μία, αλλά μπορείνα είναι και πολλές. Η ουσία είναι ότι μερικά πράγματα (όπως η έννοια της «ποσότητας» ή η λογική πρόταση «1=1») «υπάρχουν επειδή υπάρχουν». Αυτές τις a priori αλήθειες μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει σαν μεταφυσικές. Με άλλα λόγια η μεταφυσική ασχολείται με όλα όσα «υπάρχουν», σε αντίθεση με όλα όσα «υπάρχουν για κάποια αιτία» [6] (τα οποία εξετάζει η επιστήμη). Αυτές τις «πρώτες αιτίες» κάποιοι τις έχουν ονομάσει Θεό. Δεν θέλω να μπω στη λογική του να αναλύσω αν ο Θεός έχει μούσι, αν έχει άσπρα μαλλιά ή βραχνή φωνή. Στέκομαι στους παραπάνω συλλογισμούς που σε εμένα (σχεδόν σίγουρα όχι σε πολλούς άλλους) δείχνουν ότι υπάρχουν ορισμένες a priori αλήθειες και ότι μία πρώτη αιτία είναι απαραίτητη για να ισχύει η αίσθηση που έχουμε.
άσπρα μαλλιά ή βραχνή φωνή. Στέκομαι στους παραπάνω συλλογισμούς που σε εμένα (σχεδόν σίγουρα όχι σε πολλούς άλλους) δείχνουν ότι υπάρχουν ορισμένες a priori αλήθειες και ότι μία πρώτη αιτία είναι απαραίτητη για να ισχύει η αίσθηση που έχουμε.

Ορισμός της λέξης “Πιστεύω”

Επειδή χρησιμοποιώ μερικές φορές τη λέξη “πιστεύω” όταν μιλάω για θέματα θρησκείας και επιστήμης και επειδή πολλοί έχουν παρεξηγήσει τη λέξη, θεωρώ ότι είναι σημαντικό να εξηγήσω τον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποιώ. Όταν λέω “πιστεύω”, δεν εννοώ “γνωρίζω” αλλά ούτε και “είμαι βέβαιος ότι είναι έτσι”. Όταν λέω “πιστεύω” χρησιμοποιώ τη λέξη με τον ορισμό που της δίνει το λεξικό: έχω κάποια δεδομένα και με τη βοήθεια λογικών συλλογισμών φτάνω σε κάποιο πολύ πιθανό και λογικό συμπέρασμα. Σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιώ τη λέξη με την (κακή) έννοια του “έτσι είναι και δεν δέχομαι αντίρρηση” που ορισμένοι έντονα θρησκευόμενοι άνθρωποι της έχουν (κακώς) δώσει.
Για παράδειγμα όταν κάποιος βλέπει σύννεφα στον ουρανό μπορεί να πει “πιστεύω ότι θα βρέξει”. Αυτό είναι ένα λογικό (“επιστημονικό”;) συμπέρασμα και σε καμία περίπτωση θρησκευτικά δογματική άποψη. Οπότε όταν έχω πολλά λογικά επιχειρήματα (που σε πολλά σημεία βασίζονται και σε εμπειρικές παρατηρήσεις – βλ. την παρατήρηση πως όλα τα πράγματα έχουν μια αιτία) που με οδηγούν στο να πω “Υπάρχει μια Πρώτη Αιτία”, οδηγούμαι στο να πιστεύω ότι υπάρχει μια Πρώτη Αιτία. Αυτή η “πίστη” έχει μεγάλη διαφορά από την “ευπιστία” με την οποία πολλοί τη συγχέουν. Άλλο πίστη (που βασίζεται σε επιχειρήματα), άλλο ευπιστία…

Η φιλοσοφία και το “Είναι”

Συμπερασματικά, όλη η φιλοσοφία έχει βασιστεί στη βασική ερώτηση που προβλημάτισε τον Heidegger τόσο πολύ: τι είναι το “Είναι”; Η ερώτηση του τι είναι η πραγματικότητα αποτελεί την ερώτηση που ενέπνευσε τον Πλάτωνα για τον κόσμο των Ιδεών του, τον, τον Αριστοτέλη για το Ακίνητο Κινούν του ή τον Descartes στην αναζήτηση του για τη φύση του εαυτού μας. Όλη η φιλοσοφία βασίζεται σε αυτή την ερώτηση. Και ο Heidegger είχε δίκιο που έλεγε πως ξεχάσαμε πόσο σημαντική είναι [7]. Όλοι οι τομείς της επιστήμης αποτελούν στην ουσία αποτυχημένες προσπάθειες να ξεφύγουμε από τη δυσκολία αυτής της ερώτησης μετατρέποντας την σε πολλές άλλες μικρότερες. Ωστόσο το γεγονός ότι έχουμε “σπάσει” τη θεμελιώδη ερώτηση της ύπαρξης σε μικρότερες δεν σημαίνει ότι έχουμε κάνει κάποια πρόοδο. Αντιθέτως, έχουμε μάλιστα ξεχάσει τη σημαντικότητα της ίδιας της ερώτησης! Το “Είναι” είναι κάτι που δεν μπορούμε να ορίσουμε – τουλάχιστον όχι εύκολα και με τα γλωσσικά εργαλεία που διαθέτουμε.
Ο Heidegger προσπάθησε (μέσω μιας ετυμολογικής ανάλυσης της χρήσης της λέξης “ον” από τους προ-Σωκρατικούς) αλλά απέτυχε. Ωστόσο κατόρθωσε να δείξει ορισμένες από τις ιδιότητες του. Το “Είναι” δεν είναι. Η έννοια του “Είναι” έχει υπόσταση και νόημα μόνο σαν μέρος ενός πράγματος που “είναι”. Έτσι ένα τραπέζι είναι, ένα μήλο είναι, αλλά το “Είναι” δεν είναι από μόνο του. Αν το “Είναι” (σαν απαρέμφατο) ήταν, τότε θα αποτελούσε και αυτό ένα “ον”. Με αυτή την έννοια το “Είναι” εμπεριέχει την έννοια του “μη-Είναι” μέσα του. [8] Ακόμα και η πιο λεπτομερής επιστημονική ανάλυση ενός πίνακα δεν μπορεί να μας πει κάτι ουσιαστικό για το “Είναι” του αντικειμένου που απεικονίζει. Ωστόσο γνωρίζουμε ότι μπορούμε να δούμε κάτι “παραπάνω” από το απλό άθροισμα της μπογιάς και των χρωμάτων στον καμβά. Όταν βλέπουμε έναν πίνακα βλέπουμε το “Είναι” αυτού που έχει ζωγραφιστεί. Κατά μία έννοια η ταυτολογία “αυτό που είναι είναι” (όπως το “Εγώ ειμί ο ων”) είναι ο καλύτερος τρόπος που έχουμε για να περιγράψουμε τα πράγματα που είναι γύρω μας. Και είναι επίσης πολύ σημαντικό να πούμε ότι “υπάρχω” δεν είναι το ίδιο με το “Είναι”. Ο άνθρωπος “είναι” γιατί “υπάρχει”. Το “exist” (υπάρχω) στα αγγλικά προέρχεται από το εξ-ίσταμαι, που σημαίνει “υπάρχω εκτός”. Έτσι ο άνθρωπος “Είναι” επειδή μπορεί να στέκεται εκτός του εαυτού του και να ατενίζει κατάματα την ερώτηση του τι σημαίνει η ίδια του η ύπαρξη.

2.4 Το επιχείρημα του Σχεδιασμού

Όλες οι παράμετροι του Σύμπαντος έχουντις τιμές εκείνες που χρειάζεται να έχουν για να μπορεί το σύμπαν να φιλοξενεί ζωή. Αν η κοσμολογική σταθερά, η σταθερά της βαρύτητας ή η τιμή του φορτίου του ηλεκτρονίου αλλάζαν έστω και στο 100,000,000-στο δεκαδικό ψηφίο τους, τότε το Σύμπαν δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει τη ζωή! Το να υποστηρίξει κανείς ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της τύχης είναι λιγότερο επιστημονικό από το να πει ότι το σύμπαν είναι σχεδιασμένο για ζωή. Αυτός ο σχεδιασμός πρέπει να έχει γίνει από κάτι “ανώτερο”, από κάποιον Θεό.  Η σημερινή κοσμολογία είναι η σύγχρονη θεολογία.

2.6 Συμπερασματικά σχόλια

Τα παραπάνω δεν έχουν στόχο να αποδείξουν πέραν πάσης αμφιβολίας κάτι. Έχουν όμως σαν στόχο να δείξουν ότι η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχθεί και λογικά. Το αν κάποιος δέχεται αυτή τη λογική ή όχι είναι ένα άλλο ζήτημα. Σίγουρα σε κάθε επιχείρημα υπάρχει και αντεπιχείρημα. Η ουσία είναι όμως ότι οι θεϊστές έχουν και αυτοί τα επιχειρήματα τους. Και σίγουρα ο συλλογισμός που δεν δέχεται την ύπαρξη μιας Πρώτης Αιτίας είναι σαφώς πιο προβληματικός από το συλλογισμό που λέει ότι υπάρχει μία τέτοια αρχική αιτία για το σύμπαν και όλα όσα βλέπουμε… Ο συλλογισμός “Όλα υπάρχουν χωρίς λόγο και έγιναν στην τύχη” χρίζει πολύ περισσότερων εξηγήσεων από το συλλογισμό “Υπάρχει μια πρώτη αιτία”…

3. Αντιδράσεις στις ενδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα

Πριν κάποιον πει ότι όλα τα παραπάνω είναι «ενδείξεις» / «επιχειρήματα» και όχι «αποδείξεις» / «αποδεδειγμένα επιχειρήματα»), πρέπει να γνωρίζει το εξής: Στα θέματα που σχετίζονται με μεταφυσικά ερωτήματα δεν μπορούμε να έχουμε μετρήσιμες-απτές αποδείξεις (όπως π.χ. έχουμε όταν μετράμε την επιτάχυνση ενός σώματος στο βαρυτικό πεδίο της Γης και καταλήγουμε στο νόμο της βαρύτητας). Το μόνο που διαθέτουμε είναι μη-μετρήσιμες / άυλες αποδείξεις και “ήπια” λογικά επιχειρήματα (ήτοι όχι “αυστηρής” μαθηματικής λογικής), όπως όλα όσα προανέφερα στο κεφάλαιο 2. Ο τομέας της μεταφυσικής μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε μόνο τέτοια στοιχεία και από τη στιγμή που έχουμε μόνο τέτοιου είδους στοιχεία σε αυτά πρέπει να βασιστούμε.
Όλες οι προαναφερθείσες ενδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα δείχνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από το φαΐ και τις υλικές απολαύσεις στη ζωή μας. Κάτι «ανώτερο». Αντίθετα, όσοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κάποιος ανώτερος σκοπός στη ζωή, δεν έχουν ούτε καν τέτοιες άυλες “αποδείξεις”. Δεν έχουν καμία ένδειξη, ούτε κάποιο λογικό επιχείρημα. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει Θεός. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει σκοπός στη ζωή μας. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν έχουμε κανένα λόγο για να ζούμε. Το μόνο που έχουν είναι “πίστη” στο λάθος της πίστης των άλλων.Η θεωρία της εξέλιξης βασίζεται σε ορισμένα απολιθώματα και πειράματα (βλ. και πιο κάτω) και πράγματι εξηγεί το πώς εξελίσσονται τα είδη. Παραδέχομαι ότι η Θεωρία της Εξέλιξης είναι μια σωστή επιστημονική θεωρία η οποία δουλεύει καλάγια την ερμηνεία της βιοποικιλότητας. Όμως δεν είναι μια φιλοσοφική θεωρία. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν κάποιος προσπαθήσει (λανθασμένα) να εφαρμόσει τη θεωρία της εξέλιξης σε άλλα πεδία γνώσης με τα οποία δεν έχει καμία απολύτως σχέση. Ο Wallace και ο Darwin δούλεψαν σκληρά και πράγματι εξήγησαν πολλά πράγματα σχετικά με την εξέλιξη των βιολογικών χαρακτηριστικών ορισμένων ζώων.

Όμως το να πούμε ότι αφού εξηγήσαμε το πώς τα ψάρια βγήκαν στη στεριά και έγιναν αμφίβια, έχουμε αυτομάτως αποδείξει και ότι δεν υπάρχει Θεός αποτελεί ένα τεράστιο και λανθασμένο λογικό άλμα! Ένα τέτοιο άλμα (το οποίο πολλοί βιολόγοι κάνουν σήμερα) δεν μπορεί να υποστηριχθεί με κανέναν τρόπο. Πιο σημαντικό είναι όμως το εξής: Η Θεωρία της Εξέλιξης εξηγεί το «πως» τα είδη εξελίχθηκαν μέχρις ένα σημείο (το «μέχρις ένα σημείο» είναι σημαντικό για αυτό και το επαναλαμβάνω). Δεν εξηγεί όμως το «γιατί»! Ακόμα και αν κάποια μέρα η θεωρία αυτή εξηγήσει τα πάντα, πάλι δεν θα μπορεί να μας πει «γιατί» τα είδη εξελίσσονται κατ’ αυτό τον τρόπο. Γιατί όλα τα είδη ακολουθούν τους κανόνες της εξέλιξης; Ίσως εξαιτίας κάποιου φυσικού νόμου που δεν έχουμε βρει ακόμα; Και γιατί υπάρχει αυτός ο νόμος; Μήπως εξαιτίας κάποιου άλλου νόμου; κ.ο.κ.
Πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε ότι η παρούσα επιστημονική μας γνώση είναι τόσο μικρή και λίγη (ακόμα δεν γνωρίζουμε πως λειτουργεί ο ιός της γρίπης) που είναι τουλάχιστον αστείο το να ισχυρίζεται κανείς είτε ότι έχει βρει το σκοπό της ζωής είτε ότι έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει τέτοιος σκοπός! Δεν είναι σωστό να λέει κανείς «εντάξει, μπορεί να πιστεύουν κάποιοι στην ύπαρξη Θεού και σκοπού στη ζωή, αλλά η επιστήμη δεν απαιτεί την ύπαρξη ενός Θεού!». Και δεν είναι σωστό για πολλούς λόγους: Πρώτον και εγώ είμαι επιστήμονας και πιστεύω ότι υπάρχει Θεός, όπως άλλοι «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει. Επιπλέον, όχι μόνο η πίστη μου αλλά και η λογική μου, μου λέει ότι υπάρχει ανώτερος σκοπός στη ζωή μας. Η λογική μου βασίζεται στις ενδείξεις-αποδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα που ανέφερα στο κεφάλαιο 2.

