Κινητά τηλέφωνα, cyborgs και «ρέπλικες»: Τα δυσδιάκριτα όρια επιστημονικής φαντασίας και επιστήμης

«Διάστημα: το τελικό όριο. Αυτά είναι τα ταξίδια του διαστημόπλοιου Enterprise. Η πενταετής αποστολή του: να εξερευνήσει παράξενους νέους κόσμους. Να αναζητήσει νέα ζωή και νέους πολιτισμούς. Να πάει με τόλμη όπου κανείς άνθρωπος δεν έχει πάει ώς τώρα!»

«Star Trek», τίτλοι αρχής

Η περίφημη φράση που εμφανιζόταν στους τίτλους αρχής της σειράς «Star Trek» αποτελεί ωδή στην περιέργεια του ανθρώπου και στα ταξίδια στα οποία αυτή τον οδηγεί. Ταξίδια στα οποία ελπίζει να ξεπεράσει τα όρια της γνώσης και να πάει «εκεί που κανείς δεν έχει πάει ξανά». Η αναζήτηση αυτή δεν είναι μονοδιάστατη και μοιάζει να συνοδεύεται αναπόφευκτα από βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου, την ελεύθερη βούληση και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Ίσως αυτή ακριβώς είναι και η γοητεία της.

Στο είδος της επιστημονικής φαντασίας, όπως φανερώνει και το όνομα, η επιστήμη και η τεχνολογία κατέχουν κεντρικό ρόλο, αποτελώντας πηγή έμπνευσης. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η σχέση αυτή γίνεται αμφίδρομη. Μέσα από τη δημιουργική προσέγγιση της επιστημονικής φαντασίας, παρουσιάζεται η εικόνα μιας πιθανής εκδοχής του αύριο. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν ένα είδος προσομοίωσης του πώς θα μπορούσε ο κόσμος να μοιάζει στο μέλλον, παρέχοντας ιδέες και έμπνευση σε επιστήμονες και σχεδιαστές. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούμε ότι πολλές τεχνολογίες που ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας έχουν αρχίσει να παίρνουν σάρκα και οστά.

Gadgets

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τεχνολογίας που φαίνεται να «ξεπήδησε» κατευθείαν από τα επεισόδια της σειράς «Star Trek: The Original Series» του 1966, είναι τα κινητά τηλέφωνα. Ο Μάρτιν Κούπερ, ο εφευρέτης του πρώτου κινητού τηλεφώνου, εμπνεύστηκε από ένα επεισόδιο όπου ο καπετάνιος Κερκ χρησιμοποίησε μια φορητή συσκευή επικοινωνίας προκειμένου να επικοινωνήσει με το πλήρωμά του στο διαστημόπλοιο. Λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα, εργαζόμενος στην εταιρεία Motorola, δημιούργησε το πρώτο κινητό τηλέφωνο χειρός, το οποίο κυκλοφόρησε στην αγορά το 1983.

Η σειρά φαίνεται να επηρέασε και τους επιστήμονες της NASA, οι οποίοι, θέλοντας να προσεγγίσουν την ιδέα ενός τρισδιάστατου εκτυπωτή τύπου Replicator, που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο διάστημα, στοχεύουν στη δημιουργία του Refabricator μέσα στο 2018. Μπορεί ο Refabricator να μη δημιουργεί αντικείμενα με την αποϋλοποίηση της ύλης και την επαναϋλοποίηση της σε άλλη μορφή με την αναδιάταξη υποατομικών σωματιδίων, όπως ένας Replicator, αλλά θα ανακυκλώνει οποιοδήποτε πλαστικό υλικό σε πρώτη ύλη, θα το σχηματοποιεί σε μορφή νήματος και στη συνέχεια θα τυπώνει ένα νέο τρισδιάστατο αντικείμενο.

Στην ταινία «Επαφές μιας ξεχωριστής πραγματικότητας» (1992) ο δρ Λόρενς Άντζελο, που εργάζεται στη εταιρεία Virtual Space Industries, φορά το κράνος εικονικής πραγματικότητας στο πρώτο ανθρώπινο πειραματόζωό του, τον Τζομπ. Λίγα χρόνια αργότερα έγιναν οι πρώτες προσπάθειες δημιουργίας γυαλιών εικονικής πραγματικότητας. Σήμερα, περισσότερες από 230 εταιρείες έχουν αναπτύξει ή αναπτύσσουν το δικό τους κράνος VR, προσπαθώντας διαρκώς να βελτιώσουν τα χαρακτηριστικά τους για την πληρέστερη βιωματική εμπειρία του χρήστη.

Cyborgs

Από ταινίες επιστημονικής φαντασίας και με κάποια δόση αστεϊσμού φαίνεται να αντλεί τις ονομασίες της και η ιαπωνική εταιρεία Cyberdyne, η οποία το 2004 κατασκεύασε το πρώτο μοντέλο cyborg-εξωσκελετού, το «HAL-3» (Hybrid Assisted Leg), το οποίο, σύμφωνα με την εταιρεία, αποτελεί μια μείξη ανθρώπου, μηχανής και πληροφορίας. Παρόλο που η εταιρεία Cyberdyne δεν είναι από τις πρώτες εταιρείες που κατασκεύασαν εξωσκελετούς, έχει καταφέρει να δημιουργήσει τον πρώτο cyborg-εξωσκελετό που βελτιώνει, υποστηρίζει και ενισχύει τις σωματικές λειτουργίες του χρήστη. Η ειρωνεία είναι ότι στην ταινία «Terminator 2» η φανταστική εταιρεία Cyberdyne δημιούργησε το Skynet, ένα δίκτυο υπερυπολογιστών που έλεγχαν τα στρατιωτικά συστήματα, οι οποίοι αυτονομήθηκαν, στρεφόμενοι κατά της «εφευρετικής» ανθρωπότητας.

