Πριν από πέντε ακριβώς χρόνια, Οκτώβριο του 2012, κυκλοφόρησε στα βιβλιοπωλεία μια εργασία που είχαμε συγγράψει από κοινού με τον σημερινό υπουργό Οικονομικών, τον Ευκλείδη Τσακαλώτο. Ο τίτλος ήταν «22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι»1 και η κεντρική του παρουσίαση έγινε από τον Αλέξη Τσίπρα και τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά, τις μέρες εκείνες.
Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν από μερικούς μήνες αξιωματική αντιπολίτευση και ετοιμαζόταν για την ιδρυτική του συνδιάσκεψη τον Δεκέμβριο. Το συγκεκριμένο βιβλίο μας είχε γραφεί εν βρασμώ, κυριολεκτικά, ενώ και οι δυο μας τρέχαμε καθημερινά από χωρίου εις χωρίον για τις ανάγκες των πολιτικών εκστρατειών εκείνης της μαγικής χρονιάς.
Εκ των υστέρων τείνω να πιστέψω πως τότε ήταν η ώρα για τη μεγάλη μεταβολή στην Ελλάδα.
Η πρόσφατη κοινωνική κινητοποίηση εκατομμυρίων ανθρώπων, μαζί και η πολιτική ορμή μιας ριζοσπαστικής Αριστεράς, που είχε, μέχρι τότε, αποδείξει πως δεν δημαγωγεί, αλλά επιλέγει και τα πιο αντιδημοφιλή και «επικίνδυνα» ακόμη, όταν πρόκειται να υπερασπιστεί αξίες και πληττόμενους ανθρώπους, έκαναν τη συγκυρία πραγματικά προνομιακή. Γι’ αυτό, κιόλας, είχαν φοβηθεί πολύ εγχώριες και διεθνείς ελίτ – πράγμα που δεν συνέβη στον ίδιο βαθμό τρία χρόνια αργότερα.
Ας επανέλθω, όμως στο βιβλίο.
Το 21ο, λοιπόν, από τα 22 πράγματα που δεν ήταν έτσι όπως μας τα έλεγαν (σελ. 213-220), αναφερόταν στα νομισματικά ζητήματα. Με τίτλο «Είμαστε χαμένοι χωρίς το ευρώ (!)», ανέλυε τις συντεταγμένες υπό τις οποίες έπρεπε να σκεφτόμαστε τα θέματα του ευρώ και της δραχμής. Χωρίς να δραματοποιούμε, χωρίς να υποκύπτουμε στην τρομοκρατία σχετικά με τις αποκαλυψιακές διαστάσεις μιας «εξόδου» και χωρίς, ταυτόχρονα, να θεωρούμε πως η δραχμή θα μας σώσει. Νομίζω πως, ακόμη και σήμερα, αυτό το κείμενο συνεχίζει να έχει μεγάλη επιχειρηματολογική δύναμη.
Βασικό στοιχείο του επιχειρήματος ήταν πως η έξοδος από το ευρώ, χωρίς να αποτελεί επιλογή, ήταν πολύ πιθανό να υλοποιηθεί στην πράξη. Δεδομένου πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεσμευόταν προγραμματικά για το -μη διαπραγματεύσιμο- τέλος της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης ως απόλυτο όρο για την κοινωνική σωτηρία, κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα βεβαίωνε (sic) πως η παραμονή στην ευρωζώνη ήταν διασφαλισμένη. Προκειμένου, λοιπόν, να στηριχτεί αυτή η θέση –η οποία, ας σημειωθεί, αποτέλεσε και απόφαση της ιδρυτικής συνδιάσκεψης και του συνεδρίου που ακολούθησε- χρησιμοποιήσαμε και το ακόλουθο διάγραμμα.
Λέγαμε χαρακτηριστικά: «Γιατί, αν, προκειμένου η Ελλάδα να μείνει στο ευρώ, ο ελληνικός λαός θα έπρεπε να αντιμετωπίσει α) μια εκτεταμένη περίοδο αναστολής της δημοκρατίας, με τους πολίτες να μην έχουν λόγο για τα ουσιώδη ζητήματα που καθορίζουν τη ζωή τους, και β) παρόμοια περίοδο ύφεσης (δέκα χρόνια;) ή στασιμότητας, τότε, κάποια στιγμή, η έξοδος από το ευρώ θα αποτελέσει εκδοχή από τα πράγματα».
Το διάγραμμα έδειχνε πειστικά ότι ήταν πιθανότατο πως, υπό συνθήκες (αυτές που βιώνουμε εν έτει 2017, ίσως;), μια σοβαρή ανάλυση κόστους-οφέλους θα έκανε το εθνικό νόμισμα… μονόδρομο.
Αυτή ήταν η άποψη του τωρινού υπουργού, τότε.
Και μάθαμε πρόσφατα πως ίδια είναι η άποψη του προηγούμενου υπουργού, του Γιάνη Βαρουφάκη, τώρα (Γερούν, ιδού το υπουργείο σου, «Εφ.Συν.», 30.9.2017). Χρησιμοποιώντας το ίδιο διάγραμμα (προσθέτοντας, απλώς, αριθμητικές υποδιαιρέσεις στους άξονες) δείχνει πως το Grexit σίγουρα (!) θα ήταν προς όφελος της ελληνικής οικονομίας – ακόμη και στην περίπτωση της δυσμενέστερης εκδοχής του.
Συνοψίζοντας, συμπεραίνουμε πως και οι δύο υπουργοί Οικονομικών μετά τον Ιανουάριο του 2015 θεωρούν ότι το απόλυτο «μάντρα», η εντελώς μη αμφισβητούμενη «αλήθεια του κόσμου» σχετικά με το ευρώ είναι, στην καλύτερη περίπτωση αβάσιμη και στη χειρότερη κοινή προπαγάνδα. Υπογραμμίζουν πως ένας άλλος δρόμος όχι μόνο είναι εφικτός, αλλά και, με μεγάλη ασφάλεια, καλύτερος.
Δεδομένου αυτού, τα όσα συνέβησαν τα τρία τελευταία χρόνια είναι βαθιά μέσα σε ένα είδος Twilight Zone, με τα ξωτικά να βασιλεύουν.
Δεν είναι, ωστόσο, αυτό που με νοιάζει εδώ.
Το σημαντικό είναι να σκεφτούμε τώρα τι γίνεται – αν γίνεται ακόμη κάτι. Νομίζω, λοιπόν, πως, όπως λέγαμε και παλιά -όλοι μαζί τότε- η εργοδοτική δικτατορία που έχει στηθεί στην Ελλάδα με τη βοήθεια της ασκούμενης πολιτικής δεν πρόκειται να αμφισβητηθεί με «οριακές» και «παραμετρικές» παρεμβάσεις, πάει να πει, με «παράλληλα προγράμματα».
Και, από αυτή την άποψη, η ρήξη και τα ρίσκα της βρίσκονται μπροστά και όχι πίσω στον χρόνο. Αλλιώς, τα πράγματα δεν θα βελτιωθούν. Οι υπουργοί το ήξεραν και το ξέρουν. Οι υπόλοιποι;
1) Χρήστος Λάσκος-Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα, 2012
* εκπαιδευτικός