Το να είσαι επιστήμονας (με την έννοια της «θετικής» επιστήμης όπως την εννοούν πολλοί σήμερα), δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύεις στον Θεό! Υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που δεν έχουν πρόβλημα να συνδυάσουν την επιστημοσύνη τους με το να πιστεύουν στο Θεό [9] [10]. Βέβαια η λογική (αναφέρομαι κυρίως στην “ήπια” λογική εδώ – βλ. παραπάνω – αν και η “αυστηρή” λογική μπορεί να οδηγεί δύο ανθρώπους σε διαφορετικά συμπεράσματα αν ξεκινούν από διαφορετικά αξιώματα) κάποιου άλλου ανθρώπου μπορεί με τα ίδια δεδομένα να φτάσει σε άλλο συμπέρασμα. Η λογική του Godel (του πιο σημαντικού λογικολόγου στην ιστορία των μαθηματικών μετά τον Αριστοτέλη) του έλεγε ότι υπάρχει Θεός (είχε μάλιστα βγάλει και μια λογική απόδειξη περί της ύπαρξης Θεού, την οποία διακριτικά όλοι οι υπέρμαχοι της «μη ύπαρξης σκοπού στη ζωή μας» αγνοούν επιδεικτικά σφυρίζοντας αδιάφορα…μπορεί κανείς να ψάξει στο Yahoo ή στο Google για “GodelproofofGod” για να διαβάσει σχετικά ή να διαβάσει την παράγραφο 2.2 του παρόντος άρθρου)!
Επίσης η λογική πολλών άλλων επιστημόνων τους λέει επίσης ότι υπάρχει Θεός. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί ο άνθρωπος που ηγήθηκε του Προγράμματος Αποκωδικοποίησης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος – DNA (directoroftheHumanGenomeProject) (ναι, ήταν γεννετιστής), εν ονόματι Dr. FrancisCollins! Πράγματι «πιστεύω» ότι υπάρχει Θεός, ωστόσο την ίδια στιγμή έχω και πολύ ισχυρές ενδείξεις υπέρ της άποψης μου. Από την άλλη, όσοι δεν πιστεύουν ότι υπάρχει Θεός δεν διαθέτουν ούτε καν αυτές τις ενδείξεις! Δεν διαθέτουν τίποτα! Απλά ισχυρίζονται ότι «εντάξει, μπορεί τώρα η Θεωρία της Εξέλιξης να μην τα εξηγεί όλα, αλλά κάποια στιγμή ΘΑ τα εξηγήσει»!!! Εντάξει λοιπόν, σύμφωνοι. ΟΤΑΝ τα εξηγήσει, θα αλλάξω και εγώ την ιστοσελίδα μου.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι τον φυσικό κόσμο τον ερευνούμε μέσω της επιστήμης, αλλά τα μεταφυσικά ερωτήματα της ζωής όχι.

 Φυσικός κόσμος                  <===>        Μεταφυσικός κόσμος

 Μετρήσεις + Μαθηματική λογική                    Ένστικτο + Ήπια λογική

                                                          (ίσως και εμπειρικά δεδομένα)

Επιπλέον, ο άνθρωπος δεν διαθέτει μόνο τη Λογική για να φτάσει στην αλήθεια. Διαθέτουμε και το ένστικτο και τη διαίσθηση και δεν γνωρίζουμε το κατά πόσο κάποιο από αυτά τα “εργαλεία” είναι καλύτερο ή πιο έγκυρο από τα άλλα. Το ένστικτο μου και η διαίσθηση μου λένε ότι δεν είμαστε το “ανώτερο” ον στο σύμπαν. Σίγουρα μπορούν κάποιοι άλλοι να πιστεύουν ότι εμείς (ή κάποιο άλλο εξωγήινο είδος που δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα) είμαστε το ανώτερο ον που υπάρχει στο σύμπαν, αλλά έχουν τόσες “απτές αποδείξεις” για τα λεγόμενα τους όσα και εγώ. Πολλοί μαθηματικοί βασίστηκαν αποκλειστικά και μόνο στη διαίσθηση τους για να διαμορφώσουν θεωρήματα τα οποία “πιστεύουν” σχεδόν όλοι οι μαθηματικοί ότι ισχύουν παρά το ότι δεν έχουν αποδειχθεί αληθή έως τώρα. Ακόμα καλύτερα, ορισμένοι μαθηματικοί διατύπωσαν σημαντικά θεωρήματα βασισμένοι στη διαίσθηση τους και στη συνέχεια ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΕ ότι η διαίσθηση τους ήταν σωστή…

What we cannot talk about we must pass over in silence.

Lugwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

Εγώ προσωπικά πιστεύω «κάτι» για όλα τα μεταφυσικά πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να ψάξουμε δια της εμπειρίας και μόνο και τα οποία και εγώ ο ίδιος παραδέχομαι ότι ίσως δεν θα γνωρίσουμε ποτέ. Άλλωστε αυτό που αποκαλούμε “αλήθεια” δεν είμαστε βέβαιοι ούτε καν αν υπάρχει! Ωστόσο μόνο του το γεγονός ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε κάτι δεν είναι κριτήριο για τη σημαντικότητα του! Έτσι μπορεί να μην μπορέσουμε ποτέ (αν και σαν φιλόσοφοι θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε) να μάθουμε ποια είναι η «αληθινή» πραγματικότητα σχετικά με αυτά τα θέματα, όμως το «άγιο δισκοπότηρο» αυτής της ανακάλυψης θα είναι που θα αποτελεί τον στόχο κάθε έρευνας του ανθρώπου και θα μας παροτρύνει να συνεχίσουμε την αναζήτηση.

Σκοπός των παραπάνω δεν είναι να δείξω ότι κατέχω την απόλυτη γνώση, αλλά απλά να δείξω ότι κάθε πλευρά έχει τα επιχειρήματα της τα οποία δεν πρέπει να αγνοούνται. Είναι λάθος να θεωρούμε πως ό,τι δεν μπορεί να εξετάσει ή αποδείξει η επιστήμη αυτομάτως “δεν υπάρχει”. Η επιστήμη και η θρησκεία πρέπει να δουλέψουν μαζί για να ανακαλύψουν την αλήθεια και όχι να πιστεύουν ότι διαθέτει – η κάθε μια με τον δικό της τρόπο – το μοναδικό κλειδί για τα μυστικά του σύμπαντος.

3.1 Σχετικά με την Πίστη

Επειδή η έννοια της “πίστης” είναι σημαντική, πρέπει να αναλυθεί περεταίρω. Πίστη σημαίνει να είσαι βέβαιος για την ορθότητα μιας πρότασης χωρίς να διαθέτεις στοιχεία που να την αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η πίστη σε κάτι (όπως π.χ. στην ύπαρξη σκοπού ή στην ύπαρξη Πρώτης Αιτίας) μπορεί να βασίζεται τόσο σε στοιχεία/τεκμήρια όσο και στη λογική και δεν είναι αποκλειστικά και μόνο αποκύημα της φαντασίας (όπως έχω δείξει παραπάνω). Στο κεφάλαιο αυτό δείχνω ότι η πίστη είναι κάτι που χρησιμοποιούμε σε κάθε έκφανση της ζωής μας, όχι μόνο στη θρησκεία. Για να το δείξω αυτό καταγράφω και αναλύω 7 παραδείγματα:

Faith Paradigms

Τα παραπάνω παραδείγματα δείχνουν ένα απλό πράγμα: Η “πίστη” δεν είναι κάτι που χρησιμοποιούν μόνο οι θρησκευόμενοι, αλλά κάτι που χρησιμοποιούν και οι ιστορικοί, οι μαθηματικοί, ο κάθε άνθρωπος κάθε μέρα όταν εμπιστεύεται το φίλο του, όταν πιστεύει αυτά που του λέει το παιδί του…

4. Λάθος εφαρμογές της επιστήμης

Όπως ανέφερα και παραπάνω, όλα τα προβλήματα διαμάχης Επιστήμης-Θρησκείας ξεκινούν από το λάθος που κάνουν ορισμένοι να εφαρμόσουν ορισμένες επιστημονικές θεωρίες σε πεδία με τα οποία δεν έχουν καμία σχέση. Τα καλύτερα παράδειγματα τέτοιας λανθασμένης εφαρμογής τη σημερινή εποχή είναι η προσπάθεια που κάνουν κάποιοι να εφαρμόσουν τη θεωρία της εξέλιξης στη φιλοσοφία όσο και η προσπάθεια των νευροβιολόγων να εξηγήσουν την ανθρώπινη συνείδηση με όρους χημείας.

4.1 Η λάθος προσπάθεια εφαρμογής της Εξέλιξης στη φιλοσοφία

Για να μιλήσουμε για τη Θεωρία της Εξέλιξης πρώτα πρέπει να κάνουμε ορισμένες διευκρινήσεις σχετικά με το τι ονομάζουμε “Θεωρία της Εξέλιξης” (ΘτΕ). Ο όρος “θεωρία της εξέλιξης” πρέπει κατ’ αρχήν να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι τόσο ξεκάθαρος και μονοσήμαντος όσο πολλοί πιστεύουν. Με τον ίδιο όρο οι βιολόγοι αναφέρονται στην μικρο-εξέλιξη, όσο και στη μάκρο-εξέλιξη.

Η μικρο-εξέλιξη, ήτοι η εξέλιξη των ειδών για να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον, είναι μια επιστημονική θεωρία που έχει πολλά στοιχεία να συνηγορούν υπέρ της. Ποιος από εμάς δεν έχει βιώσει το κλασικό παράδειγμα των ιών οι οποίοι με τη συχνή χρήση των αντιβιοτικών έχουν πλέον γίνει περισσότερο ανθεκτικοί σε αυτά;

Αντίθετα η μακρο-εξέλιξη, ήτοι η δημιουργία τελείως νέων ειδών από κάποιο υπάρχον, έχει και αυτή πολλά στοιχεία υπέρ της αλλά δεν έχει αποδειχθεί στον ίδιο βαθμό με τη μικρο-εξέλιξη. Για παράδειγμα πολλά πειράματα σε fruit flies (μύγες φρούτων) που είχαν στα στόχο τη δημιουργία νέων ειδών μυγών με τη χρήση ραδιενέργειας ή χημικών δεν πέτυχαν το στόχο τους. Πολλά επιστημονικά πειράματα με μύγες και έντομα, έχουν παρατηρήσει τυχαίες μεταλλάξεις, αλλά καμία από αυτές δεν οδήγησε σε νέα βελτιωμένα είδη! Δεν έχουμε δει στη φύση τη δημιουργία νέων ειδών. Δεν έχουμε δει μεταλλάξεις του DNA οι οποίες να είναι ευνοϊκές για τους οργανισμούς (μην ξεχνάμε ότι ο πλήρης όρος δεν είναι απλά “μακρο-εξέλιξη”, αλλά “δημιουργία νέων ειδών μέσω της επίδρασης του μηχανισμού της φυσικής επιλογής σε τυχαίες μεταλλάξεις DNA”). Ο όρος “εξέλιξη” πολλές φορές χρησιμοποιείται επίτηδες και για τα δύο είδη εξέλιξης με μόνο στόχο να δημιουργήσει σύγχυση και να “προβάλλει” τα επιστημονικά στοιχεία υπέρ της μικρο-εξέλιξης και στην υπό διερεύνηση μακρο-εξέλιξη. Μικρές λεπτομέρειες, αλλά σημαντικές…

Σε κάθε περίπτωση όμως, η πεποίθηση πως ο μηχανισμός “εξέλιξη μέσω τυχαίων μεταλλάξεων και φυσικής επιλογής” αποτελεί τον ΜΟΝΑΔΙΚΟ μηχανισμό που λειτουργεί στη φύση παραμένει η βάση των προβλημάτων της ΘτΕ και της χρήσης της από άθεους ή υλιστές για την “απόδειξη” των λεγομένων τους. Ο δογματισμός δεν έγκειται στην ανακοίνωση ενός μηχανισμού που ανακαλύφθηκε, αλλά στην έντονη πίστη πως αυτός ο μηχανισμός αποτελεί και το απόλυτο της αλήθειας την οποία αναζητούμε.

