Ως γεωλόγος εκπαιδευμένος με ανώτερες σπουδές που απέκτησα κατά τη φοίτησή μου στο ΔΠΣ «Πρόληψη και διαχείριση φυσικών καταστροφών», πολύ δε περισσότερο ως κάτοικος Μάνδρας, θα ήθελα να τεκμηριώσω τις απόψεις που διατύπωσα τόσο κατά την πτυχιακή μου εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος όσο και κατά το βίωμα της 15ης Νοεμβρίου 2017, απομονώνοντας τα βαριά συναισθήματά μου από την απώλεια της θείας μου Ευανθίας Ρόκα, αλλά και των υπόλοιπων θυμάτων (που τους περισσότερους γνώριζα προσωπικά).
Δεν φιλοδοξώ κάποιου είδους αποκλειστικότητα για τα παρακάτω, αφού στην περιοχή οι δάσκαλοί μας Ηλίας Μαριολάκος, Δημήτρης Παπανικολάου (ο εκλιπών), Ιωάννης Φουντούλης και Ευθύμιος Λέκκας (καθηγητές του Γεωλογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών), είχαν επισημάνει εδώ και δεκαετίες τον πλημμυρικό κίνδυνο για την πόλη της Μάνδρας.
Τα πλημμυρικά φαινόμενα λοιπόν αποτελούν μια φυσική κατ’ αρχήν διαδικασία που συνέβαινε και θα συμβαίνει στο μέλλον, όταν η ένταση και η ποσότητα της βροχής ξεπερνούν την ικανότητα του εδάφους και του υδρογραφικού δικτύου μιας περιοχής να απορροφήσει και να αποστραγγίσει αντίστοιχα το νερό που συγκεντρώνεται.
Ο χείμαρρος και η λεκάνη του Σούρες αποτελούν ένα υδρολογικό σύστημα που πηγάζει και αποστραγγίζει το κεντρικό τμήμα των ανατολικών-νοτιοανατολικών απολήξεων του Ορους Πατέρα και εκβάλλει (στη φυσική του εξέλιξη) στον Σαρωνικό κόλπο, πλησίον του ρέματος Σαρανταπόταμου στα δυτικά της πόλης της Ελευσίνας.
Η ανθρώπινη παρέμβαση στις κοίτες και τις αναβαθμίδες των ρεμάτων Σούρες και Αγίας Αικατερίνης. | Με εκτροπή της κοίτης κατά την κατασκευή της Αττική Οδού, τα νερά του Σούρες καταλήγουν στον Σαρανταπόταμο και γι’ αυτό δεν είχαμε περισσότερες ζημιές (ακόμα και θύματα), διότι οι βόρειες συνοικίες της Ελευσίνας (που είχαν πληγεί το 1996) γλίτωσαν.
Η συνολική έκταση της λεκάνης υπολογίζεται στα 58 Km2 περίπου. Το 90% της έκτασης της λεκάνης βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Μάνδρας (52,2 Km2), το 8,7% εντός της (πρώην) κοινότητας Μαγούλας (5,1 Km2) και ένα μικρό τμήμα 1,3% εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Ελευσίνας (0,78 Km2, χάρτης 1).
↳ Η διαχρονικότητα της εσφαλμένης χρήσης γης στην πόλη της Μάνδρας. Ολη η χερσαία περιοχή που απεικονίζεται στη φωτογραφία, εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως το 2009. Η ζώνη κατάκλυσης των πλημμυρικών νερών και των φερτών υλικών της 15ης Νοεμβρίου, καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της νεοενταχθείσας περιοχής στο σχέδιο πόλης. Στο βάθος διακρίνεται η πόλη της Μάνδρας δομημένη πάνω στα στοιχεία του χειμάρρου.
Τα αίτια της τραγωδίας της 15ης Νοεμβρίου 2017 κατηγοριοποιούνται σε εκείνα που οφείλονται σε ακραίο και μη αναμενόμενο φαινόμενο με μεγάλη περίοδο επαναφοράς και σε εκείνα που οφείλονται σε ανθρωπογενή παρέμβαση επί των στοιχείων του χείμαρρου (κοίτη & αναβαθμίδες).
