«Ύδωρ θολερόν και απαίδευτον ψυχήν ου δει ταράττειν»
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ
ΠΕΡΙΛΗΨΙΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ:
Εκτός από τα ιαματικά νάματα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, η Ελλάς έχει να μας προσφέρει και εξ ίσου ιαματικά φυσικά ύδατα…
Τα ιάματα όταν έχουν νερό γίνονται νάματα. Όταν έχουν θύμο, γίνονται θυμιάματα…
Ένας διόλου ευκαταφρόνητος εθνικός πλούτος, που μπορεί – εάν αξιοποιηθεί και διαφημισθεί σωστά – να προσφέρει στην Ελλάδα μεγάλο αριθμό τουριστών και να προσδώσει στις διακοπές σε αυτήν μεγάλη προστιθέμενη αξία. Ας μη νομίσει κανείς πως οι ιαματικές πηγές και ο ιαματικός τουρισμός αφορά μόνον σε άτομα ηλικιωμένα. Η χώρα μας θα μπορούσε να είναι ένας μοναδικός πόλος έλξεως θεραπείας και διεθνών αθλητών, αλλά και γυναικών, που μαστίζονται από διάφορα γυναικολογικά προβλήματα… Το ερώτημα είναι, θέλουν οι Έλληνες κυβερνήτες να το πράξουν και να το αξιοποιήσουν αυτό;
Ευνοημένη των ηφαιστείων, η Ελλάς των Βαλκανίων (εκ του Βαλχάνου Διός, κυρίου των ηφαιστείων, και των γεωλογικών αναταράξεων, ο οποίος λατρευόταν στην μινωική Κρήτη και εκ του οποίου ονοματίσθηκαν τα ηφαίστεια – volcano) έχει σε κάθε περιφέρειά της πλήθος ιαματικές πηγές, φυσικές όχι τεχνητές. Θερμές ορίζονται για την Ελλάδα οι πηγές που έχουν νερό θερμοκρασίας 25οC και άνω, αφού η μέση θερμοκρασία της χώρας είναι 18οC.
Το ύδωρ είναι ο κατ’ εξοχήν θείος φορέας της ζωής. Όταν ο άνθρωπος ξέφυγε από την δεισιδαιμονία, που απέδιδε στις ατμίδες και τα χάσματα, την καταχθόνια κατοίκηση δαιμόνων, άρχισε η επιστήμη… Η οποία όμως, έλαβε πολύ σοβαρά υπ’ όψιν της τα θρυλούμενα για κάθε τόπο, για κάθε σπήλαιο, για κάθε χάσμα. Ξεδιάλυνε μέσα απ’ αυτά τα σπέρματα αληθείας. Κι έτσι προχώρησε…
Ο Ιπποκράτης, ο Ηρόδοτος, ο Παυσανίας, ο Στράβων, ο Πλούταρχος, κ.ά. αρχαίοι συγγραφείς, μιλούν για τα ιαματικά ύδατα της Ελλάδος. Ο Αρχιγένης από την Απάμεια, ο οποίος διέπρεψε στην Ρώμη επί Τραϊανού, εμελέτησε ιδιαιτέρως τα ιαματικά νερά και περιέγραψε πολλές ασθένειες αλλά, δυστυχώς, το έργο του… χάθηκε.
