Το παγκόσμιο σύστημα είναι τριπολικό.
Οι ΗΠΑ του αυταρχικού Τράμπ , η ανερχόμενη δύναμη της Κίνας του συγκεντρωτικού Σι και η ολιγαρχική Ρωσία του Πούτιν. Η κρίση ηγεμονίας της αμερικάνικης αυτοκρατορίας είναι γεγονός αλλά η κυριαρχία παραμένει ακόμη αμερικάνικη.
Η νέα τεχνολογική επανάσταση (Industrial 4) φέρνει νέα θεματολογία επί των συγκρούσεων: οι on-line αγορές, το hardware, οι υπερυπολογιστές, ο κβαντικός υπολογιστής, η δορυφορική πλοήγηση, η Τεχνητή Νοημοσύνη, τα προηγμένα όπλα, η ασφάλεια των τηλεπικοινωνιών και η γενετική θα καθορίσουν τους αυριανούς όρους στην παγκόσμια ηγεμονία.
Η Ευρώπη θα συμπιεστεί ανάμεσα στα τρία συστήματα εφόσον το παιχνίδι των ζωνών επιρροής είναι ξανά στο προσκήνιο. Το ευρωπαϊκό σύστημα φαίνεται αγκυλωμένο και ανελαστικό. Η βασική σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ ομάδων κρατών που καθορίζεται γεωγραφικά μεταξύ Βόρειας-Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης έχει οδηγήσει το ευρωπαϊκό σύστημα σε αδράνεια παρά την ανάγκη αλλαγής του ευρωπαϊκού πλαισίου που όλοι αναγνωρίζουν.
Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη φαίνεται να απομακρύνεται, χωρίς ουσιαστική ανάκαμψη, αλλά η πολιτική και η κοινωνική κρίση είναι πλέον παγιωμένες. Μπορεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο να ηγεμόνευσε για μια 30ετία, αλλά αυτό ήταν η αιτία της μεγαλύτερης κρίσης μετά το κραχ του ’29. Σε αυτό το μοντέλο οφείλεται, 10 χρόνια μετά, η ανικανότητα ουσιαστικής εξόδου από την κρίση. Είναι ο νεοφιλελευθερισμός με τα αποτελέσματα του που έδωσε χώρο να αναπτυχθούν ακροδεξιές και ρατσιστικές πολιτικές στην Ευρώπη και πλέον έσπασε το αυγό του φιδιού σαν εφιαλτική πραγματικότητα.
Oι Ματσουκάτο (Mazzucato) και Τζέικομπς (Jacobs) θεωρούν τρεις τις βασικές αδυναμίες του σημερινού καπιταλισμού που αντανακλούν την ευρωπαϊκή κατάσταση:
Η πρώτη αδυναμία αφορά την αδύναμη και ασταθή ανάπτυξη. Η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών δεν ήταν αποτέλεσμα της παραγωγικής ικανότητας και του εθνικού εισοδήματος αλλά της τεράστιας αύξησης χρέους οικογενειών και επιχειρήσεων που οδήγησε στην κρίση του’08. Από τότε η ανεργία στις χώρες του ΟΟΣΑ πέφτει αργά και οι πραγματικοί μισθοί στις χώρες κινούνται μεταξύ στασιμότητας και μηδαμινής αύξησης. Η αστάθεια είναι δομικό στοιχείο και όχι εξαίρεση στον σύγχρονο καπιταλισμό. Οι αλλεπάλληλες τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις από την δεκαετία του ’80 είναι αποτέλεσμα της πλήρους απελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Η κατάργηση του νόμου για τον έλεγχο στις χρηματαγορές (Glass-Stegall), την 10ετία του ’90 στις ΗΠΑ, ήταν το τελειωτικό χτύπημα αφήνοντας τα κεφάλαια τελείως ανεξέλεγκτα.
Η δεύτερη αδυναμία αφορά τη στασιμότητα του βιοτικού επιπέδου τα τελευταία 40 χρόνια. Η παραγωγικότητα έχει αυξηθεί πολύ περισσότερο από ό, τι οι πραγματικοί μισθοί , οι μισθοί πλέον αντιπροσωπεύουν ένα μικρότερο μερίδιο του συνολικού προϊόντος και αυτό είναι άνισα κατανεμημένο. Επιπρόσθετα, έχουν αυξηθεί όλες οι μορφές ελαστικής εργασίας, εφόσον στις χώρες του ΟΟΣΑ αντιπροσωπεύουν το 60% των θέσεων εργασίας μετά την κρίση του ’08. Μόνο οι αποδόσεις των κεφαλαίων είναι μόνιμα αυξητικές!