Το παρόν δημοσίευμα αναφέρεται μόνο στα αίτια που αφορούν την ανθρωπογενή παρέμβαση επί της κοίτης, ενώ σε δεύτερο χρόνο θα ακολουθήσει δημοσίευμα στο οποίο θα διατυπώνονται τα αίτια που οφείλονται στον ακραίο χαρακτήρα του φαινομένου.
Εσφαλμένη χρήση γης
Καταλυτικό παράγοντα τόσο των ανθρώπινων απωλειών όσο και των εκτεταμένων υλικών ζημιών κατά το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου 2017 αποτελεί η ανθρώπινη παρέμβαση στα στοιχεία των χειμάρρων (δηλ. κυρίως κοίτη, αναβαθμίδες και λεκάνη κατάκλυσης).
Ως γνωστόν η αύξηση του πληθυσμού και των αναγκών του οδηγεί μοιραία στην αυξημένη ζήτηση γης.
Ετσι ήταν αναπόφευκτη η εσφαλμένη χρήση γης στους χείμαρρους Σούρες και Αγ. Αικατερίνης όσον αφορά την ανάπτυξη του βιομηχανικού και του αστικού ιστού πάνω στα στοιχεία τους.
Τα σημαντικότερα εμπόδια κατά τη διεύθυνση ροής των πλημμυρικών νερών κατά το καταστροφικό συμβάν, τα οποία αποτελούν παραδείγματα προς αποφυγή, είναι μεταξύ άλλων:
⒈ Ο ίδιος ο αστικός ιστός της πόλη της Μάνδρας, ο οποίος είναι αναπτυγμένος, καλύπτοντας όλο το μήκος της κοίτης και των αναβαθμίδων του χείμαρρου της Αγίας Αικατερίνης. Κανένα αντιπλημμυρικό έργο δεν έχει λάβει χώρα εδώ και χρόνια, παρά τη διαχρονικότητα του φαινομένου.
Η βιομηχανία Βακόντιος ΑΕΒΕ κατά το πλημμυρικό επεισόδιο της 27ης Φεβρουαρίου 1996 (πάνω) και κατά το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου 2017 | ⒉ Η βιομηχανική εγκατάσταση της Βακόντιος ΑΕΒΕ, η οποία είναι χτισμένη πάνω στο ρέμα Σούρες.
⒊Το εργοτάξιο του Δήμου Μάνδρας σε εγκάρσια ανάπτυξη με τον ρου του ομώνυμου χείμαρρου.
Το εργοτάξιο του Δήμου Μάνδρας στις πλημμύρες της 27ης Φεβρουαρίου 1996 (πάνω) και στις πλημμύρες της 15ης Νοεμβρίου 2017 (κάτω) | ⒋ Ο δρόμος εισόδου του κοιμητηρίου του Δήμου Μάνδρας, ο οποίος έχει κατασκευαστεί πάνω στην κοίτη του χείμαρρου Σούρες, αφήνοντας μικρής διατομής οχετό για την απορροή των νερών.
Αναφορικά με τον χώρο του εργοταξίου, από τη δεκαετία του ’90 ο καθηγητής Γεωλογίας, Ηλίας Μαριολάκος, είχε προτείνει την παγίδευση των πλημμυρικών νερών του χείμαρρου Σούρες σε μεγάλο ανοιχτό όρυγμα, που είχε απομείνει από την εκμετάλλευση των ορυχείων βωξίτη στη θέση του σημερινού εργοταξίου Μάνδρας.
Ο σκοπός ήταν διπλός. Αφενός να ανασχεθεί η ορμή του χείμαρρου, αφετέρου να διοχετευτούν τα νερά στον καρστικό υδροφόρο ορίζοντα.
Αντ’ αυτού επιλέχθηκε η πλήρωση του ορύγματος (πιθανόν με επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα από τις γειτονικές βιομηχανίες) και η αλλαγή χρήσης γης με τη χωροθέτηση του εργοταξίου του δήμου.
