Η Ελλάδα άλλαξε την εικόνα και τη συμπεριφορά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ακούγεται υπερβολικό, αλλά συγκεκριμένα γεγονότα και οι διαστάσεις που αυτά έλαβαν, αναφορικά με τη χώρα μας στην Ευρωζώνη, αποτέλεσαν το έναυσμα για μια σταδιακή μετεξέλιξη του ΔΝΤ σε έναν διεθνή οργανισμό που ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για την εικόνα του και δεν λειτουργεί πλέον σε ένα απόμακρο τεχνοκρατικό περιβάλλον. Επίσης λαμβάνει υπόψη του και πολιτικούς συσχετισμούς μεταξύ χωρών, ενώ επιχειρεί, με περιορισμένη επιτυχία είναι αλήθεια, να εκπέμψει και μια αίσθηση κοινωνικής ευαισθησίας.
Η αλλαγή δεν αφορά μόνο τη συμπεριφορά αξιωματούχων και τη λειτουργία υπηρεσιών. Ακόμη και τα κτίρια εκσυγχρονίστηκαν. Σε κάθε περίπτωση, την τελευταία επταετία η συνολική εικόνα του Ταμείου άλλαξε δραστικά. Το ΔΝΤ είχε βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής και σε άλλες μεγάλες κρίσεις, όπως αυτή του ’97 στην Ασία. Ωστόσο, η περίπτωση της Ελλάδας ήταν διαφορετική. Ως μέλος της Ευρωζώνης, και με υπαρκτό τον κίνδυνο της μετάδοσης, «απειλούσε» τη δεύτερη οικονομία του κόσμου, η οποία είναι παράλληλα και ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της πρώτης.
Η βόμβα
Για κάποιους αποτελούσε μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί, τινάζοντας στον αέρα μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου, κυρίως γαλλικές και γερμανικές, και παρασύροντας στο άγνωστο τη βαριά τραυματισμένη από την κρίση της Lehman Brothers παγκόσμια οικονομία. Κανείς δεν ήξερε εάν το διεθνές σύστημα θα άντεχε νέο σοκ. Υπό αυτό το πρίσμα το ΔΝΤ αντέδρασε, υπερέβη τους καταστατικούς του περιορισμούς και έσπευσε να αποτρέψει τα χειρότερα.
Ο συνδυασμός ήταν εκρηκτικός, οι κίνδυνοι μεγάλοι και οι φόβοι πολλοί. Το απέδειξαν η «άκαμπτη» στάση του τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν-Κλοντ Τρισέ, η τιμωρητική προσέγγιση της Γερμανίδας καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ, η οργή του τότε προέδρου του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, αλλά και η έντονη εμπλοκή των ΗΠΑ, με πιο χαρακτηριστικές τις παρεμβάσεις, σε διμερές αλλά και σε πολυμερές επίπεδο, του τότε υπουργού οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ, που συνεχίστηκαν από τον αντικαταστάτη του, Τζακ Λιου.
Οταν τον Απρίλιο του 2010 ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου εκπροσώπησε την Ελλάδα στην εαρινή σύνοδο του ΔΝΤ, το επικοινωνιακό υπόβαθρο του Ταμείου ήταν ρηχό και η αποτελεσματικότητά του περιορισμένη. Τα στελέχη του κατέβαλαν προσπάθειες, αλλά μέχρι τότε τα μεγέθη ήταν μικρά, η οργάνωση ολίγον χαοτική, η εικόνα λιγότερο επαγγελματική. Ξαφνικά, η ελληνική κρίση έγινε το κορυφαίο θέμα παγκοσμίως. Οι ανταποκριτές των σημαντικότερων δυτικών μέσων ενημέρωσης άρχισαν να επισκέπτονται πιο συχνά την έδρα του Ταμείου, στη γωνία της 19ης οδού με την Η.
Οι Ελληνες ανταποκριτές που ζούσαν στην αμερικανική πρωτεύουσα για πολλά χρόνια σπάνια μετέβαιναν στην έδρα του Ταμείου. Μόνον όταν επισκέπτονταν την πόλη για να συμμετάσχουν στις συνόδους του ΔΝΤ, ο εκάστοτε Ελληνας υπουργός Οικονομικών συνοδευόμενος από τον κεντρικό τραπεζίτη, αλλά και επικεφαλής των εμπορικών τραπεζών, και πάλι όχι πάντα.