Η τρίτη αδυναμία αφορά την κλιματική αλλαγή. Μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας άνω των δύο βαθμών θα μπορούσε να επιφέρει κατάρρευση των βασικών δομών και χειροτέρευση των επιπέδων διατροφής, υγείας και θνησιμότητας του πληθυσμού.
Η Mariana Mazzucato υπογραμμίζει την ανάγκη να μην περιοριστεί ο ρόλος του κράτους στη διόρθωση των αδυναμιών της αγοράς, αλλά αυτό να παρεμβαίνει ουσιαστικά για να τονώσει ισχυρότερες, βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς μορφές οικονομικής ανάπτυξης. Η μελέτη του καινοτομικού δυναμικού μιας χώρας δεν μπορεί να παραμείνει στο επίπεδο των δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη (R&D), αλλά πρέπει να επικεντρωθεί στην κυκλοφορία και στη διάδοσή της γνώσης γενικά μέσω της οικονομίας. Προς το παρόν οι ευρωπαϊκές οικονομίες, δυστυχώς, πηγαίνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, εφόσον μειώνεται το μερίδιο του δημόσιου τομέα στις επενδύσεις R&D υπέρ του ιδιωτικού.
Ο Stiglitz επίσης προτείνει να επαναπροσδιοριστεί η έννοια της «οικονομικής απόδοσης» εξετάζοντας όχι μόνο το πως εξελίσσεται η οικονομία κατά μέσο όρο, αλλά το πως εξελίσσεται για τον μέσο πολίτη.
Το τέλος της ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη δεν σημαίνει όμως ότι δεν κυριαρχεί ακόμα. Οι τελευταίοι πολιτικοί εκπρόσωποι του, Μέρκελ και Σόιμπλε εκμεταλλεύτηκαν την κρίση, μέσω μερκαντιλισμού, υπέρ της Γερμανίας, αλλά «ζημιώνοντας ποικιλοτρόπως τους γείτονες».
Οι γερμανικές εξαγωγές σήμερα αφορούν το 50% της οικονομίας της χώρας. Όμως παρά την αύξηση του ΑΕΠ στο 3%, την ανεργία στο 3,6% στα χαμηλότερα των 40 ετών και το εμπορικό πλεόνασμα ρεκόρ κοντά στα 300 δισ. Ευρώ, οι νεοφιλελεύθεροι Γερμανοί οικονομολόγοι και πολιτικοί ανησυχούν για τις μεταρρυθμίσεις της νομισματικής ένωσης ως προς τον επιμερισμό των κινδύνων (risk-sharing) .
Ο μηχανισμός επιμερισμού των κινδύνων , μεταξύ κέντρου και περιφέρειας , μπορεί να αντιμετωπίσει την κυκλική ετερογένεια και τις εξωτερικές ανισορροπίες. Πράγματι, μια risk-shared μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης, έστω και χαμηλού επιπέδου, που θα αυξήσει τη μεταφορά πόρων στις περιφερειακές χώρες θα σήμαινε την εγκατάλειψη της βολικής σημερινής κατάστασης, κατά την οποία η γερμανική βιομηχανία αξιοποιεί την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς για τις εξαγωγές της σε εξαιρετικά ανταγωνιστικές τιμές εις βάρος των υπολοίπων. Ήδη το πιστωτικό υπόλοιπο της Bundesbank (Φλεβάρη 2018) και χρεωστικό των άλλων κρατών-μελών έφτασε στο ανώτατο όριο των 913 δισ. Ευρώ. Δεν ξεχνάμε όμως, ότι τα δάνεια (LTRO) που εκταμιεύθηκαν από τη Φρανκφούρτη την περίοδο2011- 2012 χρησιμοποιήθηκαν από τις περιφερειακές τράπεζες για την αποπληρωμή των εμπορικών απαιτήσεων προς τις γαλλογερμανικές τράπεζες και ταυτόχρονα απορρόφησαν τα ανοίγματα τους σε Govies (κρατικά ομόλογα) στη Νότια Ευρώπη. Κοινώς διασώθηκαν οι γαλλογερμανικές τράπεζες που κινδύνευαν με κατάρρευση εις βάρος των ευρωπαίων πολιτών και κύρια της περιφέρειας. Το έγκλημα του PSI στην Ελλάδα εντάσσεται στο παραπάνω πλαίσιο.