Σε μεταγενέστερους χρόνους ο ίδιος καθηγητής είχε προτείνει την απομάκρυνσή του από τη σημερινή θέση σαν παράδειγμα προς μίμηση.
Εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας εν όψει πλημμυρικού επεισοδίου
Η εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας εν όψει ενδεχόμενου πλημμυρικού επεισοδίου προκύπτει από τη μηδενική απορροή των χειμάρρων σε όλες σχεδόν τις υπόλοιπες βροχοπτώσεις (εκτός των ακραίων φαινομένων) και είναι διαχρονική.
Για τον λόγο ότι το γεωλογικό υπόβαθρο των λεκανών Σούρες & Αγίας Αικατερίνης απαρτίζεται από ασβεστολιθικά πετρώματα με μεγάλο βαθμό κατείσδυσης, η συνήθης απορροή στις κοίτες των χειμάρρων αυτών είναι πρακτικά μηδενική.
Αποτέλεσμα αυτού είναι να λησμονούνται τα πλημμυρικά επεισόδια και οι σχεδιασμοί να είναι βραχυπρόθεσμοι και εσφαλμένοι
Στην περίπτωση της πόλης Μάνδρας η εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας παρατηρείται σε όλες τις κλίμακες της ανθρώπινης κοινωνίας & δραστηριότητας.
• Στην κλίμακα του απλού κάτοικου, λόγω της αυξημένης ζήτησης γης, παρατηρούνται συνεχώς μπαζώματα, οικοπεδοποιήσεις και ανοικοδομήσεις τόσο στις κοίτες των χειμάρρων όσο και στη στενή λεκάνη κατάκλυσης (ως είθισται τις τελευταίες δεκαετίες, χωρίς φυσικά κανέναν έλεγχο).
• Στην κλίμακα της τοπικής δημοτικής αρχής η εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας οδηγεί τους αιρετούς (που αποτιμούν το έργο τους μόνο εν όψει της επόμενης εκλογικής αναμέτρησης) συνεχώς σε εσφαλμένους και κοντόφθαλμους σχεδιασμούς που δεν συνάδουν με το βεβαρημένο ιστορικό των πλυμμυρικών επεισοδίων. Ετσι ο δήμος αρκείται με τον «καθαρισμό» των φρεατίων, ενώ θα έπρεπε ήδη να είχε επιδιώξει εδώ και χρόνια τον σχεδιασμό των αντιπλημμυρικών έργων στα ανάντη της λεκάνης (π.χ. ανασχετικά φράγματα με ταυτόχρονες γεωτρήσεις εμπλουτισμού του υδροφόρου ορίζοντα).
Το 2009 εγκρίθηκε η επέκταση της πόλης της Μάνδρας στην περιοχή της Αγίας Αικατερίνης μέσα στη λεκάνη κατάκλυσης του ομώνυμου ρέματος.
Ουδεμία αναφορά έγινε για την όδευση των πλημμυρικών νερών που θα διέρχονται από τον νέο οικιστικό ιστό της πόλης παρά το πρόσφατο βεβαρημένο ιστορικό (1996, 1999, 2002).
↳ Πάνω: Η κοίτη του χειμάρρου Σούρες στη βιομηχανία Βακόντιος ΑΕΒΕ πριν το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου 2017. Κάτω: Η ίδια κοίτη μετά το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου (ΕΚΠΑ / Μανώλης Ανδρεαδάκης)
Εκ των πραγμάτων οδηγούμαστε στο συμπέρασμα (άλλωστε και η κοινή λογική επιτάσσει το ίδιο) ότι πρώτα θα έπρεπε να είχαν εκπονηθεί μελέτες αντιμετώπισης πλημμυρικού κινδύνου και σε δεύτερο χρόνο θα έπρεπε να ακολουθήσει η ένταξη της περιοχής στο σχέδιο πόλης.
Ο σχεδιασμός επομένως ήταν και θα είναι εσφαλμένος στο μέλλον, αν δεν εκτιμήσουμε σοβαρά το ακραίο πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου 2017.
