Ο όρος χρεοκοπία, πτώχευση, στάση πληρωμών αφορά την κατάσταση στην οποία μπορεί να περιέλθει μια επιχείρηση ή μαι χώρα που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις και καθιστά γνωστή την αδυναμία της να πληρώσει τα ληξιπρόθεσμα χρέη της.
Στην παγκόσμια ιστορία όλες σχεδόν, αν όχι όλες οι χώρες διεθνώς,έχουν περιέλθει κατά περίπτωση σε καταστάσεις χρεοκοπίας,πτώχευσης και στάσης πληρωμών, με διάφορους τρόπους. Αν και υπάρχουν και αφανείς χρεοκοπίες, η κλασσική τέτοια περίπτωση είναι εκείνη όπου μια χώρα κηρύσσει αδυναμία πληρωμής του συνόλου των υποχρεώσεών της και καλεί τους δανειστές να διαπραγματευτούν για διαγραφή μέρους και αναδιαρύθμιση του υπολοίπου με νέους καλύτερους όρους.
Παρ’ όλες τις αρνητικές καταστάσεις και τις ενδεχόμενες συγκρούσεις που συνδέονται με τις στάσεις πληρωμών και τις συνακόλουθες υποτιμήσεις των νομισμάτων, οι διάφορες χώρες, με τον τρόπο αυτό, καταφέρνουν να συνέλθουν από την οικονομική δυσπραγία και να ξεκινήσουν από την αρχή με θετικές προοπτικές. Στον πίνακα που παρουσιάζεται εδώ,αναφέρονται διάφορες περιπτώσεις χρεοκοπίας χωρών από το έτος 1800
Αλλά ας δούμε πιο κάτω ορισμένες κλασσικές περιπτώσεις χρεοκοπίας.
Γερμανία
Η Γερμανία υπήρξε ο πρώτος διδάξας της Ευρώπης του όρου «στάση πληρωμών». Η πρώτη φορά ήταν το 1931 όταν το Βερολίνο κήρυξε στάση πληρωμών στα δάνεια που είχε λάβει από αμερικανικές τράπεζες μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Βερολίνο διέκοψε την αποπληρωμή των δανεια¬κών του υποχρεώσεων, επέβαλε περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων και εθνικοποίησε τις πέντε μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας. Η αθέτηση αποπληρωμής του χρέους όμως έγινε με την ανοχή των ΗΠΑ για να διασωθεί το τραπεζικό σύστημα και στις δυο όχθες του Ατλαντικού.Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, κατέστρεψαν όχι μόνο τη Γερμανία, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη και έκαναν τους Γερμανούς τους «χειρότερους κακοπληρωτές στην ιστορία», σύμφωνα και με τον γερμανό οικονομολόγο και ιστορικό, καθηγητή στο London School of Economics, Άλμπρεχτ Ριτσλ.
Πάντα επίκαιρη είναι για τους Έλληνες η εξόφληση του παλιού λογαριασμού με τη Γερμανία. Γεγονός: Το γερμανικό οικονομικό θαύμα δεν θα υφίστατο σήμερα, αν το 1953 οι ΗΠΑ δεν υποχρέωναν τις νικήτριες δυνάμεις, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, να υπογράψουν τη Συμφωνία του Λονδίνου το 1953 με την οποία διαγράφηκε το 70% των αιματοβαμένων χρεών της Γερμανάις και το υπόλοιπο 30% ρυθμίστηκε με αποπληρωμή του για τα επόμενα 30 χρόνια με αναπτυξιακή ρήτρα.Αυτό σημαίνει ότι η Γερμανία θα πλήρωνε το εναπομείναν αυτό χρέος μόνο σε χρονιές που είχε μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη!
Βενεζουέλα
Η μόνη… κατά λάθος χρεοκοπία της ιστορίας! Τον Ιούλιο του 1998, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας άργησε μία εβδομάδα να πληρώσει τους τόκους ομολόγων αξίας 270 εκατ. δολαρίων. Και αφού στη συμφωνία δεν υπήρχε πρόβλεψη για περίοδο χάριτος, η καθυστέρηση ισοδυναμούσε με στάση πληρωμών. Μετά από αυτό το απερίγραπτο περιστατικό το Καράκας εγκατέστησε σύγχρονο εξοπλισμό ώστε να μην απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση κατά τη διαδικασία των αποπληρωμών.
Ουκρανία
Η Ουκρανία έχει ακολουθήσει τρεις φορές τον δρόμο της επιλεκτικής χρεοκοπίας ιδιωτικών ομολόγων. Το 1998 και το 1999 προχώρησε στην ανταλλαγή ομολόγων ύψους 3,3 δισ. δολαρίων, περίοδο κατά την οποία η χώρα ήταν πρακτικά σε πτώχευση. Η αναδιάρθρωση που έγινε κάλυψε το 21% του δημοσίου χρέους της Ουκρανίας.