Ερωτήματα για την εγκυρότητα της θεωρίας της μακρο-εξέλιξης έχει και η φυσική αλλά και η κοινή λογική μερικά από τα οποία συνοψίζω παρακάτω:

• Πως ένα φυσικό σύστημα εξελίσσεται προς κάτι τελειότερο από μόνο του, χωρίς καμία εξωτερική αλληλεπίδραση ή κατεύθυνση; Γνωρίζουμε από το 2ο νόμο της θερμοδυναμικής ότι όλα τα συστήματα τείνουν προς κατάσταση μεγαλύτερης εντροπίας (αταξίας) με την πάροδο του χρόνου.
• Πως τα είδη εξελίσσονται από καθαρή τύχη; Πως παράγεται νέα πληροφορία από μια τυχαία διαδικασία (που κατά κανόνα καταστρέφει πληροφορία, δεν την οργανώνει); [βλ. εδώ τη σχετική αμηχανία του Dawkins σε μια σχετική ερώτηση] Γιατί πρέπει να αποκλείσουμε την Ελεύθερη Βούληση από καίριο μηχανισμό που παίζει ρόλο στη Φύση;
• Ο άνθρωπος είναι το κυρίαρχο είδος στη Φύση και όμως ΣΧΕΔΙΑΖΕΙ συνεχώς νέα είδη με διασταυρώσεις. Γιατί λοιπόν να είμαστε δογματικοί και να αποκλείουμε και τη συνεισφορά του σχεδιασμού (μαζί με το μηχανισμό που περιγράφει η ΘτΕ) στην εξέλιξη; Το να θεωρούμε πως ο ένας μηχανισμός που κάποτε κάποιος βρήκε είναι η πανάκεια είναι αντι-επιστημονικό (τουλάχιστον).
• Ποια είναι τα όρια του “είδους”; Αν εξελιχθώ και αλλάξω κάποια χαρακτηριστικά μου, θα είμαι ένας εξελιγμένος άνθρωπος. Από ποιο σημείο “εξέλιξης” και μετά αλλάζω… “είδος”; Οι σύγχρονες θεωρίες της βιολογίας παραδέχονται μια μη-γραμμική ιστορία των ειδών με πολλούς διαφορετικούς προγόνους που λειτουργούν σαν starting points της διαδρομής των απογόνων τους – μήπως αυτό σημαίνει πως τελικά τα είδη παραμένουν ίδια; (βλ. Evolution and Intelligent Design – The way to an agreement)
• Οι μεταλλάξεις είναι όπως είπαμε παραπάνω κατά κανόνα ΚΑΚΕΣ για τους οργανισμούς. Πως λοιπόν πολλές τέτοιες αρνητικές επιδράσεις συντονίζονται και αν γίνουν πολλές καταλήγουν τελικά να δημιουργήσουν κάτι… “καλό” για τον οργανισμό;
• Αν το κριτήριο για τον ορισμό του “είδους” είναι η ικανότητα παραγωγής γόνιμων απογόνων, τότε τι συμβαίνει με τα βακτηρίδια και τους ασεξουαλικά αναπαραγόμενους οργανισμούς; Η ερώτηση δεν είναι ασήμαντη μια και αυτοί οι οργανισμοί είναι και η αρχή της ζωής (τι είναι “ζωή” αλήθεια;) και οι περισσότεροι αυτή τη στιγμή στον πλανήτη. Συν τοις άλλοις, τι δείχνει η δημιουργία ΥΒΡΙΔΙΩΝ;
• Με βάση τη λογική της ΘτΕ έχουμε άλλο είδος όταν το ένα ζώο δεν μπορεί να κάνει γόνιμους απόγονους με ένα άλλο. Και όμως νομοτελειακά αυτά τα δύο είδη ΕΙΝΑΙ συγγενείς αφού κάποτε ΥΠΗΡΞΑΝ απόγονοι του ενός και του αυτού είδους! Ίσως μετά από πολύ καιρό χάνεται η ικανότητα αναπαραγωγής μεταξύ των τελικών απογόνων; Πως όμως θα δοκιμαστεί και θα τεσταριστεί επιστημονικά αυτό; Πραγματικά οι επιστήμονες περιμένουν και τεστάρουν το αν ένα γουρούνι π.χ. έχει δυνατότητα αναπαραγωγής με… άνθρωπο; ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΣΤΕΙΟ; Και όμως άνθρωποι πρωτόγονοι (και όχι μόνο) μπορεί και κάνουν σεξ με ζώα… Και επιστήμονες προσπαθούν να δημιουργήσουν ΥΒΡΙΔΙΑ ανθρώπου-χοίρου (κάτι που η Μ. Βρετανία ενέκρινε επίσημα το 2007)… Γιατί λοιπόν είμαστε “διαφορετικό είδος” είπαμε;
• Το ανθρώπινο DNA διαφέρει από αυτό των πιθήκων λιγότερο από 1%. Ωστόσο εμείς και οι πίθηκοι διαφέρουμε κατά πολύ περισσότερο σε ικανότητες, δυνατότητες κλπ… Δεν μας λέει αυτό κάτι για τα όρια της ΘτΕ;

Και σε αυτό το πλαίσιο συζήτησης έχει σημασία και το εξής γεγονός: ο ορισμός του τι είναι “είδος” δεν είναι κάτι στο οποίο έχουν αποφασίσει οι βιολόγοι! Αυτό είναι κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν. Ο ορισμός “διαφορετικά είδη είναι αυτά που δεν μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους” δεν είναι καλός και εφαρμόσιμος. Υπάρχουν για παράδειγμα περιπτώσεις όπου δύο είδη διασταυρώνονται και κάνουν ένα υβρίδιο (π.χ. σε φυτά) [13]. Υπάρχουν επίσης και περιπτώσεις ζώων τα οποία αναπαράγονται ασεξουαλικά [14] και μάλιστα αυτά αποτελούν και τις πλέον σημαντικές περιπτώσεις αφού από αυτά τα όντα ξεκίνησε η ζωή (σύμφωνα με τη ΘτΕ) και αυτά συνεχίζουν να αποτελούν την πλειοψηφία των όντων πάνω στον πλανήτη (βλ. βακτηρίδια). Συν τοις άλλοις, ο έλεγχος της μη-συμβατότητας σε θέματα αναπαραγωγής είναι κάτι που ελάχιστες φορές γίνεται στην πράξη [15]. Τις περισσότερες φορές οι επιστήμονες “ονομάζουν” διαφορετικό είδος μία απλή αλλαγή στο χρώμα των φτερών μια πεταλούδας ή στο μήκος των αυτιών ενός λαγού. Δύσκολο να δεχθεί κανείς ότι αυτό είναι ένα νέο είδος. Η συζήτηση για τον ορισμό των ειδών φτάνει μάλιστα σε σημείο να αγγίζει και τη φιλοσοφία. Σύμφωνα με τους νομιναλιστές, η έννοια του “είδους” είναι μια εφεύρεση του ανθρώπου και ένα κατασκεύασμα της ανθρώπινης γλώσσας και όχι κάτι που υπάρχει – δες [16].

Ο Δαρβίνος ο ίδιος ήταν ενάντια στην ιδέα της ίδιας της έννοιας “είδος” και τον σαφή διαχωρισμό μεταξύ “ειδών” με βάση τον ορισμό τους ως ομάδες ατόμων με τα παρόμοια χαρακτηριστικά. Για τον Δαρβίνο, δεδομένου ότι όλα τα άτομα ενός πληθυσμού εξελίσσονται συνεχώς, ο καθορισμός των ειδών είναι κάτι απολύτως αυθαίρετο και βασίζεται στην υποκειμενική άποψη του κάθε φυσιοδίφη! Ήταν μάλιστα πραγματικά υπερήφανος ότι είχε λύσει το πρόβλημα του καθορισμού των “ειδών” με να επισημάνει ότι ο εξελικτικός μηχανισμός αλλάζει συνεχώς τα χαρακτηριστικά των πληθυσμών και το που θα χαραχθεί η διαχωριστική γραμμή για να καθορίσει ένα νέο/διαφορετικό είδος είναι κάτι απολύτως υποκειμενικό!!! [17]

Η ίδια η “φύση” της θεωρίας της εξέλιξης είναι κάτι που χρίζει μεγάλης συζήτησης. Για παράδειγμα ας προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε εμάς τους ανθρώπους με τα σκυλιά με όρους “εξέλιξης”. Εμείς κουραζόμαστε 15 ώρες την ημέρα για να έχουμε φαϊ, ενώ τα σκυλιά το βρίσκουν έτοιμο από εμάς. Εμείς μοχθούμε για να έχουμε ένα σπίτι, ενώ τα σκυλιά το βρίσκουν έτοιμο από εμάς. Εμείς μπορεί να μην έχουμε ασφάλεια υγεία, αλλά τα σκυλιά έχουν τους καλύτερους κτηνίατρους που μπορούμε να βρούμε. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να πάσχουν από κατάθλιψη επειδή είναι μόνοι, αλλά οι σκύλοι πάντα θα έχουν έναν άνθρωπο για συντροφιά. Ποιο είδος είναι πιο “εξελιγμένο”;
Και η συζήτηση μπορεί να πάρει περίεργη τροπή αν αναλογιστούμε τη σύγκριση ανθρώπου-βακτηριδίων. Τα τελευταία έχουν αποδείξει ότι μπορούν και επιβιώνουν καλύτερα από κάθε άλλο είδος σχεδόν από τότε που υπάρχει ο πλανήτης μας. Αυτό τα κάνει πιο εξελιγμένα με όρους “εξέλιξης με φυσική επιλογή”; Αν ναι, τότε γιατί δεν προσπαθούμε να εξελιχθούμε και εμείς σε κάτι παρόμοιο; Αν όχι, τότε γιατί έχουν καταφέρει να επιβιώσουν τόσα δισεκατομμύρια χρόνια;

Η θεωρία της εξέλιξης είναι μη-διαψεύσιμη

Σύμφωνα με τον Carl Popper, σε κάθε επιστημονική θεωρία πρέπει να μπορείς με κάποιον τρόπο να αποδείξεις ότι η θεωρία είναι λανθασμένη, αλλιώς δεν πρόκεται για πραγματικά επιστημονική θεωρία. Για παράδειγμα, η θεωρία που λέει “όλοι οι βάτραχοι είναι πράσινοι”, αποδεικνύεται λάθος αν ανακαλύψουμε κάπου ένα βάτραχο μαύρο. Ωστόσο η θεωρία της εξέλιξης δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να αποδειχθεί λανθασμένη, άρα δεν είναι γνήσια επιστημονική θεωρία. Όταν οι εξελικτικοί βιολόγοι βλέπουν ένα είδος, το ‘βαπτίζουν’΄ως “ικανό για επιβίωση”, ενώ όταν δουν ένα είδος που έχει εκλείψει το ‘βαπτίζουν’ ως “μη-ικανό για επιβίωση”. Και στις δύο περιπτώσεις η ‘βάπτιση’ γίνεται εκ των υστέρων και όχι εκ των προτέρων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει δυνατότητα να αποδειχθεί ότι η θεωρία είναι λάθος ποτέ!

Κλασικό παράδειγμα των παραπάνω είναι η περίπτωση του ψαριού κοιλάκανθος (coelacanth ή Latimeria chalumnae). Το ψάρι αυτό πιστευόταν ότι έχει εκλείψει από την Κρητιδική περίοδο. Έτσι οι εξελικτικοί βιολόγοι έλεγαν ότι το εν λόγω ζώο “δεν ήταν ικανό για επιβίωση και ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής το έκανε να εκλείψει”. Όμως το 1938 το εν λόγω ψάρι ανακαλύφθηκε ότι ζει και βασιλεύει! Μεγάλη αναταραχή επικράτησε στο χώρο της επιστήμης για την ανακάλυψη του, όμως οι εξελικτικοί βιολόγοι δεν αγχώθηκαν ιδιαίτερα να την εξηγήσουν. Και εκεί που θα νόμιζε κανείς πως η ανακάλυψη του ψαριού θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της εξέλιξης είχε κάνει λάθος στην περίπτωση του, οι εξελικτικοί βιολόγοι απλά είπαν “εντάξει, το ψάρι ήταν ικανό για επιβίωση και άρα επιβίωσε σύμφωνα με το μηχανισμό της φυσικής επιλογής”! Έτσι απλά. Και η ζωή συνεχίζεται…

Λανθασμένη επέκταση στη Φιλοσοφία…

Αν τώρα προσπαθήσουμε λανθασμένα να επεκτείνουμε την εφαρμογή της Θεωρίας της Εξέλιξης στο ερώτημα του αν υπάρχει σκοπός στην ύπαρξη του σύμπαντος, τότε θα καταλήξουμε στο περίεργο και άλλογο συμπέρασμα ότι είμαστε ένα «ατύχημα» της φύσης, ότι υπάρχουμε από «τύχη» επειδή απλά…έτυχε διάφορα άτομα και μόρια να συναντηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μας σχηματίσουν! Και γιατί υπάρχουμε; Χωρίς κανένα λόγο! Αυτό είναι ΜΗ-λογικό: με το να λες κάτι τέτοιο μειώνεις την αξία της ανθρώπινης ζωής και την εξομοιώνεις με την αξία μιας μπανάνας! Και επιλέγεις να αγνοήσεις όλες εκείνες τις ενδείξεις που αναφέρω στο σημείο 2. Αν δεν έχουμε κάποιο σκοπό στη ζωή και όλα είναι τόσο μάταια, τότε γιατί προσπαθούμε συνέχεια να «βγούμε» από το θνητό μας σώμα και να αναπτυχθούμε πνευματικά; Γιατί προσπαθούμε να σχεδιάσουμε νέα είδη; Το να λες ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε από το Θεό είναι σίγουρα περισσότερο επιστημονικό όσο και το να λες ότι δεν δημιουργήθηκε από κανέναν και ότι υπάρχει από πάντα χωρίς κανένα λόγο…

Δεν γνωρίζω αν η μακρο-εξέλιξη τελικά ισχύει ή όχι. Πρόθεση μου δεν είναι να κρίνω μία βιολογική θεωρία αλλά να θέσω την αντίθεση μου σε λάθος (δογματικούς) τρόπους σκέψης. Η μακρο-εξέλιξη δεν έχει παρατηρηθεί μέχρι στιγμής πολλές φορές στη φύση, με λίγες εξαιρέσεις οι οποίες εξετάζονται – βλ. [11] και [12]. Άρα είναι για εμένα σωστό το να μην αναφέρομαι σε αυτή σαν να είναι “γεγονός” ή κάτι που “ισχύει” σχεδόν σίγουρα. Όταν αποδειχθεί 100% καλώς θα κάνει να αποδειχθεί. Έως τότε όμως δεν μπορώ να δεχθώ το να χρησιμοποιείται και μάλιστα με λάθος τρόπο. Και ειδικά όταν στην επιστήμη υποτίθεται πως ΕΝΑ αντι-παράδειγμα αρκεί για να καταρρεύσει μια θεωρία! (βλ… Κουν) Δηλαδή το ότι βλέπουμε τη χελώνα να μην έχει… εξελιχθεί τα τελευταία εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια δεν έχει καμία επίδραση στην αυθεντία της ΘτΕ; Το ότι βλέπουμε το βακτηρίδιο να είναι πιο καλά προσαρμοσμένο από τον άνθρωπο για επιβίωση αλλά εμείς να επιμένουμε να θεωρούμαστε “πιο εξελιγμένοι” δεν έχει καμία επίδραση στην αυθεντία της ΘτΕ; Το γεγονός ότι η ΘτΕ δεν κάνει προβλέψεις για το μέλλον όπως κάθε επιστημονική θεωρία πρέπει να κάνει δεν έχει καμία επίδραση στην αυθεντία της ΘτΕ;

Όλα τα προβλήματα ξεκινάνε από το ότι οι οπαδοί της ΘτΕ δογματικά ανακοινώνουν πως αυτή εξηγεί τα… πάντα (αλλά και τα πάντα – στα ζωάκια αναφέρομαι)… Αν απλά έλεγαν ταπεινά πως “βρήκαμε ένα μηχανισμό που ισχύει, αλλά αυτός είναι μέρος μόνο του παζλ” τότε δεν θα βρισκόντουσαν στη δύσκολη θέση να πρέπει να εξηγήσουν ερωτήματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν σχετικά με τις χελώνες ή τα βακτηρίδια…
Η αντίθεση μου σε τέτοιους τρόπους σκέψης είναι ακόμα εντονότερη όταν γνωρίζω και βλέπω πως το θεμέλιο αυτού του τρόπου σκέψης είναι ένα υλιστικό ή μηδενιστικό φιλοσοφικό δόγμα. Σήμερα είναι η μακρο-εξέλιξη, αύριο μπορεί να είναι η θεωρία Χ. Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να μην αφήνουμε τα φιλοσοφικά πιστεύω μας να μας υπαγορεύουν την επιστήμη μας.