Είναι χαρακτηριστική η παρότρυνση έμπειρου διπλωμάτη που υπηρετούσε στην πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, στη διάρκεια της εαρινής συνόδου του 2003, να μεταβούν οι Ελληνες ανταποκριτές στο ΔΝΤ για να παρακολουθήσουν τη συνέντευξη Τύπου που επρόκειτο να δώσει ο τότε υπουργός Οικονομικών, Νίκος Χριστοδουλάκης, ως προεδρεύων της Ε.Ε.
Η… επίπληξη
«Ελάτε για να έχει και κάποιους στην αίθουσα, είναι ευκαιρία να δείτε και τα κτίρια», ήταν το πνεύμα της σχετικής ενθάρρυνσης, που αντανακλούσε και μια έμμεση επίπληξη για την πλήρη απουσία των δημοσιογράφων από την κάλυψη του Ταμείου, ιδιαίτερα εκείνη την περίοδο που η Ελλάδα ασκούσε την προεδρία της Ενωσης. Η αλήθεια είναι πως οι Ελληνες ανταποκριτές δεν ήταν οι μόνοι. Και πολλοί συνάδελφοι άλλων χωρών σπάνια πήγαιναν.
Οι διεργασίες και οι εκδηλώσεις του ΔΝΤ δεν προκαλούσαν ιδιαίτερο δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Ετσι, και από την πλευρά του Ταμείου δεν απαιτούνταν η σε βάθος προετοιμασία και επικοινωνιακή διαχείριση που υπάρχει σήμερα.
Ακόμη και στις τακτικές ενημερώσεις που έκανε το Ταμείο, τα πράγματα ήταν σε εμβρυακή κατάσταση: ο χώρος μικρός, οι θέσεις λίγες. Και, ξαφνικά, το ενδιαφέρον αυξήθηκε κατακόρυφα. Δημοσιογράφοι παρακολουθούσαν συχνότερα τις συνεντεύξεις Τύπου, με αποκορύφωμα τις δύο μείζονος σημασίας συνόδους του Ταμείου που συγκαλούνται από κοινού με την Παγκόσμια Τράπεζα κάθε Απρίλιο (η εαρινή) και Οκτώβριο (η ετήσια).
Ο Στρος-Καν
Ωστόσο, θα ήταν άδικο, και σίγουρα παραπλανητικό, να «πιστώσει» κανείς αποκλειστικά στην Ελλάδα το γεγονός ότι το ΔΝΤ άρχισε να προσελκύει τα φώτα της δημοσιότητας. Εναν, περίπου, χρόνο μετά την ελληνική κατάρρευση και το πρώτο μνημόνιο, ξέσπασε μια διαφορετική κρίση που αφορούσε το ίδιο το Ταμείο και αυτή δεν ήταν άλλη από τις ερωτικές περιπέτειες του πρώην επικεφαλής, Ντομινίκ Στρος-Καν.
Την άνοιξη του 2011, οι περιπέτειες του προκατόχου της κ. Λαγκάρντ έφεραν το Ταμείο στα πρωτοσέλιδα των αμερικανικών και ευρωπαϊκών ταμπλόιντ. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν γνώριζαν καν τι είναι το ΔΝΤ. Το έμαθαν τότε, με… λάθος αφορμή.
Στο επικοινωνιακό επιτελείο του Ταμείου σήμανε συναγερμός. Ξαφνικά, η ανάγκη διαχείρισης μιας πολύ ευαίσθητης υπόθεσης, έντονα προσωπικής, στην οποία εμπλεκόταν η αμερικανική δικαιοσύνη, επέβαλε μια βίαιη ωρίμανση του επικοινωνιακού σχεδιασμού. Οι αρμόδιοι αξιωματούχοι που είχαν συνηθίσει να απαντούν σε ερωτήσεις και να συναναστρέφονται με οικονομικούς συντάκτες και αρθρογράφους των πιο έγκυρων εντύπων, αμερικανικών και άλλων, από τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», την «Ουάσιγκτον Ποστ» και τη «Γουόλ Στριτ Τζέρναλ» μέχρι τον «Εκόνομιστ», τους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» και τη «Λε Μοντ», ήταν αναγκασμένοι να απαντούν σε «κάθε είδους» αναζητήσεις των ταμπλόιντ. Ηταν ένα σοκ.