Χιλιάδες χρόνια πριν απ’ αυτούς, τα έλεγε η μυθολογία μας: Τα ιαματικά νερά συνδέονται με τον Ήφαιστο, τον Ηρακλή, τους Κενταύρους, την Αφροδίτη, τον Ασκληπιό, την Υγιεία, τις ασκληπιάδες, τις ναϊάδες νύμφες[1], κ.ά. Οι μινωίτες είχαν οργανώσει τα πρώτα βαλανεία (λουτρά) του κόσμου, είχαν εφεύρει τον καταιονιτήρα (σήμερα τον λέμε… ντουζ) και αργότερα οι Μυκηναίοι έκαναν τα πρώτα δημόσια λουτρά…
Περισσότερα από 300 ασκληπιεία ιερά αναπτύχθηκαν στην αρχαία Ελλάδα. Όλα κτισμένα σε προνομιούχες από φυσικής απόψεως θέσεις. Κυρίως κοντά σε τρεχούμεν νερά και ιαματικές πηγές. Τα πιο σημαντικά: Τρίκκης (Τρικκάλων Θεσσαλίας), Επιδαύρου (Αργολίδος), αλλά και (αλφαβητικώς) Αθηνών, Δήλου, Κεγχρεών, Κνίδου, Κορίνθου, Κυλλήνης, Κω, Μεγαλουπόλεως, Μήλου, Πειραιώς, Ρόδου, Τιθορέας (Φωκίδος), Τιτάνης (Σικυωνίας Κορινθίας), κ.ά. Τουλάχιστον από τον 13ο αι. π.Χ. ήδη τα ασκληπιεία χρησιμοποιούσαν για τις θεραπείες τους το συγκεκριμένο νερό που έρρεε στον χώρο τους, αφού πρώτα φρόντιζαν να ιδρύονται με ιερή γεωμετρία γύρω από χώρους όπου ανάβλυζε νερό με ιδιαίτερες ιδιότητες. Ο «μυητικός ύπνος» ελάβαινε χώρα δίπλα σε πηγές, ποτάμια και γενικά τρεχούμενα νερά – όπως και στα εγκοιμητήρια, τα αμφιαράεια, κλπ.
Τρομεροί φύλακες φύλαγαν αυστηρώς τα νερά:
Ø ο δράκος Πύθων στους Δελφούς,
Ø η Λερναία Ύδρα στην Λέρνη,
Ø ο δράκος του Άρεως στην πόλη των Θηβών, κλπ.
Όσοι τους εφόνευσαν και ελευθέρωσαν το νερό στις περιοχές όπου αυτό εφυλάσσετο, λατρεύθηκαν ως τοπικοί ήρωες, ημίθεοι, θεοί!
Μυθικοί θεοί εχάρισαν πηγές στους ανθρώπους: Ποσειδών, Αθηνά, Ήφαιστος…
Αλλά και μυθικά όντα ήσαν δημιουργοί πηγών, όπως ο Πήγασος, που όταν διψούσε κτυπούσε την οπλή του σε βράχο και αυτός ανάβλυζε νερό, κ.ά.
Σοφά και σεβάσμια πρόσωπα συνδέθηκαν με τα ιαματικά νερά, όπως ο Δαίδαλος, η Μήδεια, ο Παλαμήδης, κ.ά.
Μυθικά πλάσματα κατοικούσαν και λατρεύονταν στα πηγαία και ιαματικά ύδατα και τις πηγές, όπως οι θεότητες του υγρού στοιχείου, Νύμφες, Ναϊάδες ή Ναϊές, Νηρηίδες, κ.ά.
Θεός-τροφοδότης των γονιμοποιών πηγών και της υγρασίας ήταν ο Νάιος Ζευς. Θεά του υγρού στοιχείου, κατά περίπτωση, και η Άρτεμις, και ο Απόλλων, και η Δήμητρα, κλπ. Θεός του υγρού στοιχείου ο Ποσειδών, ο Ωκεανός, ο Ευρυμέδων[2] ή Ευρυκρείων[3], Στις πηγές και ο Διόνυσος, με πνεύματα πρωτόγονης λατρείας, τους ακολούθους του, Σειληνούς και Σατύρους. Σύμβολο του Σαβάζιου-Διόνυσου στην Θράκη ήταν ο φρύνος-βάτραχος, επειδή πρώτος είδε και διέσωσε την αρχέγονη ζωή, που εξελίχθη σε άνθρωπο, όταν αυτή έβγαινε από το νερό… Άριστη γνώση της προελεύσεως της ζωής από το νερό… Ο θόρυβος των χειμάρρων, ο ψίθυρος των πηγών, κ.ά. αναβλύζουν και την «μουσική των υδάτων». Αυτής «μαέστρος» ήταν ο θεός Παν και οι Μούσες.
Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν τα ιαματικά ύδατα σε θεούς (κυρίως στον Θερμίο Απόλλωνα και την Θερμία Αρτέμιδα). Αργότερα, κατ’ αντιγραφήν, οι χριστιανοί τα απέδωσαν σε θαύματα των αγίων τους (Αναργύρων, Ιωάννου, Θεράποντος, Μαρκέλλας, κλπ.).
Η αρχαία γνώση για τα ιαματικά ύδατα συνεχίσθηκε με τους ιατρούς Αγαθίνο, Ασκληπιάδη, Γαληνό, Ερασίστρατο, Ηρόφιλο, κ.ά.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος, καθορισμένες ημέρες του έτους και για 21 ημέρες γίνονταν ιαματικά λουτρά. Ο Ιπποκράτης μίλησε για τα μεταλλικά ιαματικά νερά, που περιέχουν σίδηρο, χαλκό, άργυρο, χρυσό, θείο, κ.ά. όπως είπε.
Αλλά και στα σύγχρονα χρόνια υπάρχουν «θεραπευτές του νερού». Οι περιπτώσεις του Έλληνα ιατρού Καματερού, αλλά και του 3χρονου αγοριού, Ray Rong, που «ευλογούσε» το νερό και θεράπευε ασθένειες στο χωριό Svay Chrum της Καμπότζη, αλλά και άλλων, δεν έχουν εξετασθεί όπως και όσο θα έπρεπε από την επιστήμη. Τουναντίον, μάλιστα, λοιδωρήθηκαν κιόλας…
Η Ελλάς έχει έως σήμερα επισήμως τουλάχιστον 755 επίσημες και γνωστές ιαματικές πηγές.[4] Με την εξής γεωγραφική κατανομή:
179 στην Στερεά Ελλάδα
115 στην Μακεδονία
114 στην Πελοπόννησο
100 στην Κρήτη
57 στην Θεσσαλία
56 στην Ήπειρο
42 στα Νησιά του Αιγαίου
34 στα Ιώνια Νησιά
30 στις Κυκλάδες
25 στην Θράκη.
Εξ αυτών, σήμερα χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπεία και ποσιθεραπεία, μόνον… 180. Και εξ αυτών, η Πολιτεία – με τα γνωστά αργά αντανακλαστικά της, σχετικά με την λαϊκή παρατήρηση και παράδοση – έχει αναγνωρίσει ως ιαματικές μόνον τις 79…
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πηγο-υδατωνύμια
Σπηλιονέρια ή Ανεμονέρια
Οι μαγικές πηγές
Συμβουλές
Ιαματικών πηγών περιήγησις
Αναφέρονται αναλυτικά, με τις χημικές αναλύσεις τους και τις ιαματικές ιδιότητές τους πηγές σε:
ΚΡΗΤΗ
Ηρακλείου (Αστερούσια, Λέντας, Μάταλα, κ.ά.),
Λασυθίου,
Ρεθύμνου (Πηγή της Πέτρας),
Χανίων (Λίσος, Καλουδιανά, Καλύβες, Πηγή Ξεχειμαδιάρη στον Κάμπο, στην Πηγή Κουμαρές Αλμυρού στον Κάστελλο, Βουκολιές, Κακοδίκι, ΚαλλικράτηςΣφακίων, Μπάλος, Σπηλιά, Στύλος, Τεμένια (Πηγή των Τζανουδιανών ήΤζουνιανών), κλπ.