ΘτΕ και Άνθρωπος…

Εκτός του ότι δεν είναι σωστή η επέκταση της θεωρίας της εξέλιξης στη φιλοσοφία, πολλοί πιστεύουν ότι δεν είναι σωστή ακόμα και η επέκταση της στον άνθρωπο. Ο συνιδριτής της Θεωρίας της Εξέλιξης, Alfred Russel Wallace (δημοσίευσε πρώτος τη θεωρία της εξέλιξης ένα χρόνο πριν τον Δαρβίνο, ο οποίος απλά έκλεψε πολλές ιδέες του από τον Wallace), πίστευε ότι η Θεωρία της Εξέλιξης – αν και μια σωστή θεωρία – δεν μπορεί να εξηγήσει τον άνθρωπο. Αυτός ο γίγαντας της βιολογίας ο οποίος διατέλεσε και πρόεδρος του Τμήματος Ανθρωπολογίας και του Τμήματος Βιολογίας της Βρετανικής Εταιρίας Επιστημών (British Association) πίστευε ότι η πνευματικότητα του ανθρώπου είναι κάτι που ξεφεύγει από τους νόμους της εξέλιξης και το οποίο μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την ύπαρξη μιας ανώτερης οντότητας όπως ένας Θεός [βλ. το σχετικό άρθρο μου Russel Wallace για λεπτομέρειες].
Ο ίδιος ο Δαρβίνος αναγνώριζε πως η Αχίλλειο Πτέρνα της θεωρίας της εξέλιξης είναι ο ανθρώπινος “αλτρουισμός”. Πως μπορεί η θεωρία της εξέλιξης να εξηγήσει τον Αλτρουισμό; Πως μπορεί κάποιος άνθρωπος, στα πλαίσια ενός μοντέλου «επιβίωσης του ισχυρότερου», να διακινδυνεύει τη ζωή του για να σώσει έναν άγνωστο (ή ακόμα και έναν εχθρό του), χωρίς να περιμένει να πάρει κάποιο αντάλλαγμα;
Οι σημερινοί εξελικτικοί βιολόγοι, όπως ο Richard Dawkins, προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο με σαθρά επιχειρήματα του τύπου “και το τάδε ζώο επιδεικνύει αλτρουιστική συμπεριφορά”. Ωστόσο όλοι τους κάνουν το λάθος να συγχέουν την φαινομενικά “καλή” συμπεριφορά ενός ζώου που στόχο έχει κάποιο αντάλλαγμα (άμεσο ή έμμεσο) με τον καθαρό ανθρώπινο αλτρουισμό ο οποίος σημαίνει “δίνω χωρίς να παίρνω απολύτως τίποτα”. Όλοι οι σημερινοί βιολόγοι όταν αναφέρονται στον αλτρουισμό ουσιαστικά αναφέρονται σε συμπεριφορές του τύπου “κάνω κάτι για να πάρω κάτι σε αντάλλαγμα” και όχι σε πραγματικό αλτρουισμό.
Η φύση της θεωρίας της εξέλιξης βασίζεται σε πολλά δόγματα, όπως το δόγμα “δεν διαφέρουμε σε τίποτα από τα άλλα ζώα”, το δόγμα του υλισμού (είμαστε μόνο πολύπλοκα διατεταγμένη ύλη) ή του μηδενισμού (όλα είναι τυχαία, γιατί να νοιαζόμαστε για το ο,τιδήποτε;). Και κάθε σχετική συζήτηση θέλει προσεκτική ανάλυση και προετοιμασία. Αν η διδαχή της ΘτΕ ενσωματώνει και τη διδαχή φιλοσοφικών ΔΟΓΜΑΤΩΝ όπως ο μηδενισμός (όλα είναι τυχαία και μάταια) τότε πρέπει να επανεξετάσουμε πολλά…

Η θεωρία της εξέλιξης πρέπει να παραμείνει στο πεδίο της βιολογίας και να αφήσει την απάντηση των μεταφυσικών ερωτημάτων στους φιλοσόφους…

4.2 Η λάθος προσπάθεια εξήγησης της συνείδησης μέσω της χημείας

Οι νευροβιολόγοι σήμερα προσπαθούν να εξηγήσουν την ανθρώπινη συνείδηση με τη βοήθεια της χημείας των νευρώνων στο μυαλό μας. Αυτό δεν φαίνεται να το καταφέρνουν και σήμερα, εν έτει 2009/12, τα μυστικά της συνείδησης μας παραμένουν πολύ καλά κρυμμένα.

Ορισμένοι θεωρούν ότι υπάρχει πρόοδος και πως είναι απλά θέμα χρόνου το να εξηγηθούν τα πάντα σχετικά με το μυαλό μας από την επιστήμη. Αυτό όμως που δεν καταλαβαίνουν είναι ότι βαδίζουν σε λάθος μονοπάτι. Οι νευροβιολόγοι σήμερα βρίσκουν ένα μέρος του εγκεφάλου να έχει δραστηριότητα όταν κάνουμε κάτι και θεωρούν ότι έτσι προσεγγίζουν την ανθρώπινη σκέψη. Βλέπουν κάποιους νευρώνες να ανταλλάσσουν χημικά μηνύματα με διπλανά τους κύτταρα και πιστεύουν ότι σταδιακά φτάνουν στην ερμηνεία της ανθρώπινης συνείδησης. Όμως δεν λαμβάνουν υπόψην τους πολλά πράγματα: Η εύρεση συσχέτισης μεταξύ δύο πραγμάτων δεν σημαίνει ότι το ένα είναι αιτία του άλλου. Το να προσπαθείς να εξηγήσεις την ανθρώπινη συνείδηση μέσω της ανάλυσης των νευρώνων και των χημικών ερεθισμάτων σε ατομικό επίπεδο, είναι σαν να προσπαθείς να αναλύσεις την “υγρότητα” του νερού αναλύοντας τα χημικά στοιχεία του οξυγόνου και του υδρογόνου. Η συνείδηση μας είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο των νευρώνων μας.
Η μηχανιστική αντίληψη ορισμένων νευροβιολόγων (ευτυχώς όχι όλων) για τη συνείδηση μας, βλέπει το πρόβλημα στις λάθος διαστάσεις του και με λάθος τρόπο. Όταν κάποιος ρωτάει “γιατί πετάει αυτό το αεροπλάνο;” θα μπορούσαμε να απαντήσουμε “πετάει επειδή τα άτομα του αέρα συγκρούονται με τα άτομα στο κάτω μέρος των φτερών και δημιουργούν άνωση”. Όμως αν μέναμε εκεί θα παραλείπαμε τους βασικούς και πραγματικά ουσιώδεις λόγους για τους οποίους πετάει: το ότι κάποιος αποφάσισε να φτιάξει αυτό το αεροπλάνο, το ότι κάποιος το σχεδίασε, το ότι ένας άνθρωπος ήθελε να γίνει πιλότος και εκπαιδεύτηκε για αυτό, το ότι ο πιλότος σήμερα αποφάσισε να απογειώσει το αεροπλάνο στον αέρα. Οι νευρώνες πράγματι είναι εκεί. Και πράγματι επιτελούν λειτουργίες. Κανείς δεν το αρνείται αυτό. Όμως το να βλέπει κανείς μόνο αυτούς τους νευρώνες και να μην βλέπει τη συνολική εικόνα από “πάνω προς τα κάτω” είναι απλά λάθος. Το νερό τρέχει μέσα από σωλήνες. Αν σπάσουν οι σωλήνες το νερό παύει να τρέχει. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το νερό είναι ιδιότητα των σωλήνων ή ότι παράγεται από αυτούς…

Επιπλέον η ανάλυση της λειτουργίας των νευρώνων μας δίνει πληροφορίες για τις λειτουργίες του ανθρωπίνου εγκεφάλου. Όμως όλοι μας γνωρίζουμε ότι η “συνείδηση” είναι περισσότερο μία κατάσταση και όχι μια λειτουργία. Πως λοιπόν μπορεί η νευροβιολογία να ανακαλύψει τα μυστικά της αναλύοντας λειτουργίες; [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26]

Σε  τελική ανάλυση ακόμα και αν βρούμε πως ο νευρώνας νο. 827 ενεργοποιείται κάθε φορά που κλείνουμε τα μάτια μας, αυτό δεν θα έχει να μας πει τίποτα για το πως νοιώθουμε όταν κλείνουμε τα μάτια μας, για το λόγο για τον οποίο θέλουμε να κλείσουμε τα μάτια μας κλπ.

Η σημερινή επιστήμη δεν μπορεί να βρει απάντηση στο πως η συνείδηση δημιουργείται από την ύλη. Μήπως αυτό οφείλεται στο ότι ψάχνει λάθος ερώτημα. Σήμερα ολοένα και αυξάνει η δημοτικότητα της θεωρίας πως η ύλη είναι αποτέλεσμα της συνείδησης και όχι το αντίστροφο! (βλ. κβαντομηχανική και τη σημασία που δίνει στον παρατηρητή) Τα πάντα που νομίζουμε πως “υπάρχουν” είναι εκφάνσεις των αισθήσεων μας. Με αυτή την έννοια το δέντρο που βλέπω να “υπάρχει” είναι κάτι που έχει δημιουργήσει ο εγκέφαλος μου αντιλαμβανόμενος και ερμηνεύοντας τα σήματα των αισθητηρίων οργάνων μου. Ο “υπαρκτός” λοιπόν κόσμος αποτελεί αποτέλεσμα και όχι την αιτία. Από την άλλη η συνείδηση φαίνεται να είναι πολύ πιο θεμελιώδης στην ουσία της από την ύλη. Μπορείς να αμφισβητήσεις πως αυτό το post που βλέπεις υπάρχει (στην πιο απλή περίπτωση κάποιος που είναι τυφλός δεν το βλέπει), αλλά ποτέ δεν θα αμφισβητήσεις την ικανότητα ΟΛΩΝ των ανθρώπων να μιλάνε για το “εγώ” τους, σαν συνειδητά όντα. Έτσι όπως το βλέπω δηλαδή η συνείδηση έχει τα πρωτεία επί της ύλης και όχι το αντίστροφο.

Ένα ηλεκτρόνιο είναι ένα ηλεκτρόνιο. 
Πολλά ηλεκτρόνια είναι πολλά ηλεκτρόνια. 
Πολλά ηλεκτρόνια δεν μπορούν να είναι “συνείδηση”. 
Δεν γίνεται να παραχθεί κάτι τόσο άυλο από την ύλη.

Πόσο ζυγίζει μια ιδέα;

Ο νους αλλάζει συνέχεια κύτταρα. Και όμως πάντα αισθανόμαστε οι ίδιοι. Πως γίνεται αυτό αν η συνείδηση είναι αποτέλεσμα της ύλης; (βλ. και Νους, Μορφογενετικά πεδία, Κβαντική φυσική…)

Αν δω έναν πίνακα και ξαφνικά “τρελαθώ” και του πετάξω ένα ποτήρι για να τον καταστρέψω, η σημερινή ψυχολογία θα πει ότι πάσχω από το σύνδρομο Sendhal: η συγκίνηση από έργα τέχνης με κάνει να συμπεριφέρομαι παράλογα. Οι νευρώνες μου λοιπόν μου είπαν τι να κάνω; Μήπως αναγάγοντας τα πάντα στους νευρώνες χάνεται η “ελεύθερη βούληση”; Εγώ ήθελα να πετάξω το ποτήρι σε τελική ανάλυση…

Το να είσαι υλιστής σημαίνει να μεταχειρίζεσαι τους νεκρούς σαν να μην γεννήθηκαν ποτέ… [Nassim Nicholas Taleb]

Η σημερινή επιστήμη δυσκολεύεται να βρει την ανθρώπινη συνείδηση γιατί λειτουργεί κάτω από το δόγμα του υλισμού. Ο υλισμός εξ’ ορισμού δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις για τη σχέση υποκειμένου – αντικειμένου. Στη σύγχρονη κβαντομηχανική έχουμε βρει ότι ο παρατηρητής ουσιαστικά διαμορφώνει, απλά κοιτώντας, το αποτέλεσμα ενός πειράματος (βλ. για παράδειγμα το περίφημο πείραμα των δύο σχισμών). Όμως αν συμβαίνει αυτό και ταυτόχρονα οι υλικές αλληλεπιδράσεις δεν είναι ικανές να κάνουν κάτι τέτοιο, αυτό δεν σημαίνει ότι η συνείδηση μας αποτελείται από κάτι το μη-υλικό, όπως λέει και ο Neumann;

Αν δέχεσαι αξιωματικά ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο εκτός από την ύλη, πως μπορείς να βρεις το πνεύμα; Η απάντηση είναι ότι δεν μπορείς. Μόνο αν αλλάξουμε τις βάσεις της σημερινής επιστήμης και απομακρυνθούμε από το δόγμα του υλισμού θα μπορέσουμε να βρούμε την απάντηση…

Το πρόβλημα της ανθρώπινης συνείδησης ίσως αποτελέσει τελικά την αχίλλειο πτέρνα της σύγχρονης υλιστικής θεώρησης του κόσμου που μερικοί άθεοι θέλουν να επιβάλλουν δια της πλαγίας οδού…

Σημείωση: Για την ανθρώπινη συνείδηση βλ. και το σχετικό αγγλικό άρθρο που έχω γράψει στη διεύθυνση Human Consciousness and the End of Materialism.