Ισπανία
Η Ισπανία κατέχει την πρωτιά στις χρεοκοπίες. Μία από τις υπερδυνάμεις των παλαιότερων εποχών, είχε αθετήσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις επτά φορές τον 19ο αιώνα, με πρώτη φορά το 1557!
Πορτογαλία
Το 1560, τρία χρόνια μετά την Ισπανία, τον δρόμο της πτώχευσης ακολούθησε η Πορτογαλία, η ιβηρική χώρα που χρεοκόπησε ακόμα πέντε φορές στην ιστορία της. Το 1828, το 1837, το 1841, το 1852 και το 1890.
Εκουαδόρ
Η στάση πληρωμών που κήρυξε το 2008 το Εκουαδόρ ήταν περισσότερο μια επιλογή να μην αποπληρωθεί το χρέος, παρά μια αδυναμία της κυβέρνησης να το κάνει. Χαρακτηρίζοντας το χρέος «ανήθικο και παράνομο» ο πρόεδρος της χώρας, Ραφαέλ Κορρέα, ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση δεν θα πλήρωνε τα 31 εκατ. δολάρια που χρωστούσε στους πιστωτές του, χαρακτηρίζοντάς τους μάλιστα ως «πραγματικά τέρατα».
Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε μια ριζική μείωση του χρέους και τα παλιά ομόλογα αντικαταστάθηκαν με νέα σε αναλογία 35 σεντς έναντι 1 δολαρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει ούτε μία ούτε δύο, αλλά 10 φορές από το 1830…Το καλοκαίρι του 2014 το Εκουαδόρ επέστρεψε στις αγορές ομολόγων, καθώς τον τελευταίο χρόνο αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για χρέος από αναδυόμενες αγορές, ενώ η κυβέρνηση της χώρας έχει επιδοθεί τους τελευταίους μήνες σε μπαράζ συναντήσεων με επενδυτές και τραπεζίτες του εξωτερικού.
Τουρκία
Μέσα σε 10 χρόνια η Τουρκία κατάφερε να αντιμετωπίσει ένα τεράστιο οικονομικό κραχ και να προβάλλεται αργότερα ως ένα σύγχρονο οικονομικό θαύμα που είναι μέλος της G20. Το 2001 η Τουρκία κλονίζονταν με την οικονομική κρίση. Τα διατραπεζικά επιτόκια είχαν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ μέχρι και 3000%, οι τράπεζες χρεοκοπούσαν, είχαν σταματήσει οι κάνουλες χρηματοδότησης προς τις επιχειρήσεις, με χιλιάδες εργαζόμενους να βρίσκονται σε μία νύχτα στο δρόμο.Μετά την ρύθμιση των χρεών της το 2012, η Τουρκία ανέκαμψε και ακολούθησε μαι λαμπρή οικονομική ανάπτυξη, η οποία μόλις τον τελευταίο χρόνια σημειώνει κάμψη, που οφείλεται και στις γεωπολιτικές συγκρούσεις της κυβέρνησης Ερντογκάν. Σήμερα, παρά την ομιχλώδη εικόνα που παρουσίαζε το 2012 η ευρωπαϊκή οικονομία, η Τουρκία μεσουρανούσε και «κάλπαζε» στον τομέα της ανάπτυξης, αποτελούσε ελκυστικό προορισμό για τις ξένες επενδύσεις, έβλεπε τις εξαγωγές της να αυξάνονται κάθε οικονομικό τρίμηνο, ενώ σήμερα η ανάπτυξή της παρότι ευάλωτη, παραμένει σταθερή.
Ρωσία
Τον Αύγουστο του 1998 η Ρωσία δηλώνει αδυναμία πληρωμής του εξωτερικού χρέους της και αρνείται να πληρώσει τα χρεολύσια των δανείων της.Η υπερδύναμη είδε τις εξαγωγές της να πλήττονται βάναυσα λόγω της βουτιάς στις τιμές του πετρελαίου. Ακολούθησε μεγάλη «τρύπα» στα έσοδα, ενώ παράλληλα ο όγκος των βραχυπρόθεσμων εντόκων γραμματίων αυξανόταν ραγδαία. Έτσι αποφασίζει να άρει τους περιορισμούς στη συμμετοχή των ξένων, είδε όμως τα επιτόκια στα έντοκα να παίρνουν απότομα την ανιούσα και έτσι χτύπησε «ταβάνι». Αποτέλεσμα; Το καλοκαίρι του 1998 λαμβάνει δάνειο έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ. Μετά την χρεοκοπία, οι συνεχείς αναδιαρθρώσεις του χρέους, την περίοδο Αυγούστου 1999 – Φεβρουαρίου 2000, με γενναίο «κούρεμα» της τάξης του 75%-80%, κάλυψαν το 24% του ΑΕΠ. Έκτοτε, η Ρωσία, έχει ανακάμψει και η οικονομία μας πορεύεται ιδιαίτερα ικανοποιητικά.