Το διεθνές πλαίσιο, όμως, έχει πλέον αλλάξει . Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει αντιθέσεις που έχουν διαμορφώσει δύο σαφείς και αντίθετους καπιταλιστικούς πόλους. Από τη μια πλευρά, είναι το κεφάλαιο που τείνει προς ένα νέο προστατευτισμό, μέσω της Trumponomics, ενάντια στα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας και της Γερμανίας.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο των μεγάλων πολυεθνικών (apple, google,amazon κ.λπ. ) και το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο που κυκλοφορεί εκτός του χώρου της παραγωγής. Η οικονομική ανάπτυξη στις ΗΠΑ και οι πολιτικές που εφαρμόζει η διοίκηση Trump (φορολογικά κίνητρα που χρηματοδοτούνται από ελλείμματα και εισαγωγικούς δασμούς) είναι πιθανό να προκαλέσουν νέα ύφεση στην Ευρώπη στα επόμενα χρόνια. Θα ήταν προς το συμφέρον όλων των χωρών μελών να αναπτύξουν εγκαίρως μια επαρκή προστατευτική ομπρέλα. Ο γερμανικός μερκαντιλισμός έχει φτάσει στα όρια του και η Γερμανία θα υποχρεωθεί να αλλάξει προσανατολισμό.
Στην αγορά της ΝΑ Ασίας οι πρωταγωνιστές είναι πολλοί (Ιάπωνες, Ινδοί, Ινδονήσιοι, Αμερικάνοι, Ρώσοι και Κινέζοι) και το γερμανικό μερίδιο αγοράς συρρικνώνεται εν μέσω γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών εντάσεων στη ζώνη (το λέμε και ιμπεριαλισμό). Στο άλλο εξαγωγικό της μέτωπο , την Λατινική Αμερική, η Γερμανία θα βρίσκει μπροστά της το δόγμα America First. Η πιθανότητα απώλειας μέρους του πλεονάσματος της έναντι των ΗΠΑ και του Η.Β. πλέον είναι ρεαλιστική. Το πρόβλημα της υπογεννητικότητας θα χτυπήσει, επίσης, συναγερμό στο γερμανικό ασφαλιστικό/συνταξιοδοτικό κλάδο εντός της ερχόμενης δεκαετίας, παρά το ποσοστό αναπλήρωσης θέσεων από την μετανάστευση.
Η ταξική πολιτική του γερμανικού νεοφιλελευθερισμού φέρνει τη χώρα πρώτη στην κοινωνική ανισότητα στην ευρωζώνη. Τα προβλήματα φαίνονται να οξύνονται για τη Γερμανία μετά το 2021. Μέχρι στιγμής, η ελίτ της Γερμανίας προτείνει μικρές αλλαγές του ευρωπαϊκού πλαισίου «χαμηλού κόστους». Αυτό όμως δεν λύνει τις αρνητικές προοπτικές της Γερμανία και της Ευρώπης ενώ τροφοδοτεί τις φυγόκεντρες δυνάμεις στην ΕΖ. Τα τελευταία εκλογικά αποτελέσματα σε Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία αλλά και σε μικρότερες χώρες (Ολλανδία, Αυστρία, Ουγγαρία) αντανακλούν το δυσμενές κλίμα.
Η Ευρώπη αν δεν αλλάξει την πολιτική της λιτότητας και των βασικώς αρχών του νεοφιλελευθερισμού είναι καταδικασμένη σε κοινωνικό μαρασμό και σε έξαρση των εθνικισμών με αρνητικές συνέπειες για τους λαούς της. Η σημερινή Ευρώπη κινείται σε δύο ταχύτητες. Υπάρχει ένας «πυρήνας» χωρών γύρω από τη Γερμανία και τη Γαλλία που βρίσκονται στην πρώτη ταχύτητα και υπάρχει μια περιφερειακή Ευρώπη ( στην οποία ανήκει η Ιταλία και η Ελλάδα) της οποίας η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται από τους μηχανισμούς υποστήριξης της ΕΖ και συνεπώς είναι πιο ευάλωτη .
