Το ανθρώπινο δυναμικό, ιδίως το εξειδικευμένο, είναι καθοριστικό για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Το γνωστό ζήτημα της φυγής του στο εξωτερικό (brain drain) συνιστά μεγάλη απώλεια αναπτυξιακής και ευρύτερα κοινωνικής και εθνικής δυναμικής. Η οικονομία ήδη διαπιστώνει τα αποτελέσματα της φυγής με τις ελλείψεις σε κρίσιμους κλάδους, όπως η πληροφορική, ενώ υπονομεύεται η προσπάθεια μετάβασης στην οικονομία της γνώσης, για την οποία οι άνθρωποι με υψηλού επιπέδου ειδίκευση και κατάρτιση είναι προϋπόθεση.
Το πρόβλημα προϋπήρξε της κρίσης, αλλά κατά τη διάρκειά της εντάθηκε. Η αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης επιστημονικού δυναμικού δεν οφείλεται στην υπερβάλλουσα προσφορά πτυχιούχων, όπως συχνά υποστηρίζεται, αλλά στην περιορισμένη ζήτηση, καθώς οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν παράγουν σύνθετα προϊόντα ή υπηρεσίες έντασης γνώσης και τεχνολογίας που απαιτούν απασχόληση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Η αναντιστοιχία αυτή προκαλεί υψηλά ποσοστά ανεργίας και φαινόμενα υποαπασχόλησης, ετεροαπασχόλησης και απασχόλησης σε δουλειές κατώτερες των προσόντων που διαθέτει κανείς.
Εάν θέλουμε να επιστρέψουν οι επιστήμονες που μετοίκησαν στο εξωτερικό, θα πρέπει να εργαστούμε για την εξάλειψη των λόγων που οδήγησαν στη φυγή τους, για την αλλαγή (μακροπρόθεσμα) του προτύπου οικονομικής ανάπτυξης.
H «Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική 2021» κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Προκρίνει την αναγκαιότητα αλλαγής του αναπτυξιακού υποδείγματος και τη στροφή στην «οικονομία της γνώσης». Οσο αυτή η αλλαγή θα υλοποιείται, θα αυξάνεται η ζήτηση για εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και θα μειώνεται η φυγή του.
Αυτό θα συμβεί μακροπρόθεσμα. Τίθεται όμως το ερώτημα τι θα συμβεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Σε αυτή την κατεύθυνση, υλοποιούνται ήδη πολιτικές μέσα από δράσεις μικρής κλίμακας για τη συγκράτηση των νέων επιστημόνων. Πολιτικές που αφορούν την ενίσχυση της ακαδημαϊκής και ερευνητικής αριστείας με 200 εκατ. στην περίοδο 2017-2020 (με περίπου 13.000 ωφελούμενους και δράσεις που αφορούν υποτροφίες για υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες, υποτροφίες για απόκτηση ακαδημαϊκής διδακτικής εμπειρίας από νέους διδάκτορες, στήριξη νέων ερευνητών) και τη στήριξη της απασχόλησης, της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας με 900 εκατ. στην περίοδο 2017-2020 με ειδικότερες δράσεις ενίσχυσης της αυτοαπασχόλησης πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, των νεοφυών επιχειρήσεων, της εξωστρέφειας των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων, της πρωτοβάθμιας Υγείας (ΤΟΜΥ), της Ε&Α σε επιχειρήσεις, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας στα Πανεπιστήμια.
Περαιτέρω, η πρωτοβουλία «Επιλέγουμε Ελλάδα χτίζοντας Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» (https://www.knowledgebridges.gr/) θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος, βραχυπρόθεσμα και μεσομακροπρόθεσμα, με μια διαφορετική λογική. Στόχος της η «διασύνδεση» των Ελλήνων του εξωτερικού με τη χώρα μας για όσο διάστημα παραμένουν εκτός Ελλάδας, ώστε να μεταφέρουν εδώ τις γνώσεις και τις εμπειρίες που αποκομίζουν αλλού, είτε επιλέγουν να συνεχίσουν να εργάζονται στο εξωτερικό είτε ενδιαφέρονται να επιστρέψουν ή και να επενδύσουν στην Ελλάδα.