4.3 Ιατρική – Ένα λάθος επιχείρημα υπέρ της επιστήμης

Πολλές φορές σε διάφορους διαλόγους βλέπω άτομα να χρησιμοποιούν την Ιατρική σαν το ύστατο επιχείρημα υπέρ της επιστήμης. “Αν αρρωστήσεις, τι θα κάνεις; Δεν θα πας στο γιατρό;”, ρωτάνε με προσποιητή απλότητα και λίγη αυταρέσκεια…

Πόσο όμως μπορεί να είναι η ιατρική “επιστήμη” με την έννοια που οι φίλοι του επιστημονισμού το επιθυμούν;

Όποιος (και εγώ το έχω κάνει) έχει κάνει εγχείρηση θα έχει προσέξει ένα μικρό έντυπο που του δίνουν να υπογράψει πριν μπει στο χειρουργείο: “Δέχομαι ότι η ιατρική ΔΕΝ είναι μια ακριβής επιστήμη και ότι… μπλα μπλα μπλα”… Μια μικρή πρόταση που λέει πολλά, ειδικά σε όσους έχουν περάσει ιατρικές αγωνίες και τις σχετικές δύσκολες στιγμές.

Όλοι μας αναγνωρίζουμε πως η ιατρική σήμερα κάνει θαύματα.
Θέλω όμως να τονίσω μερικά σημεία που είναι κρίσιμα και τη βγάζουν από το… βάθρο της τιμήτριας των θετικών επιστημών (εκτός από το προαναφερθέν ανέκδοτο):

0. Καταρχάς και καταρχήν η ιατρική βασίζεται στην πολύ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ιδέα του “βοηθάω τους αβοήθητους”. Σε όλη την αρχική ιστορία του πολιτισμού, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα, η ιατρική και η θρησκεία αλληλοσυνδέονταν. [πηγή] Στη συνέχεια μας ήρθε ο ψεύτικος “πόλεμος θρησκείας-επιστήμης. (βλ. το παρόν άρθρο πιο κάτω και πιο πάνω) Αλλά αν ήταν να μείνουμε πιστοί στη δαρβινική ιδέα της “Επιβίωσης αυτού που προσαρμόζεται καλύτερα” τότε θα έπρεπε να αφήσουμε όλους τους άρρωστους ανθρώπους να πεθάνουν μόνο και μόνο για να απαλλαγούμε από όλα τα «κακά γονίδια»…

1. Η σχέση ιατρού-ασθενούς είναι καθαρά προσωπική, υποκειμενική και τόσο βαθιά ψυχολογική ώστε ουδεμία σχέση μπορεί να έχει με τον αποστειρωμένο χώρο της “θετικής επιστήμης”. Ένας καλός γιατρός είναι αυτός που επικοινωνεί. Και για να το κάνει αυτό πρέπει να είναι άνθρωπος. Όχι μηχανή. Αυτή η ανθρώπινη σχέση και η πίστη που εμπνέει στον ασθενή είναι η ΒΑΣΗ της ιατρικής.

2. Είναι μεγάλο λάθος να μπερδεύει κανείς την τεχνολογία με την ιατρική. Πολλές ανθρώπινες ζωές έχουν σωθεί λόγω των αποχετεύσεων και της χλωρίνης (και όχι λόγω της ιατρικής) για παράδειγμα. Και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η ιατρική είναι όχι επιστήμη με την καθαρή έννοια του όρου, αλλά μια εφαρμοσμένη επιστήμη με έντονα τα στοιχεία της “τέχνης” (συγγνώμη Β αλλά δεν μπορώ να το περιγράψω αλλιώς), της θεολογίας και της φιλοσοφίας. (ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι αλλά τώρα τελευταία το μηχανιστικό κομμάτι έχει δυστυχώς κυριαρχήσει)

3. Τι σημαίνει κάνω διάγνωση για καρκίνο; Ζω μια ζωή με χημειοθεραπείες. Μια ζωή που δεν είναι ζωή. Οι περισσότεροι γιατροί που διαγιγνώσκονται με καρκίνο αποφασίζουν να πεθάνουν ήσυχοι και ΧΩΡΙΣ καμία θεραπεία! (βλ. εδώ) Μήπως κάτι ξέρουν; Και εδώ πρέπει και να επισημανθεί και το εξής βασικό: Τα στοιχεία δείχνουν ότι η ιατρική ΔΕΝ έχει οδηγήσει σε αύξηση του μέσου όρου ζωής, αν εξαιρεθούν κάποια στατιστικά “τρυκ” που κάνουν οι υπέρμαχοι της. (βλ. το “Life expectancy – The lie of modern medicine.“)

4. Πολλές εξαιρετικές εναλλακτικές θεραπείες έχουν τη βάση τους σε τελείως διαφορετικά πράγματα από αυτά στα οποία βασίζεται η δυτική ιατρική μας. Αυτό σημαίνει πως είναι λάθος; Ή πως εμείς κάνουμε λάθος; (βλ. π.χ. εδώ)

5. Όσο και αν ακουστεί άκυρο, ποιος γνωρίζει πως η υγεία είναι καλύτερη από την αρρώστια; Ο Σεστώφ έλεγε πως η πλειοψηφία ποτέ δεν έχει βγάλει σωστή “απόφαση” για κανένα σοβαρό φιλοσοφικό θέμα. Εγώ σαν άνθρωπος θέλω την ιατρική, θέλω τα παυσίπονα. Ωστόσο είμαι αδύναμος σαν τον κάθε άνθρωπο. Μπορώ να καθορίζω τι είναι “καλό” και τι είναι “κακό”; Αν η αρρώστια είναι μέρος της Φύσης, ποιος ο ρόλος μας στην καταπολέμηση της;

6. Τέλος πρέπει να σημειώσουμε ότι η ιατρική έχει μεγάλη σχέση με έννοιες όπως η αγάπη και η πίστη, ο ρόλος της οποίας στη θεραπεία είναι θεμελιώδης. Και όταν αναλύσουμε τη σχέση της ιατρικής με αυτές τις έννοιες ίσως εκπλαγούμε από το πόσο “αντιεπιστημονική” και “παράλογη” μπορεί να είναι η ιατρική…

Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν οι γιατροί κάνουν μακροχρόνιες απεργίες, το ποσοστό θνησιμότητας μένει το ίδιο ή, πολλές φορές, μειώνεται!! [πηγές: 41, 42, 43, 44] Ένα περίεργο συμπέρασμα που δεν συνάδει με πολλά που έχουμε μάθει…

Πιστεύω στην ιατρική.
Χρησιμοποιώ την ιατρική.
Απλά δεν θεωρώ πως είναι το “άγιο δισκοπότηρο” (το οποίο χρησιμοποιεί κατά βούληση ο κάθε υποστηρικτής της επιστήμης όταν τα βρίσκει σκούρα)…

4.4 Σύγχρονη φυσική – Μια συλλογή δεδομένων (και τίποτα παραπάνω)

Πολλοί θαυμάζουν τους σημερινούς επιστήμονες στο CERN για τα όσα κάνουν. Ωστόσο για να σκεφτούμε πιο ψύχραιμα: τι κάνουν; Τι είναι αυτό που αλήθεια κάνουν κάθε μέρα; Η απάντηση είναι στεγνή και απογοητευτική: η σύγχρονη επιστήμη δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από μια διαδικασία αδιάκοπης “Συλλογής δεδομένων” (data collection) χωρίς κανένα ίχνος επιστημονικής έμπνευσης ή πρωτότυπης σκέψης. Κάποιος κάποτε εμπνεύστηκε ένα μοντέλο σωματιδίων και έκτοτε φυσικοί από όλον τον κόσμο βάζουν σωματίδια να συγκρούονται μεταξύ τους σε μεγάλους επιταχυντές για να “δουν τι θα γίνει”.

Ο Νεύτωνας (Newton), ο Μπορ (Bohr), ο Αινστάιν (Einstein) και ο ντε Μπρόιγ (de Broglie) δεν χρειάστηκαν τεχνολογικό εξοπλισμό δισεκατομμυρίων για να κάνουν τις ρηξικέλευθες ανακαλύψεις τους που άλλαξαν τον τρόπο που σκέφτονταν οι φυσικοί.

Τώρα χιλιάδες ασήμαντοι φυσικοί μετά από αυτούς ψάχνουν με μανία δισεκατομμύρια χρηματοδότησης για να κάνουν συγκρούσεις, να βρουν και άλλα σωματίδια, μετά να αναζητήσουν τα σωματίδια τα οποία συνιστούν τα σωματίδια που βρήκαν πριν, μετά να κάνουν και άλλες συγκρούσεις κ.ο.κ. σε ένα ατελείωτο πάρτυ δολαρίων και τεμπελιάς. Τεμπελιάς να σκεφτεί κανείς αληθινά, να ανακαλύψει κάτι ουσιωδώς σημαντικό. Το μοντέλο “κάνω μετρήσεις, τις καταγράφω και εκδίδω ένα νέο paper” είναι το νέο μοντέλο της νέας “επιστήμης”.

Όσοι λοιπόν θαυμάζουν τη σύγχρονη φυσική ας το ξανασκεφτούν. Τα έξοδα για την επιστήμη είναι συνήθως αντιστρόφως ανάλογα της προόδου της…

5. Περιορισμοί και λάθος αξιώματα της επιστήμης

Πολλά στοιχεία δείχνουν ότι η σημερινή επιστήμη έχει περιορισμούς και ατέλειες στη λογική της. Για παράδειγμα, αν και όλοι μας έχουμε μια αίσθηση του χρόνου που περνάει, καμία επιστημονική θεωρία δεν απαιτεί την ύπαρξη χρόνου που “ρέει” όπως τον καταλαβαίνουμε εμείς. Αν και όλοι μας κατανοούμε ότι υπάρχει αιτιότητα στο σύμπαν (ήτοι το κάθε τι έχει μια πρότερη αιτία), καμία επιστημονική θεωρία δεν απαιτεί την ύπαρξη της. Ακόμα και ο ίδιος ο ιδρυτής της Λογικής, ο Αριστοτέλης, δεν γνώριζε ακριβώς για το που ήταν χρήσιμη η Λογική. Δεν ήξερε αν η Λογική ήταν ένα εργαλείο για την ανακάλυψη της απόλυτης αλήθειας (η οποία, παρεπιμπτόντως, δεν γνωρίζουμε καν αν υπάρχει) ή ένα εργαλείο για να αναλύουμε τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε και τους περιορισμούς της. Πολλοί μετα-μοντέρνοι φιλόσοφοι (με πρώτο τον Wittgenstein) έχουν στιγματίσει τη σιγουριά της επιστήμης ότι μπορεί να ανακαλύψει την αλήθεια. Πως είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει κάτι τέτοιο καταρχάς; Έτσι και αλλιώς δεν μπορούμε να μάθουμε ποτέ τα όρια της σκέψης μας, διότι για να το κάνουμε αυτό θά έπρεπε να μπορούσαμε να σκεφτούμε τα πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε να σκεφτούμε [βλ. Wittgenstein]!

Η επιστήμη σαν εργαλείο κατασκευής μοντέλων

Ας μην ξεχνάμε ότι η επιστήμη είναι ένα εργαλείο για να κατασκευάζει κανείς θεωρίες με τις οποίες ερμηνεύει τα όσα παρατηρεί. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με αυτό που αποκαλούμε “πραγματικότητα”. Η “πραγματικότητα” είναι ό,τι υπάρχει. Με τις αισθήσεις μας “φιλτράρουμε” αυτή την πραγματικότητα και την βλέπουμε μέσα από το δικό μας πρίσμα. Στη συνέχεια διατυπώνουμε θεωρίες για να ερμηνεύσουμε τα όσα παρατηρούμε και να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον των όσων παρατηρήσουμε.

Η επιστήμη προσφέρει τη σύνδεση μεταξύ της θεωρίας και του αισθητού κόσμου, αλλά δεν κατορθώνει σε καμία περίπτωση να φτάσει στην πραγματικότητα. Παράδειγμα: Τα πράγματα πέφτουν προς τη Γη για κάποιο λόγο. Αυτός ο “λόγος” (που δεν τον ξέρουμε) είναι αυτό που “υπάρχει”, αυτό που αποκαλούμε “πραγματικότητα”. Όταν με τα μάτια μας βλέπουμε ένα μήλο να πέφτει προς το έδαφος, αυτό είναι η παρατήρηση του αισθητού κόσμου. Διατυπώνοντας τη θεωρία της βαρύτητας, φτιάχνουμε ένα μοντέλο το οποίο περιγράφει ικανοποιητικά αυτά που βλέπουμε. Δεν φτάνουμε όμως στο σημείο να πούμε τίποτα για την πραγματικότητα.
Πολλοί θεωρούν ότι τα μήλα πέφτουν στη Γη εξαιτίας της “βαρύτητας” και ότι, επειδή αυτό είναι κάτι που το “βλέπουμε”, η βαρύτητα “υπάρχει”. Αυτό είναι λάθος: όταν η θεωρία της βαρύτητας που έχουμε τώρα αποδειχθεί τελείως λάθος (αυτό γίνεται συνέχεια με τις επιστημονικές θεωρίες), τα μήλα θα συνεχίσουν να πέφτουν προς τα κάτω! Η “πραγματικότητα” δεν θα έχει αλλάξει! Απλά θα έχει αλλάξει η θεώρηση μας για τον αισθητό κόσμο. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί το τρανζίστορ. Το τρανζίστορ βασίζεται σε εξελιγμένες (σήμερα) επιστημονικές θεωρίες της φυσικής. Αν όμως οι θεωρίες αυτές αντικατασταθούν τελείως από άλλες, το τρανζίστορ θα συνεχίζει να λειτουργεί!

Βέβαια τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την επιστήμη. Είναι γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα καλύτερα εργαλεία που έχουμε για να κατανοούμε τον κόσμο μας. Πρέπει όμως, αναγνωρίζοντας όλα τα παραπάνω, να τη χρησιμοποιούμε με φειδώ και να είμαστε προσεκτικοί στα συμπεράσματα μας. Και σε τελική ανάλυση πως είμαστε σίγουροι ότι το ένστικτο μας δεν είναι πιο “σωστό” (ό,τι και αν σημαίνει αυτό) από τη λογική; Μπορεί πράγματι η αιτιότητα να μην υπάρχει, μπορεί όντως ο χρόνος να είναι μόνο μία ψευδαίσθηση μας. Μάλιστα ο Godel έδειξε ότι πράγματι ίσως ο χρόνος να είναι η μεγαλύτερη ψευδαίσθηση… Όμως η ουσία εδώ δεν είναι το αν η τωρινή επιστήμη έχει δίκιο ή άδικο στο ένα πράγμα ή στο άλλο. Η ουσία είναι η αδυναμία της επιστήμης να ερμηνεύσει τα φαινόμενα και να καταλήξει κάπου. Μια αδυναμία που καταδεικνύει μια εγγενή ατέλεια της η οποία δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη…

Λάθος αξιώματα-δόγματα της σημερινής επιστήμης

Οι σημερινές θετικές επιστήμες (γενικά με τον όρο “επιστήμη” αναφέρομαι στις “θετικές επιστήμες” μέσα στο παρόν άρθρο για λόγους συντομίας, χωρίς να συμμερίζομαι την λάθος προκατάληψη ορισμένων που θέλουν να πιστεύουν ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν είναι “επιστήμες”)  βασίζονται σε ορισμένα αξιώματα. Όσο χρησιμοποιούμε αυτά τα αξιώματα αναγνωρίζοντας όμως ότι τα χρησιμοποιούμε χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι σωστά, τότε όλα βαίνουν καλώς. Όταν ωστόσο αρχίζουμε να μιλάμε για την επιστήμη θεωρώντας τα αξιώματα στα οποία βασίζεται σαν “προφανώς” αληθή, τότε έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα για τη μετατροπή των αξιωμάτων αυτών σε δόγμα. Και ο δογματισμός δεν είναι καλό πράγμα.