Η αλλαγή άρχισε να υλοποιείται με την άφιξη της Κριστίν Λαγκάρντ. Γυναίκα, κοσμοπολίτισσα, με επιβλητική εμφάνιση και έντονη προσωπικότητα, ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για να ταράξει τα νερά, αλλά και να εξασφαλίσει την ομαλή συνέχεια στη λειτουργία του Ταμείου. Ταυτόχρονα, είχε το άριστο επικοινωνιακό προφίλ.
Ο άνθρωπος-κλειδί
Στο πλάι της ο επικεφαλής της επικοινωνιακής πολιτικής, Τζέρι Ράις, ο οποίος προώθησε τον εκσυγχρονισμό του μηχανισμού προβολής. Με μειλίχιο ύφος και αφοπλιστική ευγένεια, ο σκωτσέζικης καταγωγής διευθυντής επικοινωνίας εξέπεμψε έναν πιο ήπιο και λιγότερο συγκρουσιακό λόγο. Οταν τα μέτρα που προτείνεις είναι επώδυνα για μια κοινωνία –και αυτό στην περίπτωση του ΔΝΤ ισχύει σχεδόν πάντα– ακόμη και ο τρόπος που το κάνεις έχει σημασία.
Καθώς οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ τείνουν να συνταγογραφούν για κάθε χώρα την ίδια «θεραπεία» –ιδιωτικοποιήσεις, περικοπές, ευελιξία στην αγορά εργασίας– ανεξαρτήτως τοπικών ιδιαιτεροτήτων, με αποτέλεσμα να εισπράττουν την ίδια κοινωνική οργή, η δημόσια εικόνα έχει σημασία. Ακόμη και οι ονομασίες. Το πρόγραμμα προώθησης διαρθρωτικών προσαρμογών ακούγεται διαφορετικά όταν μετονομάζεται σε πρόγραμμα ανάπτυξης και μείωσης της φτώχειας.
Δεν είναι εύκολο να παρουσιαστεί το Ταμείο ως υπέρμαχος των φτωχών, ωστόσο επιχειρεί πλέον να εκπέμψει μια μεγαλύτερη αίσθηση κοινωνικής ευαισθησίας που έλειπε στο παρελθόν. Οταν, δε, η επικοινωνιακή διαχείριση δεν αφορά μια αναπτυσσόμενη χώρα αλλά μια δημοκρατία και μάλιστα μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η εικόνα καθίσταται καθοριστικό συστατικό της επιτυχίας ή αποτυχίας.
Το δύσκολο αυτό έργο έχει αναλάβει ο Τζέρι Ράις. Πάντα δίπλα στην Κριστίν Λαγκάρντ, δεν είναι απλά υπεύθυνος για την επικοινωνία, αλλά έχει πολυεπίπεδη συνεργασία με τη γενική διευθύντρια. Οι εισηγήσεις του αφορούν όχι μόνο τον τρόπο προβολής, αλλά και την ουσία των θέσεων που υιοθετεί και εκφράζει η επικεφαλής του Ταμείου.
Ανανέωση
Ακόμη και για τον περιστασιακό επισκέπτη, ο εκσυγχρονισμός της εικόνας του Ταμείου είναι αισθητός. Στα κεντρικά κτίρια που αποτελούν την έδρα του, υπάρχουν περισσότερα γραφεία, κατασκευάστηκαν νέοι διάδρομοι και χώροι ομιλιών. Το Κέντρο Τύπου δεν βρίσκεται πλέον σε μικρό υπόγειο χώρο, αλλά φιλοξενείται σε μια επιβλητική, ευρύχωρη αίθουσα. Τα μεγέθη μεγάλωσαν, οι δυνατότητες διευρύνθηκαν, το όλο σκηνικό άλλαξε. Οχι, όμως και ο ρόλος και οι στόχοι. Οπως με έμφαση τόνισε στην «Κ» κορυφαίο στέλεχος του Ταμείου, σε εκτενή συζήτηση στο γραφείο του, «είμαστε εδώ για να διασφαλίσουμε ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα λειτουργεί».