Τις τελευταίες ημέρες γίνεται λόγος στα ΜΜΕ για τη μελέτη εκτροπής του χείμαρρου της Αγίας Αικατερίνης στον χείμαρρο του Σούρες.
Ως έργο ακούγεται κατ’ αρχήν ελπιδοφόρο. Αν όμως αποτυπωθούν στον χάρτη οι επιπτώσεις από την εκτροπή των πλημμυρικών νερών και φερτών υλών του χείμαρρου της Αγίας Αικατερίνης με βάση την καταστροφική εμπειρία της 15ης Νοεμβρίου, διαπιστώνεται ότι πρόκειται για άλλον έναν λανθασμένο σχεδιασμό.
Αν είχε υλοποιηθεί, η πόλη της Μάνδρας θα απέφευγε τα θύματα και τις καταστροφές, αλλά οι απώλειες θα μετατοπίζονταν γεωγραφικά στο δημοτικό διαμέρισμα Μαγούλας, όπως και στη βιομηχανική περιοχή της Μάνδρας στα νοτιοανατολικά, αφού βρίσκεται στα κατάντη του σχεδιαζόμενου σημείου εκτροπής (βλ. χάρτη 1).
Να σημειωθεί ότι τα πλημμυρικά νερά και οι φερτές ύλες του χείμαρρου Σούρες κατά το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου έπληξαν και τη Μαγούλα στα δυτικά περιθώρια του δημοτικού διαμερίσματος, αλλά χωρίς εκτεταμένες καταστροφές.
Θα βλέπαμε επομένως εικόνες όπως παρακάτω στους δρόμους της Μαγούλας αν είχε υλοποιηθεί η εκτροπή της Αγίας Αικατερίνης, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο όγκος των πλημμυρικών νερών και φερτών υλών θα ήταν τουλάχιστον διπλάσιος, αφού θα αθροίζονταν με εκείνα του χείμαρρου Σούρες.
Το έργο συνεπώς της εκτροπής του χείμαρρου της Αγίας Αικατερίνης θα είναι ελλιπές και επικίνδυνο για το δημοτικό διαμέρισμα της Μαγούλας, αν δεν συνοδευτεί με ανασχετικά φράγματα σε επιμέρους κλάδους του υδρογραφικού δικτύου, υποστηριζόμενα με γεωτρήσεις εμπλουτισμού.
*Γεωλόγος, κάτοικος Μάνδρας
Ιστορικό πλημμυρικών επεισοδίων στην περιοχή της Μάνδρας
◼ Ρωμαϊκοί χρόνοι (Παυσανίας 150 μ.Χ.) με ανθρώπινα θύματα στην περιοχή της Ελευσίνας από τον χείμαρρο του Ελευσίνιου Κηφισού (σημερινός Σαρανταπόταμος), που γειτνιάζει με τον χείμαρρο Σούρες.
◼ 1953 με υλικές ζημιές.
◼ Νοέμβριος 1963 με ένα ανθρώπινο θύμα και ζημιές στη σιδηροδρομική γραμμή στο ύψος της ΠΥΡΚΑΛ, σε κατοικίες και καλλιέργειες.
◼ Νοέμβριος & Δεκέμβριος 1977 με υλικές ζημιές.
◼ Φεβρουάριος 1978. Εκατοντάδες ζώα πνίγηκαν και αποκλείστηκαν οι κάτοικοι της περιοχής.
◼ Ιανουάριος 1996, με 2 ανθρώπινα θύματα, εκατοντάδες πλημμυρισμένα σπίτια, καταστήματα και εργοστάσια, δεκάδες κατεστραμμένα αυτοκίνητα.
◼ Νοέμβριος 1999, με υλικές ζημιές σε σπίτια.
◼ Νοέμβριος 2002. Υλικές ζημιές σε κατοικίες και στην τότε σιδηροδρομική γραμμή στο ύψος της ΠΥΡΚΑΛ.
◼ Φεβρουάριος 2015. Υλικές ζημιές σε κατοικίες και σε αυτοκίνητα.
Πηγή: https://www.efsyn.gr