1. Το πρώτο αξίωμα στο οποίο βασίζονται σήμερα οι επιστήμονες είναι ότι η ανθρώπινη λογική δουλεύει σωστά. Όσο περίεργο και αν ακούγεται αυτό, είναι γεγονός ότι δεν έχουμε κάποιου είδους “απόδειξη” ότι ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας δεν έχει σφάλματα και ότι η λογική μας είναι ένα εργαλείο που πράγματι μπορεί να φτάσει σε έγκυρα συμπεράματα σχετικά με τον κόσμο.

2. Ένα δεύτερο βασικό αξίωμα που χρησιμοποιείται είναι αυτό που λέει ότι η επαγωγή λειτουργεί. Η επαγωγή είναι το πλέον βασικό εργαλείο που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να φτιάξουν θεωρίες σχετικά με τη φύση, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό το “εργαλείο” δεν εγγυάται τίποτα σχετικά με την αλήθεια των συμπερασμάτων που παράγει. Η επαγωγική μέθοδος της επιστήμης είναι ένα εργαλείο όχι τόσο τέλειο:  Έστω για παράδειγμα ένας επιστήμονας που μελετάει βατράχους. Παρατηρεί βατράχους σε μια λίμνη στην Ελλάδα και μετά από πολλές παρατηρήσεις βγάζει τη θεωρία του. “Οι βάτραχοι είναι πράσινοι και κοάζουν”, ισχυρίζεται. Όλα ωραία και πολύ “επιστημονικά”. Έχει βρει την “αλήθεια”; Ναι, μέχρι να πάει ένα ταξίδι στην Αφρική και να δει έναν μαύρο βάτραχο…

3. Επιπλέον οι σημερινοί επιστήμονες ξεκινούν την έρευνα τους με το αξίωμα (ήτοι κάτι που λαμβάνουν σαν δεδομένο αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί) ότι ο κόσμος αποτελείται μόνο από ύλη (πρωτόνια, ηλεκτρόνια κλπ) και φυσικούς νόμους που καθορίζουν πως αυτή η ύλη θα συμπεριφερθεί. Αν λοιπόν εξαρχής θεωρεί κανείς ότι δεν υπάρχει κανένα ίχνος πνευματικότητας στον κόσμο, πως περιμένει να βρει αποδείξεις για την ύπαρξη της; Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο υλισμός [23] αποτελεί δόγμα (και μάλιστα ακραίο δόγμα) και όχι αποδεδειγμένη θέση [2] [24]. Επιπλέον αν κανείς δέχεται την ύπαρξη αναπόδραστων φυσικών νόμων, τότε πως μπορεί να εξηγηθεί η ύπαρξη της “ελεύθερης βούλησης” που σχεδόν όλοι μας αισθανόμαστε ότι διαθέτουμε; Πως αισθανόμαστε ότι “πράττουμε” σε έναν προβλέψιμο κόσμο;

4. Η επιστήμη βασίζεται στο αξίωμα ότι όλα τα πράγματα είναι μετρήσιμα. Όπως προανέφερα στην εισαγωγή, αυτό περιορίζει πολύ τα αντικείμενα με τα οποία μπορεί να ασχοληθεί (π.χ. ηθική και αισθητική δεν είναι αντικείμενα που μπορεί να εξετάσει η επιστήμη). [9]

5. Η επιστήμη επίσης βασίζεται στο αξίωμα ότι όλα τα φαινόμενα μπορούν να αναπαραχθούν με πείραμα ή να παρατηρηθούν. Αυτή η πολύ απλή προϋπόθεση για να λειτουργήσει ο κάθε επιστήμονας στις θετικές επιστήμες σήμερα δημιουργεί έναν βασικό περιορισμό: η επιστήμη δεν μπορεί να εξετάσει φαινόμενα που συμβαίνουν μία μόνο φορά και δεν μπορούν να αναπαραχθούν! Πιθανό παράδειγμα ενός τέτοιου φαινομένου: η στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος.

6. Η σύγχρονη κοσμολογία βασίζεται στην Αρχή της Μετριότητας (Mediocrity Principle) και την Αρχή του Κοπέρνικου (Copernican Principle), σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος δεν είναι σε κάποια ιδιαίτερη θέση στο σύμπαν (π.χ. στο κέντρο του σύμπαντος), αλλά ζούμε σε έναν τυχαίο πλανήτη ανάμεσα στα εκατομμύρια των πλανητών. Έτσι αν και τα επιστημονικά δεδομένα τόσο την εποχή του Edwin Hubble όσο και τώρα δείχνουν ότι μπορεί να βρισκόμαστε πολύ κοντά στο κέντρο του σύμπαντος, ορισμένοι σύγχρονοι κοσμολόγοι απλά “επιλέγουν” να διορθώνουν τις εξισώσεις τους για να λένε ότι δεν είμαστε! [Σημείωση: Ούτως ή άλλως ο καθένας μπορεί να επιλέξει όποιο σύστημα αναφοράς θέλει και να περιγράψει τους φυσικούς νόμους. Η επιλογή “Γη” ή “‘Ηλιος” βασίζεται σε φιλοσοφικές αρχές.] Μπορεί κανείς να διαβάσει το αγγλικό μου άρθρο Earth at the Center of the Universe? για να δει πως η τοποθέτηση του Ήλιου (αντί της Γης) στο κέντρο του ηλιακού συστήματος αποτελεί εν τέλει θέμα φιλοσοφικών (αξιωματικών) υποθέσεων και όχι μόνο επιστημονικών δεδομένων.

Αν παρομοίως πιστεύεις (αξιωματικά) ότι δεν υπάρχει σκοπός στο σύμπαν, ό,τι και να δεις δεν πρόκειται να πειστείς πως ύπάρχει. Αν δεν έχεις συμπεριλάβει τον άνθρωπο μέσα στις εξισώσεις σου, πως περιμένεις να βρεις αποδείξεις ότι έχει κάποιο νόημα αυτό το μικρό διάστημα της ύπαρξης μας;

Αν πιστεύεις (αξιωματικά) ότι όλα τα πράγματα στον κόσμο είναι μετρήσιμα, τότε πως μπορείς να κατανοήσεις έννοιες όπως η ηθική, τα συναισθήματα, η αισθητική ή η αγάπη χωρίς να γελοιποιηθείς;

Αν πιστεύεις (αξιωματικά) ότι η επιστήμη μπορεί να αναλύσει και να βρει την αλήθεια για τα πάντα, τότε δεν έχεις διαβάσει το Θεώρημα της Μη-Πληρότητας (Incompleteness theorem) του Godel…

Η ουσία είναι ότι κάθε επιστήμη βασίζεται σε αξιώματα.

Και τα αξιώματα είναι θέμα ΠΙΣΤΗΣ.

Πρέπει να τα επιλέγουμε συνετά και πάντα να θυμόμαστε ότι βασιζόμαστε σε αυτά!

Αλλιώς ο δογματισμός περιμένει στη γωνία…

Ξέρατε για παράδειγμα ότι ακόμα και το “προφανές” ότι κάθε λογική πρόταση είναι ΕΙΤΕ αληθής ΕΙΤΕ ψευδής είναι ΑΞΙΩΜΑ; Και ότι αν ΘΕΛΟΥΜΕ μπορούμε να επιλέξουμε άλλο; (βλ. “διαληθισμός”)

Μπορεί κανείς να δει το άρθρο Τα Όρια της Επιστήμης για περισσότερα επιστημονικά αξιώματα που με τον καιρό – ακριβώς επειδή έχουμε ξεχάσει την πραγματική τους φύση – έχουν μετατραπεί στα πλέον επικίνδυνα και απάνθρωπα δόγματα!

Το δηλητήριο του υλισμού

Πολλοί επιστήμονες σήμερα ακολουθούν τη φιλοσοφική θέση του “υλισμού”. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το έχουμε υπόψην μας όταν αναλύουμε το τι λένε. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς τις θεμελιώδεις φιλοσοφικές θέσεις στις οποίες στηρίζεται ο συνομιλητής του. Και είναι ακόμα πιο σημαντικό να ξεχωρίζουμε την επιστήμη από αυτές τις θέσεις. Ο υλισμός (όπως και ο εμπειρισμός) είναι θέσεις και όχι επιστημονικά αποδεδειγμένα γεγονότα ή μοντέλα γνώσης. Η εγκυρότητα τους δεν έχει αποδειχθεί με κάποιο τρόπο και εξίσου “έγκυρα” μπορεί κανείς να ακολουθεί τη φιλοσοφική θέση του ιδεαλισμού.

Σημείωση: Σχετικά με τα αξιώματα που χρησιμοποιεί η επιστήμη μπορεί κανείς να δει το σχετικό μου άρθρο στην αγγλική γλώσσα The Limits of Science.

Περί θαυμάτων

Με τον ίδιο τρόπο αν δεν πιστεύει κανείς στην ύπαρξη θαυμάτων (μια θέση η οποία είναι και η ίδια μία “πίστη”) τότε ακόμα και να δει μπροστά του ένα τέτοιο να συμβαίνει δεν πρόκειται να το πιστέψει! Οι σημερινοί άθεοι είναι μία κατά πολύ “βελτιωμένη” έκδοση του Άπιστου Θωμά, καθώς ακόμα και να έβλεπαν τον Χριστό μπροστά τους ζωντανό μετά την ταφή Του, δεν θα πιστεύαν αλλά θα έψαχναν να βρουν την πραγματική επιστημονική αιτία πίσω από αυτό που βλέπουν. Και αν δεν έβρισκαν κάποια λογική εξήγηση δεν θα κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι είδαν ένα θαύμα, αλλά στο ότι “ακόμα δεν έχουμε βρει την εξήγηση, αλλά κάποια στιγμή η επιστήμη θα τη βρει”…

Περί ηθικής

Η επιστήμη δεν μπορεί να βγάλει συμπέρασμα σχετικά με το πόσο “σωστή” / “ηθική” είναι μια συμπεριφορά. Ειδικά όσον αφορά τη Θεωρία της Εξέλιξης, αυτή ορίζει σαν “σωστή” συμπεριφορά ενός ζώου το ό,τι κάνει για να επιβιώσει. Με αυτή τη λογική, αν ένα ζώο σκοτώσει για να ζήσει, τότε προφανώς έχει πράξει το σωστό. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εφαρμοστεί στον άνθρωπο. Παραβλέποντας το βασικό σφάλμα που κάνουν πολλοί βιολόγοι να θεωρούν τον άνθρωπο ένα “ζώο” (ακόμα ένα λάθος αξίωμα που δέχονται πολλοί χωρίς συζήτηση, μετατρέποντας το από “αξίωμα” σε βαθύ και άκρατο “δόγμα”), αν επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε έναν φόνο με όρους της θεωρίας του Δαρβίνου δεν θα καταλήξουμε σε κανένα “λογικό” συμπέρασμα. Μπορεί κάποιος να βλέπει το γείτονα του σαν εχθρό του και να τον σκοτώσει για να επιβιώσει. Μπορεί ο Χίτλερ να βλέπει σαν αντίπαλούς του τους Εβραίους και να τους σκοτώνει για να επιβιώσει. Μπορεί ένας Χριστιανός να βλέπει τους άθεους σαν εχθρούς του και να τους σκοτώνει για να επιβιώσει. Μπορεί ένα κομμουνιστικό καθεστώς να βλέπει σαν αντιπάλους του τους Χριστιανούς και να τους στέλνει σε στρατόπεδα στη Σιβηρία για να επιβιώσει. Το ότι ο στόχος σε κάθε μια από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις είναι η “επιβίωση”, μετατρέπει αυτές τις πράξεις σε “καλές” ή ηθικές; Σε καμμία περίπτωση! Η επιστήμη σηκώνει απλά τα χέρια ψηλά για ένα απο τα σημαντικότερα θέματα της ανθρωπότητας: την ηθική.

Ανάγκη επαναπροσδιορισμού

Πέραν όλων των παραπάνω θεμάτων, η ουσία του προβλήματος βρίσκεται σε άλλο επίπεδο: Η «θετική» επιστήμη έχει σταματήσει να έχει σαν βασικό της στόχο τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου εδώ και καιρό. Με το να λες στους ανθρώπους ότι είναι μόνο χώμα και νερό σίγουρα δεν βοηθάει προς αυτή την κατεύθυνση (αν και μπορεί να βοηθήσει κάποιους «επιστήμονες» να πάρουν γενναίες επιχορηγήσεις για να μελετήσουν το πόσο μοιάζουμε με τις..μπανάνες). Οι σημερινοί επιστήμονες πρέπει να ξανα-συμφιλιωθούν με τη φιλοσοφία και να αρχίσουν να ψάχνουν την αλήθεια με έναν πιο ολιστικό τρόπο σκέψης – όπως έκαναν την εποχή του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα.

Η σύγχρονη επιστήμη πρέπει να απομακρυνθεί και να δει με πιο κριτική ματιά τα παραπάνω αξιώματα (δόγματα) στα οποία βασίζεται και να επαναπροσδιοριστεί ως προς αυτό που αποκαλούμε “‘άνθρωπος”. Σίγουρα οι θετικές επιστήμες είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την ανάλυση του κόσμου, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την αλαζονεία ορισμένων που πιστεύουν ότι βρήκαν τη λύση στα προβλήματα της ύπαρξης μας αναλύοντας ένα φάσμα ή μελετώντας μία κυτταρική δομή. Σίγουρα κάποιος σε περίπτωση ασθένειας πρέπει να βασιστεί στην επίσημη ιατρική επιστήμη, αλλά αυτό δεν σημαίνει κάτι για την εγκυρότητα της θρησκείας ή της φιλοσοφίας. Σίγουρα κάποιος που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή μπορεί να φιλοσοφεί, όπως και ένας θρησκευόμενος μπορεί να κάνει επιστήμη.