Η συζήτηση στην Ευρώπη έχει ανοίξει ένα ευρύ πεδίο πολιτικών συγκρούσεων αφού ήδη συζητείται το δημοσιονομικό πλαίσιο 2020-27 (ΜFF). Η αύξηση των συνολικών πόρων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού μέσω φορολόγησης των χρηματιστηριακών αλλαγών και των «βρώμικων» μορφών ενέργειας, η διεύρυνση των κριτηρίων κατανομής των πόρων ,η ενίσχυση της Πολιτικής Συνοχής (ΕΣΠΑ, ΚΑΠ κλπ) είναι βασικά θέματα αντιπαράθεσης. Περαιτέρω, υπάρχουν προτάσεις , ως πεδία πολιτικής σύγκρουσης , που αφορούν την πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων, τον ενιαίο προϋπολογισμό της ευρωζώνης, το πάγωμα του μακροχρόνιου Δημόσιου Χρέους στην ΕΚΤ, την λειτουργία του ESM ως εγγυητής του Δημόσιου Χρέους της ΕΖ, τη δυνατότητα δημιουργίας εθνικών Fund για τη στήριξη επενδύσεων σε υποδομές . Προτάσεις που σκοπεύουν σε μια δημοκρατική ένωση της Ευρώπης μέσω μεταβιβάσεων και αλληλεγγύης αλλά «δυσκολοχώνευτες» στο γερμανικό κατεστημένο .
Η ευρωπαϊκή δεξιά όπως επίσης οι εκπρόσωποι της Alt.Right (Λέγκα, Λεπέν, AfD), εξακολουθούν να υπερασπίζονται το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, παρόλο το αδιέξοδο που έχει επιφέρει, ενώ χρησιμοποιούν ως κοινό όπλο το μεταναστευτικό, ζήτημα που συνεχώς και θα οξύνεται εφόσον οι ροές δεν πρόκειται να σταματήσουν . Η μπλερικού τύπου σοσιαλδημοκρατία είναι δεμένη ακόμα στο ίδιο άρμα. Η social liberal εκδοχή του Μακρόν δεν αμφισβητεί το βασικό μοντέλο και οι κοινωνικές συγκρούσεις στη Γαλλία το αποδεικνύουν. Όσον αφορά τον άξονα Μέρκελ –Μακρόν ο καθένας τους κτίζει τις δικές του συμμαχίες προσπαθώντας να προωθήσει την δική του γραμμή στο νέο ευρωπαϊκό σχέδιο. Ο Μακρόν έχει εξασφαλίσει την ιταλική συναίνεση αλλά από το Νότο η Ισπανία του Ραχόι είναι υπό γερμανική επιρροή. Ο ευρωπαϊκός βορράς κύρια και παραδοσιακά συντάσσεται με το Βερολίνο (με την Ολλανδία πρωτοστατούσα) .
Στην Ανατολική Ευρώπη όπου αισθάνονται πολίτες β’ κατηγορίας στην ΕΖ λόγω της κοινωνικής καταστροφής που επέφερε ο νεοφιλελευθερισμός, έντονος είναι ο ευρωσκεπτικισμός , η ξενοφοβία και ο εθνικισμός.
Η Ευρωπαϊκή Αριστερά , οι Πράσινοι και οι δυνάμεις της Σοσιαλδημοκρατίας, που αντιτίθεται στο νεοφιλελευθερισμό, χρειάζονται συντονισμό και δημιουργία κοινής στρατηγικής.
Οι μέχρι τώρα συγκλίσεις δύσκολα φέρνουν συνθέσεις και αυτές που υλοποιούνται είναι λίγες και σε επίπεδο κορυφής. Είναι αναγκαία η κατάρτιση ενός κοινού προοδευτικού σχεδίου που να αφορά τη βελτίωση των περιφερειακών οικονομιών , τη μείωση των ανισοτήτων, τη διεύρυνση των δικαιωμάτων και τη μείωση του εργάσιμου χρόνου με αύξηση των πραγματικών μισθών, διαφορετικά το μέλλον της ηπείρου προβλέπεται δυσοίωνο. Μια κοινωνικοποίηση των κινδύνων που θα συνδέονταν με την κοινωνικοποίηση των ωφελειών θα έδινε το στίγμα για μια βαθειά δημοκρατική αλλαγή του ευρωπαϊκού πλαισίου.
Πηγή: metasximatismos.gr