Από το «Blade Runner» με αγάπη

Η επιστημονική φαντασία εδώ και χρόνια έχει άρει, ή έστω επερωτήσει, τη διάκριση ανθρώπου και μηχανής, συμπαρασύροντας μια σειρά από αξίες, που θεωρούσαμπαραδοσιακά ότι αποτελούν προνόμιο του ανθρώπου. Η ελευθερία, τα δικαιώματα, οι επιθυμίες αποκτούν ως έννοιες νέα σημασία και καλούμαστε να τις επαναξιολογήσουμε εντός του δυναμικού συμπλέγματος «άνθρωπος-μηχανή».

Κάτι που φάνταζε ακόμα πιο απίθανο όταν πρωτοπροβλήθηκε στον κινηματογράφο ήταν τα ανθρωπόμορφα ρομπότ που διέθεταν Τεχνητή Νοημοσύνη. Στην ταινία «Blade Runner» (1982), ο πρωταγωνιστής Ρικ Ντέκαρντ έχει κλιθεί να θέσει εκτός λειτουργίας τέσσερις «ρέπλικες». Αποτελεί μία από τις πρώτες ταινίες όπου τα ανθρωποειδή ρομπότ παρουσιάζονται πανομοιότυπα με πραγματικούς ανθρώπους, τόσο εμφανισιακά και εκφραστικά, όσο και από άποψη συμπεριφοράς και ευφυίας. Το τεχνολογικό «επίτευγμα» -η ομοιότητα τους με τον άνθρωπο- εγείρει ηθικά διλήμματα που σχετίζονται με τη φύση του ανθρώπου και την ελεύθερη βούληση.

Στις μέρες μας, επιστήμονες όπως ο Ιάπωνας Χιρόσι Ισιγκούρο και εταιρείες όπως η Kokoro Company Ltd και η Hanson Robotics έχουν διανύσει μεγάλη απόσταση προς την κατεύθυνση αυτή. Το πιο πρόσφατο και εντυπωσιακό ανθρωποειδές μοντέλο, η «Σοφία» (Hanson Robotics), πέρα από το να πραγματοποιεί διαλόγους και να εκφράζει τις φιλοδοξίες της για το μέλλον, διαθέτει κάμερες για μάτια που της επιτρέπουν να αναγνωρίζει τους ανθρώπους, αλλά και δέρμα που της επιτρέπει να μιμείται 62 διαφορετικές εκφράσεις του προσώπου και του λαιμού. Το 2017, η Σαουδική Αραβία, θέλοντας να ισχυροποιήσει τη θέση της στη βιομηχανία της Τεχνητής Νοημοσύνης, απέδωσε στην «Σοφία» υποκοότητα! Στην περίπτωση αυτή, σε αντίθεση με την ταινία, οι «ρέπλικες» φαίνεται να απολαμβάνουν περισσότερα δικαιώματα από τους «ζώντες» συμπολίτες τους.

Πολλές τεχνολογίες, όπως οι βίντεο κλήσεις, τα ολογράμματα, τα iPad, το blue tooth, η φορέσιμη τεχνολογία, οι hands free κονσόλες παιχνιδιών, οι ψηφιακές πινακίδες, τα αυτοκινούμενα και ιπτάμενα αμάξια, τα jet packs, οι διαστημικοί σταθμοί, το υποβρύχιο, τα ενεργειακά όπλα, υπήρχαν ως θεωρητικοί ερευνητικοί στόχοι όταν απεικονίστηκαν σε βιβλία, σειρές ή ταινίες επιστημονικής φαντασίας, αλλά απείχαν πολύ από την κατασκευή και την ευρύτερη κυκλοφορία τους.

Οι μεγάλοι παραγωγοί και σκηνοθέτες ταινιών επιστημονικής φαντασίας επιλέγουν πλέον να συμβουλευτούν σχεδιαστές, επιστήμονες, μηχανικούς και διαφημιστές προκειμένου οι ταινίες τους να «πείθουν» για την αληθοφάνειά τους αλλά και να εμπλέκουν ενεργά τον θεατή. Ίσως σε αυτό τον παράγοντα να οφείλεται το γεγονός ότι το είδος της επιστημονικής φαντασίας βρίσκει όλο και περισσότερους «φανατικούς» θεατές. Ίσως πάλι να συνδυάζει την έμφυτη περιέργεια του ανθρώπου, το δέος αλλά και τον φόβο για το άγνωστο. Ίσως οι θεατές αναμένουν με ενθουσιασμό τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα που θα μεταπηδήσουν από τα βιβλία και τον κινηματογράφο στην πραγματική ζωή, με μια μικρή, παράλληλη, υπαρξιακή αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Δάφνη Αρνέλλου

Πηγή