Με το όνομα Γενέθλιον της Κωνσταντινούπολης εορτάζεται κατ΄ έτος από τους Χριστιανούς στις 11 Μαΐου η ανάμνηση των εγκαινίων «της θεοφυλάκτου και θεομεγαλύντου Κωνσταντινουπόλεως, εξαιρέτως ανακειμένης την προστασία της Παναχράντου και Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας και παρ΄ Αυτής διασωζομένης».
Φωτογραφία: Οι Αυτοκράτορες: Ιουστινιανός (αριστερά), και Μέγας Κωνσταντίνος, (δεξιά), προσκομίζουν στη Θεοτόκο την Αγία Σοφία και την Κωνσταντινούπολη αντίστοιχα, (ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας)
Όπως είναι γνωστό όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο πρώτος χριστιανός Αυτοκράτορας, κατέλαβε την πόλη του Βυζαντίου έκτισε σ΄ αυτή πολύ μεγαλύτερη πόλη δίνοντάς της αμέσως το όνομά του Κωνσταντινούπολη. Όταν τελείωσε την περιτείχιση και καθόρισε τους χώρους των δημοσίων κτιρίων και εκκλησιών αφιέρωσε την πόλη στην Θεοτόκο.
Κατά τη χριστιανική παράδοση ο Αυτοκράτορας θέλοντας να ευχαριστήσει τον Θεό που τον αξίωσε σ΄ αυτό το έργο στις 11 Μαΐου του 330 τέλεσε λιτανεία με προεξάρχοντα τον τότε επίσκοπο Αλέξανδρο και με την πάνδημη συμμετοχή του λαού. Ακολούθησαν επίσημες τελετές και αγώνες και ο λαός ανήλθε στο Φόρο όπου εκεί έστησε τον ανδριάντα του Αυτοκράτορα. Στο βάθρο του ανδριάντα τοποθέτησαν 12 καλάθια, εντός των οποίων φέρονταν τεμάχια άρτου από αρτοκλασία.
Έκτοτε καθιέρωσε η Εκκλησία να εορτάζει κατ΄ έτος την αυτή ημέρα την ανάμνηση εκείνης της εορτής.
Στις 12 Μαΐου του 2010 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ευρισκόμενος στην Κοινότητα Ποτηρά Αντιφωνιτού, όπου χοροστάτησε κατά τη Θεία Λειτουργία που τελέσθηκε στο Ναό του Αγίου Γεωργίου, αναφερόμενος στην επέτειο των εγκαινίων της Κωνσταντινουπόλεως δήλωσε μεταξύ άλλων.
«Έχουμε τις ημέρες αυτές και άλλα εορταζόμενα γεγονότα. Χθες 11 Μαΐου ήταν τα εγκαίνια η γενέθλια της Κωνσταντινουπόλεως. Η Πόλις μας αυτή, η μεγαλόπολις, η ιστορική, η όμορφη πόλις των πατέρων μας, έχει και αυτή όπως ο καθένας μας τα γενέθλιά της. Την εγκαινίασε ο Μέγας Κωνσταντίνος το 330 μ.χ. και συνεχίζει να αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες πόλεις του κόσμου ολοκλήρου. Έχει μία μεγάλη και ανεξάντλητη, ιστορία ιδιαιτέρως από πλευράς του ιδικού μας Γένους, από πλευράς της Χριστιανοσύνης. Αυτή η Πόλις με τα μνημεία με τις μνήμες, με τόσα μέγιστα γεγονότα της Εκκλησιαστικής μας ιστορίας τα οποία συνετελέσθησαν εδώ, εόρτασε λοιπόν, χθες τα γενέθλιά της και εμείς είμαστε ευτυχείς που μας αξίωσε ο Θεός να ζούμε και να εκπληρώνουμε την οικουμενική αποστολή του Πατριαρχείου μας από αυτήν την Πόλη, εις την οποίαν το Πατριαρχείο εδρεύει από της ιδρύσεώς του, περίπου επί 1.700 χρόνια».
Υμνολογία
Απολυτίκιο Γενεθλίου Κωνσταντινούπολης (ήχος δ΄)
Της Θεοτόκου η πόλις, τη θεοτόκω προσφόρως
την εαυτής ανατίθεται σύστασιν.
εν αυτή γαρ εστήρικται διαμένειν,
και δι΄ αυτής περισώζεται και κραταιούται,
βοώσα προς αυτήν, Χαίρε η ελπίς
πάντων των περάτων της γης.
Κοντάκιο Γενεθλίου Κωνσταντινούπολης (ήχος β΄)
Ως περιούσιος κλήρος η Πόλις σου,
προσανατίθεται Κόρη τη σκέπη σου,
ην σκέποις αμάχω ισχύς σου,
σοι αφορώσαν Παρθένε και κράζουσαν,
Συ ει του λαού Σου ασφάλεια.
Μεγαλυνάριο Γενεθλίου Κωνσταντινούπολης
Πόλις η περίοπτος του Χριστού,
Κεχαριτωμένη, παντευλόγητε Μαριάμ,
ην περ έσχες πόλιν ως σχοίνισμα και κλήρον,
φυλαττεις τε και σώζοις την προμηθεία σου.