Δεν μιλάω εναντίον των θετικών επιστημών, αλλά υπέρ των άλλων ανθρωπιστικών επιστημών….

6. Μαθηματικοί που δεν μετράνε…

Σχετικά με την «αλήθεια» της επιστήμης, θα ρωτήσω έναν «πιστό» της επιστήμης που φροντίζει να αγνοεί τις ατέλειες της το εξής απλό: Έστω ένας πλανήτης που απέχει από τη Γη 3,000,000 km και απομακρύνεται με σταθερή ταχύτητα 5 m/sec. Ποια είναι η απόσταση του μετά από (ρίζα του 2) δευτερόλεπτα; Ή ίσως μπορεί να απαντήσει σε ένα άλλο απλό ερώτημα: υπάρχει ο αριθμός π; Μπορεί να πιστεύει κανείς στην ύπαρξη ενός αριθμού τον οποίο δεν μπορεί να γράψει στο χαρτί γιατί δεν ξέρει και ούτε πρόκειται ποτέ να μάθει τα ψηφία του; Τι σημαίνει «υπάρχει ένας αριθμός, του οποίου όμως δεν ξέρω τα ψηφία του»; Δεν σου μοιάζει επικίνδυνα πολύ με το «υπάρχει Θεός, τον οποίο όμως δεν ξέρω πως είναι»; Τα μαθηματικά, αν και είναι η πλέον «καθαρή» μορφή επιστήμης και η καλύτερα θεμελιωμένη, δεν μπορούν να γράψουν σε ένα χαρτί τους αριθμούς! Όχι επειδή δεν έχουν πολύ χαρτί, αλλά επειδή δεν ξέρουν! Ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1; Το 1.00001; Όχι. Το 1.00000000001; Πάλι όχι. Όσο μακριά και αν πας, ποτέ δεν θα μπορείς να βρεις ποιος είναι ο επόμενος πραγματικός αριθμός του 1!
Κάτι που φαντάζει στοιχειώδες, τελικά δεν είναι και τόσο πολύ…Και αν υπάρχουν τόσο βασικά και θεμελιώδη προβλήματα στο ανθρώπινο καθαρό κατασκεύασμα των μαθηματικών, τότε ποια επιστήμη μπορούμε να εμπιστευτούμε; Η απάντηση που θα δώσει ένας μαθηματικός είναι «Ο π είναι άρρητος αριθμός». Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει απλά ότι «Δεν μπορούμε να γράψουμε τα ψηφία του π» και τίποτα παραπάνω! Ο μαθηματικός θα απαντήσει «Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1, ωστόσο η θεωρία περί του απείρου είναι μια καλά θεμελιωμένη θεωρία. Σε τελική ανάλυση μπορεί να μην ξέρουμε τον επόμενο αριθμό του 1, αλλά αυτό δεν επηρεάζει την εγκυρότητα των μαθηματικών». Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει απλά ότι «Δεν ξέρουμε ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1» και τίποτα παραπάνω! Πιστεύουμε ότι υπάρχει, αλλά δεν τον ξέρουμε! Και τονίζω για άλλη μια φορά ότι τα μαθηματικά και ο φορμαλισμός τους είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα. Δεν μας επέβαλε κανένας να χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους συμβολισμούς για τους αριθμούς. Μόνοι μας το επιλέξαμε και όμως δεν μπορούμε να γράψουμε ή να γνωρίζουμε τους αριθμούς τους οποίους εμείς εφεύραμε! Τι σημαίνει αυτό για την αλήθεια των μαθηματικών; Αν δεν σημαίνει κάτι, τότε γιατί η «εγκυρότητα» της θρησκείας καταρρακώνεται στα μάτια των άθεων όταν ρωτάνε ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Θεού και δεν παίρνουν συγκεκριμένη απάντηση; Ας πάμε όμως και σε πιο απλά πράγματα: έχω ένα τραπέζι στο σπίτι μου και θέλω να μετρήσω το μήκος του.
Χρησιμοποιώντας ένα μέτρο βρίσκω ότι έχει μήκος 2.5 μέτρα. Είναι αυτό το μήκος του; Την επόμενη μέρα έρχεται σπίτι μου ένας φίλος μου και χρησιμοποιώντας το δικό του μέτρο – το οποίο έχει μεγαλύτερη ακρίβεια – βρίσκει το μήκος ίσο με 2.534 μέτρα. Είναι αυτό το μήκος του; Χρησιμοποιώντας μια μετρητική συσκευή με laser βρίσκω με μεγαλύτερη ακρίβεια ότι το μήκος είναι 2.5341765 μέτρα. Είναι αυτό τα μήκος του; Απογοητευμένος, αποφασίζω να καταφύγω στην υπέρτατη λύση: το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Έτσι με ένα SEM προσπαθώ να δω ποιο ακριβώς είναι το μήκος! Πάλι όμως δεν τα καταφέρνω! Τα στοιχειώδη σωματίδια δεν βρίσκονται σε συγκεκριμένο μέρος και η αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg με εμποδίζει από το να δω την ακριβή θέση τους! Συμπέρασμα: δεν μπορώ να μετρήσω το μήκος του τραπεζιού μου για να ξέρω τι μήκος τραπεζομάντηλο θα αγοράσω!
Φυσικά ένας φυσικός θα απαντήσει «Το μήκος του τραπεζιού σου προσδιορίζεται με ικανοποιητική ακρίβεια η οποία σου επιτρέπει να ξέρεις τι τραπεζομάντηλο θα αγοράσεις». Τι σημαίνει αυτό; Ότι «δεν μπορούμε να μετρήσουμε το μήκος του τραπεζιού σου» και τίποτα παραπάνω! Με ποιο δικαίωμα λοιπόν μια επιστήμη που δεν μπορεί να γράψει ή να μετρήσει κατηγορεί τη θρησκεία για ανεπάρκεια; Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου επιστήμονα και χρησιμοποιώ την επιστήμη καθημερινά για να λύσω προβλήματα μου. Το ίδιο όμως κάνω και με τη Θρησκεία, την οποία δεν βάζω σε ανταγωνισμό με την επιστήμη. Το γεγονός όμως ότι χρησιμοποιώ την επιστήμη δεν μου δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι τα μαθηματικά ή η φυσική έχουν ανακαλύψει κάποια αναντίρρητη αλήθεια για τον κόσμο στον οποίο ζω.

Η γνώση όχι μόνο της άγνοιας σαν έννοια, αλλά και του βαθμού της άγνοιας είναι σημαντική για έναν μορφωμένο άνθρωπο…Θεός, Θεωρία, Θεολογία, όλα είναι λέξεις και έννοιες αλληλένδετες…

7. Το πρόβλημα της Ανθρώπινης Προόδου

Ο άνθρωπος προοδεύει σε όλους τους τομείς. Σταδιαδικά μαθαίνουμε πράγματα τόσο σε τεχνολογικό, όσο και σε ηθικό επίπεδο. Γινόμαστε καλύτεροι βλέποντας τα λάθη των γονιών μας. Οι κοινωνίες μας προοδεύουν. Ακόμα και αν κάποιος αρνηθεί την πρόοδο σε ορισμένους τομείς, δύσκολα θα μπορεί να πει ότι δεν υπάρχει πρόοδος σε κανέναν τομέα. Ορισμένοι δαρβινιστές ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει πρόοδος, παρά μόνο μια ψευδαίσθηση της προόδου. Πιστεύουν δηλαδή ότι η μόνη δυνατή “πρόοδος” είναι μέσω των τυχαίων μεταλλάξεων και της φυσικής επιλογής. Δεν συμφωνώ. Μπορεί αυτή η πρόοδος να είναι εξαιρετικά αργή σε ορισμένους τομείς, αλλά υπάρχει. Η πρόοδος αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης, αλλά της ανθρώπινης ελεύθερης βούλησης.
Και αυτή η πρόοδος υποδηλώνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι το ίδιο με τα άλλα είδη όπως η θεωρία της εξέλιξης υποστηρίζει. Ο άνθρωπος είναι το μόνο είδος που δεν επηρρεάζεται μόνο από το περιβάλλον, αλλά το επηρρεάζει και αυτός. Η εξέλιξη μας δεν είναι μια απλή προσαρμογή ενός είδους στο περιβάλλον του (όπως σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης συμβαίνει για όλα τα είδη), αλλά μέσω της τεχνολογίας και της μοριακής τεχνολογίας μπορούμε και να σχεδιάσουμε οι ίδιοι το μέλλον μας και να αλλάζουμε το περιβάλλον μας κατά βούληση. Ακόμα αν θεωρήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα τίποτα σε έναν άσκοπο κόσμο, πάλι συνεχίζουμε να διαφέρουμε εκπληκτικά από έναν πίθηκο κατά το ότι γνωρίζουμε την ασημαντότητα μας. Ωστόσο ο κόσμος φαίνεται να έχει ένα νόημα και η ζωή μας να έχει σκοπό – κατά πάσα πιθανότητα την ίδια την κατανόηση του κόσμου.
Σίγουρα η κοινωνία στην οποία ζούμε καθορίζει μερικές φορές το πως θα εκφραστούν ορισμένα από τα ‘ανώτερης υφής’ χαρακτηριστικά μας όπως η ίδια η ελεύθερη βούληση, αλλά δύσκολα κάποιος θα αρνηθεί ότι τέτοια ‘ανώτερα’ χαρακτηριστικά υπάρχουν στον άνθρωπο. Το γεγονός ότι όχι μόνο έχουμε συνείδηση της ύπαρξης μας, αλλά και ότι έχουμε τη βούληση να τη βελτιώσουμε, δείχνει ότι είμαστε κάτι παραπάνω από πιθηκίζουσες μορφές…

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια, η πρόοδος την οποία υποσχέθηκε η υλιστική επιστήμη στο τέλος του 21ου αιώνα δεν παρεδόθει ποτέ. Σε αντίθεση με σχετικά πρόσφατες εποχές του παρελθόντος όπου η επιστημονική σκέψη ήταν πιο ολιστική, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σήμερα έχουμε ουσιαστική πρόοδο σε πολλούς τομείς [18]. Η επιστήμη σήμερα περισσότερο παρατηρεί και καταγράφει δεδομένα παρά δημιουργεί ουσιαστικά νέες καινοτόμες θεωρίες για την ερμηνεία τους. Το να έχουμε CD-ROMs και DVDs δεν είναι πρόοδος…

Ελπίζω αυτό να οδηγήσει την επιστήμη σε πιο ολιστικούς τρόπους σκέψης, όπως σκεπτόταν την “παλιά” καλή εποχή του Αριστοτέλη ή ακόμα και του πιο πρόσφατου Αϊνστάιν…

8. Μετα-μοντέρνα φιλοσοφία

Ο Βιτγκενστάιν (Wittgenstein) – ένας πρωτοπόρος μετα-μοντέρνος φιλόσοφος – πίστευε ότι τα περισσότερα φιλοσοφικά προβλήματα είναι παρεξηγήσεις που οφείλονται στους περιορισμούς της γλώσσας που χρησιμοποιούμε.  Για παράδειγμα η φράση «το γουρούνι καλαρίζει» δεν μπορεί να είναι ούτε αληθής ούτε ψευδής. Η φράση αυτή απλά είναι α-νοησία, δεν έχει κανένα νόημα αφού χρησιμοποιούμε λέξεις που δεν υπάρχουν. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε αν είναι αληθής ή όχι.

Με παρόμοιο τρόπο η ερώτηση «υπάρχει Θεός;» είναι άνευ νοήματος: δεν γνωρίζουμε ούτε έχουμε ορίσει ακριβώς τι είναι ο «Θεός», δεν έχουμε ξεκαθαρίσει τι σημαίνει «υπάρχω». Κατά συνέχεια ούτε για αυτή την πρόταση μπορούμε να αποφανθούμε το αν είναι αληθής ή ψευδής.

Τα διδάγματα του Βιτγκενστάιν σχετικά με τη γλώσσα και τους περιορισμούς της παρεξηγήθηκαν από πολλούς, οι οποίοι τα χρησιμοποίησαν για να δείξουν ότι δεν υπάρχει Θεός. Για παράδειγμα ο γνωστός Κύκλος της Βιέννης προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το έργο του Βιτγκενστάιν για να υποστηρίξει τις αθεϊστικές τάσεις του και για το λόγο αυτό ο Βιτγκενστάιν ποτέ δεν πήγαινε στις συναντήσεις του Κύκλου.

Ωστόσο ο Βιτγκενστάιν στο έργο του Tractatus Logico-Philosophicus ήταν ξεκάθαρος: τα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή είναι αυτά για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε!Πράγματι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το «Θεό», ωστόσο αυτό δεν σημαίνει κάτι για την ύπαρξη του! Η λογική αυτή είναι παρόμοια με αυτή που ανέφερα παραπάνω. Όσες «αποδείξεις» ή «ενδείξεις» και αν έχουμε, ποτέ δεν θα μπορούμε να πούμε κάτι τελειωτικά αληθές για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θεού. Πάντα στο τέλος χρειάζεται ένα «άλμα» πίστης. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε αποτελεί η ίδια τον περιορισμό για να απαντήσουμε στο ερώτημα της ύπαρξης μας. Ο Βιτγκενστάιν θεωρούσε ότι τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι αυτά που τελικά έχουν τη μεγαλύτερη σημασία ακριβώς επειδή η απάντηση τους είναι εκτός του κόσμου τούτου, ενώ όλα τα άλλα τα οποία συμβαίνουν στον κόσμο μας είναι «ατυχήματα» χωρίς καμία μεγάλη σημασία…Όπως έλεγε και ο μεγάλος στοχαστής Heidegger [25], μπορεί να μην γνωρίζουμε τι είναι το “είναι”, αλλά η συνεχής αναζήτηση για το νόημα αυτής της λέξης είναι που μας κάνει ανθρώπους…

Αντί Επιλόγου – Η υπόθεση Γαλιλαίος

Η όλη εντύπωση περί πολέμου μεταξύ Θρησκείας και Επιστήμης έχει εν πολλοίς τη βάση του στην περίπτωση του Γαλιλαίου. Για αυτό το λόγο μια μικρή ανάλυση της μόνο καλό θα κάνει.