Η πρωτοβουλία αυτή φιλοδοξεί να δημιουργήσει «γέφυρες» που θα επιτρέψουν στους Ελληνες του εξωτερικού να επανασυνδεθούν με τη χώρα μέσω της συνεργασίας με ελληνικούς επιχειρηματικούς και επιστημονικούς φορείς.
Πρέπει πια να θέσουμε και μια άλλη διάσταση: η χώρα μας μπορεί και πρέπει να προχωρήσει ένα βήμα και να διασφαλίσει όχι μόνο πώς θα σταματήσει η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα και πώς θα επιστρέψει ένα μεγάλο μέρος αυτών που έχουν φύγει, αλλά πώς θα προσελκύσουμε ανθρώπους υψηλής εξειδίκευσης από άλλες χώρες για να ζήσουν και να δουλέψουν εδώ – προσελκύοντας και επενδύσεις επιχειρήσεων που βασίζονται στο εξειδικευμένο δυναμικό!
Ετσι, θα συμβάλουμε στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος που ταλαιπωρεί την ελληνική οικονομία και δεν είναι απόρροια της κρίσης, η αδυναμία δηλαδή της χώρας να προσελκύσει ξένες άμεσες επενδύσεις.
Το βήμα αυτό είναι ρεαλιστικό καθώς σήμερα το επενδυτικό περιβάλλον στη χώρα έχει βελτιωθεί και η Ελλάδα διαθέτει ανθρώπινο δυναμικό υψηλής ποιότητας και μια ποιότητα ζωής που μπορεί να την κάνει ελκυστική σε επενδύσεις έντασης γνώσης, παράλληλα με επενδύσεις σε κλάδους όπου η χώρα διαθέτει φυσικά ή/και συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως τουρισμός, real estate, αγροδιατροφικός τομέας, ορισμένοι βιομηχανικοί κλάδοι, μεταφορές ή ενέργεια.
Ας μην ξεχνάμε πως η Ελλάδα διαθέτει σειρά ισχυρών σημείων σε σχέση με τις γειτονικές χώρες και ευρύτερα: εδραιωμένη δημοκρατία, σημαντική γεωγραφική-γεωστρατηγική θέση, μέλος της Ε.Ε. και διατηρεί καλές παραδοσιακά σχέσεις με το μεγαλύτερο μέρος των εξ Ανατολών και προς τον Νότο χωρών.
Ας μην υποτιμούμε τις σημαντικές υποδομές και πόρους που διαθέτουμε (υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό με αναλογικά χαμηλό κόστος αμοιβών, εξαιρετικές κλιματικές συνθήκες), ενώ η υπέροχη φύση, ο πολιτισμός, η ποιότητα ζωής και οι διαθέσιμες ανέσεις και υποδομές (υψηλού επιπέδου σχολεία) καθιστούν την Ελλάδα ιδανικό τόπο για προσέλκυση ανθρώπων με υψηλού επιπέδου κατάρτιση, οι οποίοι συχνά επιλέγουν εργασία και με κριτήριο την ποιότητα ζωής που τους προσφέρεται.
Με αυτή την έννοια, η χώρα μας είναι ιδανικός προορισμός για στελέχη επιχειρήσεων που μπορούν να επιλέξουν πού θα ζήσουν και που στη συνέχεια, μαζί και σε συνεργασία με το αξιόλογο εγχώριο ανθρώπινο δυναμικό, μπορεί να αποτελέσουν καταλυτικό στοιχείο για την προσέλκυση επενδύσεων από όλο τον κόσμο, ιδίως σε τομείς της «οικονομίας της γνώσης».
* Γενικός γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων, υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης
