Πολιτική και ψευδαίσθηση

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συχνά το φαινόμενο νέοι άνθρωποι δίχως πολιτική σταδιοδρομία πίσω τους, δίχως πραγματικές εμπειρίες διακυβέρνησης και πρακτικής θεσμικών και γεωπολιτικών ζητημάτων, δίχως ακόμη μια ισχυρή κομματική στήριξη, να φτάνουν στην προεδρία ή πρωθυπουργία μιας χώρας. Πάρτε παράδειγμα τον Μακρόν στη Γαλλία.

Πριν από έναν χρόνο κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα ’ταν ένας εν δυνάμει ισχυρός υποψήφιος για να γίνει Πρόεδρος της Γαλλίας. Παρά την έλλειψη ξεκάθαρου προγράμματος και με πολλά λάθη στις παρεμβάσεις του, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της προεδρικής επικαιρότητας.

Πρόκειται για πραγματική βούληση του κόσμου; Τον πιστεύουν σαν υποψήφιο; Ή πρόκειται για έναν Μακρόν-ψευδαίσθηση;

Από την εποχή του Πλάτωνα, περνώντας από τους Νίτσε ή Σπινόζα, η ψευδαίσθηση δεν είναι ένα λάθος. Πολλοί περιφρονούν κάποιους λέγοντάς τους ότι ζουν με ψευδαισθήσεις.

Σα να ’ναι λαθεμένοι, μακριά από την πραγματικότητα. Είναι όμως έτσι; Γιατί ένα λάθος διαλύεται όταν καταλάβουμε την πραγματική γνώση. Όμως, η ψευδαίσθηση δεν διαλύεται, ακόμη κι αν ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα: η οπτική ψευδαίσθηση.

Ακόμα κι όταν ξέρουμε ότι είναι τέτοια, εξακολουθεί να μας εξαπατά. Κι αυτό γιατί οι αιτίες της ψευδαίσθησης δεν είναι μόνο νοητικές, αλλά και σωματικές, φυσικές ή και ψυχικές. Έχει άμεση σχέση με τις φαντασίες μας, αυτές που ο Αριστοτέλης ονόμαζε «φάντασμα». Που σημαίνει ότι με βάση τις πιο βαθιές μας επιθυμίες φτιάχνουμε τον κόσμο όχι όπως είναι, αλλά όπως θα θέλαμε να είναι.

Γεννιέται λοιπόν μια αναπαράσταση της πραγματικότητας σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Έτσι γεννιούνται και τα παραμύθια, τα οποία δεν εγκαταλείπουμε γιατί μας παρηγορούν, δίνουν νόημα στην ύπαρξή μας και μας κάνουν να ελπίζουμε σ’ έναν καλύτερο κόσμο. Σημασία δεν έχει αν η ψευδαίσθηση κάποιες φορές είναι ή μπορεί να γίνει πραγματικότητα, αλλά αν μας επιβεβαιώνει ξεδιπλώνοντας στα μάτια μας ένα μέλλον σύμφωνα με τις εσωτερικές μας ανάγκες.

Πάνω στις ψευδαισθήσεις στηρίζονται πολλά πολιτικά λόγια, ειδικά σε προεκλογικές περιόδους. Η περίπτωση Μακρόν είναι μια τέτοια. Στις φράσεις και τις κινήσεις του συμπεριφέρεται λίγο σαν τη Ζαν ντ’ Αρκ. Σα να ’χει «χρηστική» ή «μυστικιστική» αποστολή. Αυτή η σωτηριολογική του συμπεριφορά στηρίζεται περισσότερο σε μια διαίσθηση, στις βαθιές επιθυμίες τις δικές του και όσων ταυτίζονται μ’ αυτές παρά στην πραγματικότητα του προγράμματός του.

Αυτή η δομή της ψευδαίσθησης δίνει τροφή στην ιδέα ενός χαρισματικού εκκολαπτόμενου ηγέτη. Γιατί; Γιατί, κουρασμένος ο κόσμος από την κουρασμένη εικόνα των πολιτικών, αναζητά ένα νέο πρόσωπο. Την ίδια όμως στιγμή γεννιέται κι ο κίνδυνος της σκληρής πραγματικότητας. Τα χρέη, την τρομοκρατία, την κρίση της παγκοσμιοποίησης, τις διεθνείς υποχρεώσεις, θα μπορέσει να τα λύσει η ψευδαίσθηση; Θα μπορέσει να γίνει από ψευδαίσθηση πολιτική πραγματικότητα; Ο λίγος χρόνος που απομένει για τις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας θα το δείξει.