Ισλανδία
Μέχρι και ένα χρόνο πριν τη χρεοκοπία τριών μεγάλων τραπεζών η Ισλανδία ήταν μια χώρα παράδεισος. Το 2007 ψηφίστηκε η καλύτερη χώρα για να ζει κανείς, μία από τις τέσσερις πιο παραγωγικές χώρες στον κόσμο! Όμως, λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο του 2008, έγινε η πρώτη χώρα που κατέρρευσε μέσα σε μία εβδομάδα, ως το πρώτο θύμα στο όπλο της Lehman Brothers.Φαίνεται πως κανείς δεν είχε προβλέψει την κατάρρευση των τραπεζών. Η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με τη χρεοκοπία, η κορώνα κατέρρευσε και το ισλανδικό Δημόσιο επιβαρύνθηκε με τεράστια χρέη. Ακολούθησε η εθνικοποίηση των τριών μεγαλύτερων τραπεζών της Ισλανδίας και χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν ενάντια του προέδρου της κεντρικής τράπεζας της χώρας.Οι τραπεζίτες φυλακίστηκαν, η χώρα κήρυξε στάση πληρωμών και παρ’ όλες τις απειλές, κατάφερε νε συνέλθει οικονομικά να ξεπεράσει τον σκόπελο της χρεοκοπίας και ήδη έχει παρουσιάσει μια θριαμβευτική επιστροφή στις διεθνείς αγορές.
Η κρυφή χρεοκοπία των Ηνεμέμων Αραβικών Εμιράτων
Η κρίση του 2008 χτύπησε όλον τον κόσμο, ακόμα και τα πλούσια κράτη της Μέσης Ανατολής. Είναι ελάχιστα γνωστό ότι τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, το 2009, κάλεσαν τους πιστωτές τους σε διαπραγματεύσεις για κούρεμα και ρύθμιση των χρεών,όπως και ε΄γιεν, γεγονός που κρατήθηκε μυστικό. Από τότε τα ΗΑΕ επανήλθαν στην οικονομική κανονικότητα που συνοδεύτηκε από λαμπρές οικονομικές επιδόσεις, παρ’ όλη την μεγάλη πτώση των τιμών του πετρελαίου
Το ελληνικό «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Στις 10 Δεκεμβρίου 1893, ο Χαρίλαος Τρικούπης λέει στη Βουλή την ιστορική φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», με την οποία διακηρύσσει επίσημα την αδυναμία της Ελλάδας να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους ξένους πιστωτές της. Τη φράση χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα για να δηλώσουμε μια αποτυχία ιδιαίτερα σε οικονομικά ζητήματα. Παρ’ όλες τις ομοβροντίες ενάντια στο “δυστυχώς επτωχεύσαμεν” του μέγιστου Χαρίλαου Τρικούπη, η Ελλάδα, μετά την στάση πληρωμών της εποχής εκείνης, συνήλθε οικονομικά και ακολούθησε μια ικανοποιητική οικονομική ανάπτυξη. το ίδιο έγινε και με την στάση πληρωμών και την αποσύνδεση της δραχμής από τον κανόνα του χρυσού από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1932.
Επισημάνσεις
Με δεδομένο ότι “τα δάνεια τους σνθρώπους δούλους ποιεί” όπως έχει αναφέρει ο αρχαίος φιλόσοφος Μένανδρος, είναι γεγονός ότι, όταν υπάρχει ένας επαχθής δανεισμός με συνήθως υψηλά επιτόκια,με συνακόλουθη υποχρέωση της χώρας να καταβάλλει υπερπολλαπλάσια ποσά στους δανειστές από το αρχικό κεφάλαιο, τότε επέρχεται φυσιολογικά η στιγμή που ο δανειζόμενος οδηγείται σε αδιέξοδο και δεν υπάρχει άλλη λύση από την στάση πληρωμών. Οι δανειστές έχουν πάρει τα λεφτά τους και αν μην ξεχνάμε ότι σε ένα δάνειο, υπεύθυνος δεν είναι μόνο ο δανειζόμενος αλλά και ο δανειστής.