Καταρχάς ο Γαλιλαίος ήταν ένας κοινός απατεώνας ο οποίος είχε προσπαθήσει να περάσει τον εαυτό του σαν τον εφευρέτη πολλών εφευρέσεων, ενώ δεν ήταν (μεταξύ τους το τηλεσκόπιο). Είχε επίσης προσπαθήσει να προωθήσει τον εαυτό του σαν αυτόν που ανακάλυψε πολλά αστρονομικά φαινόμενα ενώ άλλοι τα είχαν ανακαλύψει πρώτοι (μεταξύ τους τις ηλιακές κηλίδες). [βλ. “Discover Newton” του William Rankin]

Το πρόβλημα με τον Γαλιλαίο ήταν όχι ότι μίλησε για το ηλιοκεντρικό σύστημα. Για αυτό μίλησε και ο Κοπέρνικος ΠΡΙΝ από αυτόν (προφανώς!) και δεν άνοιξε μύτη! Αυτό δεν προβληματίζει; Το πρόβλημα με τον Γαλιλαίο ήταν ότι σε μια εποχή όπου υπήρχαν θρησκευτικές διαμάχες (λέγε με “Reformation”) σχετικά με την εγκυρότητα ή μη της Βίβλου (ήτοι άσχετες πολιτικο-θρησκευτικές διαμάχες που δεν είχαν να κάνουν με την επιστήμη) αυτός ήθελε να περάσει την άποψη ότι η Βίβλος ήταν λάθος και ότι αυτός ήταν σωστός.

Οι της Εκκλησίας δεν είχαν θέμα με τον ηλιοκεντρισμό. Και ο καρδινάλιος Bellarmine μιλούσε για αυτόν ενώ πολλοί Ιησουίτες ήταν αστρονόμοι. Απλά ενώ είχε συμφωνηθεί με την Εκκλησία ότι στο βιβλίο που θα εκδώσει θα έγραφε για το ηλιοκεντρικό σύστημα σαν μια άλλη πιθανή άποψη, αυτός εξέδωσε το βιβλίο του “Dialogo dei due massimi sistemi del mondo” και σε αυτό όχι μόνο παρουσίαζε την άποψη του σαν την ΜΟΝΗ ΑΛΗΘΗ, αλλά επιπλέον γελοιοποίησε και τον Πάπα (με τον οποίο μάλιστα ήταν φίλος!) βάζοντας τις θέσεις του στο στόμα του “βλάκα” στους διαλόγους του εν λόγω βιβλίου! Αυτό ήταν που οδήγησε στην καταδίκη του εν τέλει. Καθαρά πολιτικοί και αν θέλεις και λόγω βλακείας ( γελοιοποιείς τον Πάπα που σε υποστήριζε να εκδώσεις τελικά το βιβλίο σου; )…

Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γαλιλαίος δεν είχε ΚΑΝ αποδείξεις για αυτά που έλεγε! Η παραλλαγή των αστεριών που αναφέρεται από πολλούς σαν η “απόδειξη” ανακαλύφθηκε πολύ αργότερα! [πηγή άρθρο pdf] Το ίδιο και με την απόδειξη της περιστροφής της Γης με το φαινόμενο Κοριόλις, η οποία ήρθε το 1789. Η “απόδειξη” με τις φάσεις της Αφροδίτης δεν σήμαινε απαραίτητα κάτι (πέραν του ότι η Αφροδίτη – όχι η Γη – περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο), ενώ η “απόδειξη” που είχε με τις παλίρροιες απλά ήταν λάθος (απλά απέρριπτε την εξήγηση ότι οι παλίρροιες οφείλονταν στο φεγγάρι) [πηγή] Και είναι αξιοσημείωτο της κουτοπονηριάς του το γεγονός ότι ακριβώς επειδή δεν μπορούσε να αποδείξει τα λεγόμενα του, ΑΝΤΕΣΤΡΕΨΕ το βάρος της απόδειξης ζητώντας από την Εκκλησία να αποδείξει την αλήθεια του γεωκεντρικού συστήματος! (βλ. “The Galileo Case”, Mario D’ Addio, p. 79 and “Discover Newton” by William Rankin)

Κοινός απατεώνας λοιπόν. Και βλάκας. Το δυστυχές είναι ότι πολλοί πήραν μετά την υπόθεση του και την μετέτρεψαν σε σημαία τους για τον δήθεν πόλεμο μεταξύ θρησκείας και επιστήμης, ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Α, και κάτι άλλο: Ποτέ ο Γαλιλαίος δεν είπε το περίφημο “Και όμως γυρίζει”… Απλά αυτό αποτέλεσε το κερασάκι στην τούρτα των όσων ήθελαν να εκμεταλλευτούν την υπόθεση για τους δικούς τους σκοπούς…

(παρόμοια σχόλια παραχάραξης της ιστορίας μπορεί κανείς να κάνει και για την Υπατία η οποία δεν σκοτώθηκε για τις φιλοσοφικές της απόψεις – οι οποίες εμπεριείχαν και το Θεό – αλλά για την σχέση που διατηρούσε με τον αυτοκρατορικό έπαρχο Ορέστη στα πλαίσια μιας πολιτικής διαμάχης – βλ. “Hypatia of Alexandria, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1995” by Maria Dzielska ή ΟΟΔΕ)

Συμπέρασμα

Δεν μπορείς να μετρήσεις την πνευματική ανάταση που νοιώθεις από την ανάγνωση ενός ποιήματος ή από το άκουσμα ενός κομματιού κλασικής μουσικής, ούτε να βρεις με ποιον τρόπο αυτή η διαδικασία βοηθάει την επιβίωση σου. Δεν μπορείς να μετρήσεις την αγάπη προς ένα φιλικό σου πρόσωπο, ούτε να κατανοήσεις γιατί θα πας να διακινδυνεύσεις ακόμα και τη ζωή σου για τον εχθρό σου αν τον δεις να υποφέρει. Δεν πρόκειται κανένας ποτέ να βρει επιστημονικά αποδείξιμη εξήγηση για τόσες πράξεις αυτοθυσίας για ανώτερα ιδανικά όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ή η ελευθερία του λόγου, βασισμένος αποκλειστικά και μόνο σε όρους φυσικής επιλογής και επιβίωσης των ειδών. Δεν πρόκειται ποτέ κάποια επιστημονική σχολή να εξηγήσει την ύπαρξη των κανόνων της ηθικής στην ανθρώπινη κοινωνία ή να μετρήσει την ορθότητα τους, με τον ίδιο τρόπο που εξηγεί την ύπαρξη του αριθμού “π” και “δεν” μετράει την τιμή του. Οι βιολόγοι δεν πρόκειται ποτέ να καταλάβουν γιατί οι άνθρωποι αυτοκτονούν για μια ανύπαρκτη αγάπη, την ίδια στιγμή που τα ζώα σκοτώνουν για ένα σπόρο βατόμουρου. Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι δεν πρόκειται ποτέ να κατανοήσουν γιατί όλοι οι άνθρωποι θεωρούν πως αξίζει να δώσουν τη ζωή τους για κάτι “ανώτερο”, έχοντας σαν βάση ότι τίποτα πέραν αυτής της ζωής δεν υπάρχει. Οι ά-θεοι επιστήμονες ποτέ δεν πρόκειται να βρουν το Θεό στο σύμπαν, με τον ίδιο τρόπο που οι α-ωρολογοποιοί δεν πρόκειται ποτέ να βρουν τον ωρολογοποιό βλέποντας ένα ρολόι πεταμένο στη μέση μιας ερήμου.

Ο κόσμος μας δίνει πολλές ενδείξεις για να δούμε την αλήθεια. Αν θέλουμε θα δούμε πως υπάρχει κάτι ανώτερο που διέπει την ύπαρξη μας. Το ότι είναι μη-μετρήσιμο και όχι εύκολα προσδιορίσιμο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει! Αν αντίθετα μείνουμε προσκολλημένοι σε όσα μπορούμε να αποδείξουμε μέσα στο χώρο ενός εργαστηρίου ή με τη βοήθεια ενός οργάνου μέτρησης, τότε δεν θα βρούμε ποτέ τίποτα που να διαφοροποιεί εμάς τους ανθρώπους από τις πέτρες ή τα βακτηρίδια…Ας μην ξεχνάμε ότι η ιδέα περί μιας “Πρώτης Αιτίας” και ενός “Θεού” υπάρχει από την εποχή του Αριστοτέλη. Και κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει τον Αριστοτέλη σαν τυφλωμένο από το δόγμα του Χριστιανισμού…

Όπως δήλωσε και η Ακαδημία των Αθηνών στις 23 Ιουνίου 2006 σχετικά με τη θεωρία της εξέλιξης: “η ανθρώπινη κατανόηση των εννοιών της αξίας και του σκοπού εκφεύγει των ορίων των θετικών επιστημών” και “σε αυτήν συμβάλλουν μια σειρά από παράγοντες -επιστημονικοί, κοινωνικοί, φιλοσοφικοί, θρησκευτικοί, πολιτιστικοί και πολιτικοί […] αυτοί οι διαφορετικοί τομείς οφείλουν να έχουν αμοιβαίο σεβασμό και ταυτόχρονα να αναγνωρίζουν πλήρως τόσο τους δικούς τους τομείς δράσης όσο και τους περιορισμούς τους” [http://www.academyofathens.gr/ecportal.asp?id=1007&nt=18&lang=1] (δες και τη σχετική ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της Interacademy Panel [IAP – Global network of Science Academies] στο Διαδίκτυο εδώ).

Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο Edward J. Larson του πανεπιστημίου της Γεωργίας (ΗΠΑ) επανέλαβε το 1997 μία έρευνα που είχε γίνει το 1916 (από τον γνωστό ψυχολόγο James Leuba) σχετικά με τις πεποιθήσεις των επιστημόνων για την ύπαρξη Θεού, βρήκε έκπληκτος ότι το ποσοστό των επιστημόνων που πιστεύουν δεν είχε αλλάξει καθόλου αν και η επιστήμη έχει προοδεύσει πολύ! Ένα σταθερό 40% από τους επιστήμονες που ερωτήθησαν (μεταξύ τους και βιολόγοι), απάντησαν ότι πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού παρά τις εκπληκτικές ανακαλύψεις της επιστήμης τα χρόνια που μεσολάβησαν [21] ! Επιπλέον, μια έρευνα που διεξήχθη το 2005 σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου έδειξε ότι ένα ποσοστό 38% των επιστημόνων έχουν κάποια θρησκευτική πίστη, ενώ τουλάχιστον 73% θεωρεί ότι η Θρησκεία είναι φορέας πολύ σημαντικών μηνυμάτων και αλήθειας. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι ο παράγοντας που παίζει ρόλο για το αν ένας επιστήμονας είναι άθεος ή θρήσκος είναι αυτά που τον δίδαξαν οι γονείς του στο σπίτι. [24] Εν κατακλείδι, το να είσαι επιστήμονας δεν είναι ασύμβατο με το να είσαι θρησκευόμενος όπως προσπαθούν μερικοί να μας πείσουν…

Συμπέρασμα: Μείνετε ταπεινοί μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, ερευνάτε σαν επιστήμονες, πιστεύετε στον άνθρωπο σαν θεολόγοι, δουλέψτε όλοι μαζί για να βρείτε την αλήθεια! Μερικές φορές το να κάνεις τις σωστές ερωτήσεις είναι σημαντικότερο από το να γνωρίζεις τις απαντήσεις…

Βιβλιογραφία

1. Κοινή Λογική – Κοινός Νους
2. ‘Metaphysics’, Aristotle.
3. ‘The Limits of Natural Selection as Applied to Man’, Alfred Russel Wallace (S165: 1869/1870).
4. ‘Types, Tableaus, and Gödel’s God’, Fitting, M.
5. ‘Dissent Over Descent’, Steve Fuller.
6. ‘Tractatus Logico-Philosophicus’, Lugwig Wittgenstein.
7. ‘The Origin of Human Races and the Antiquity of Man Deduced From the Theory of Natural Selection’, Alfred Russel Wallace (S93: 1864).
8. http://www.discovery.org/
9. http://www.intelligentdesignnetwork.org/
10. The limits of science, knol by Spiros (Spyridon) Kakos
11. ‘Evidence for Belief’, Francis Collins.
12. ‘Notes Added to the Second Edition of Contributions to the Theory of Natural Selection’, Alfred Russel Wallace (S716: 1871) [http://www.wku.edu/~smithch/index1.htm].
13. ‘The Limits of Natural Selection as Applied to Man’, Alfred Russel Wallace (S165: 1869/1870) [http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S165.htm].
14. “The meaning and limits of exact science” (Sinn und Grenzen der exakten Wissenschaft), Max Planck.
15. “Nature and the Greeks”, Erwin Schroedinger.
16. “Philosophy – A graphic guide to the history of thinking”, Dave Robinson and Judy Groves.
17. “Το συμπαντικό τζακ-ποτ”, Πωλ Ντέιβις.
18. Les Vrais Penseurs de notre temps (1989) (True Thinkers of Our Time), Guy Sorman.
19. Über die Grenzen des Naturerkennens (“On the limits of our understanding of nature”), Emil du Bois-Reymond, 1872.
20. “Reflections on Gödel’s Ontological Argument”, Christopher G. Small, University of Waterloo [http://www.stats.uwaterloo.ca/~cgsmall/Godel.final.revision.PDF]
21. http://findarticles.com/p/articles/mi_m1355/is_n22_v91/ai_19332942
22. http://www.interacademies.net/Object.File/Master/6/150/Evolution%20statement.pdf
23. http://undsci.berkeley.edu/article/0_0_0/science_religion
24. Ecklund, E.H., and C.P. Scheitle. 2007. Religion among academic scientists: Distinctions, disciplines, and demographics. Social Problems 54(2):289-307. [source]

Σχετικά Άρθρα

• Harmonia Philosophica [Greek / Ελληνικά]
• Τα όρια της επιστήμης
• Διαχωρισμός Επιστήμης – Κράτους: Ήρθε η ώρα; 

Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μου στο spiros_lidar@yahoo.com ή στο skakos@hotmail.com για σχόλια.

References

 

ΠΗΓΗ