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
Κάλυμνος (Θερμών),
Κως, το νησί της Ιατρικής (Πηγή του Ξενοφώντος, Πηγή Βουρήνη ή Βουρίνη ή Βούριννα, Πηγή του Ιπποκράτους, νυν Κοκκινόνερο, Άγιος Φωκάς Θέρμων, Εμπρός Θέρμες),
Λέρος,
Νίσυρος (Μανδρακίου, Θερμιανής Πάλων),
Ρόδος (Καλλιθέα),
Τήλος, κ.ά.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Όλη η Πελοπόννησος διαρρέται υπογείως από ιαματικά ύδατα!
Μέθανα (6 πηγές: Βρωμολίμνη, Αγ. Αναργύρων, Αγ. Νικολάου ή Παυσανία, κ.ά.).
Αργολίδας (Πρόσυμνα),
Αρκαδίας (Γόρτυς, Ηραία, Καλονέρι, Λαγκάδια, Μούστος),
Αχαΐας (Άνω Αχαΐα, Αραχωβίτικα, Καλάβρυτα-Άλυσσος, Λακκόπετρα, Πριόλιθος, Ρίολος, Σελιανίτικα),
Ηλείας (Καϊάφα, Κουνουπέλι-Υρμίνη, Κυλλήνη, Λεχαινά, Ξυλοκέρα, Πουρνάρι),
Κορινθίας (Γαλατάκι, Λουτρό Ωραίας Ελένης, Πηγές Κοκκωσίου, Λουτράκι-Θέρμαι, Περαχώρα, Τρίκαλα Κάτω-Μυσαίο, Λουτρό),
Λακωνίας (Μάνη – Τσιρλονέρια, πηγή Βερροίων του Βασσαρά, πηγή του Ελληνικού Βορδονίας, πηγή Στερνάκλες Γυθείου, πηγή Σκουφομύτη Λυγερέας Γυθείου, πηγές του Σμήνου ποταμού, Κυπαρισσιού, πηγή Τσεροβά Σωληναρίου, πηγή Πετονάκι Επιδαύρου Λιμηράς, πηγή Καλό Νερό Νεαπόλεως, πηγή Αλυκές Παντανάσσης, πηγή Άη Στάθης Μονεμβασιάς, πηγή Κουκουριάνικα Δαιμονίας,Πολυδεύκεια Πηγή στις Θεράπναις),
Μεσσηνίας (Γαργαλιάνοι-Πηγή Βρωμονέρι, Μεσσήνη), κ.ά.
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ
Αιτωλοακαρνανία:
Αγγελόκαστρο-Λυσιμαχία–πηγές Μουρτσιάνου (ή Σώκου) και Μπανιώτη (ή Χέλοβα), Άγιος Βάρβαρος Μεδεώνος, Αλευράδα Βάλτου, Τρύφος, Καταφύγιο-πηγή Ρούμπας, Κλεισορρεύματα, Κορπή, Μυρτιά ή Γουρίτσα, Κόκκινο Στεφάνι Τριχωνίδος, Μυρτιά Κάτω–Λουτρά, κ.ά.
Αττικής-Πειραιώς-Σαρωνικού: Καισαριανή, Αίγινα-Θέρμες Σουβάλας, Κακοπέρατο Μαραθώνος, Βουλιαγμένη, Πάρνηθα, Φρεττύδα-Τσιρλονέρι,Φάληρο, Ωρωπός-Αμφιαραείου πηγή, κ.ά.
Ευβοίας: Αιδηψός, Πλατάνια, Γαλατσάδες, Γιάλτρα, Ήλια, Κάρυστος, Κύμη-Χωνευτικό, Στρόπωνες–Βρωμονέρι, κ.ά.
Ευρυτανίας: Άγ. Νικόλαος–Λογκά Κρανιά, Άγ. Χαράλαμπος–Θέρμα, Βράχα-πηγή Αχλάδα, Λεπιανά-Αγραπιδούλα, Λημέρι-πηγή Βαρκιά και Κουφόβραση,Μολόχα-πηγή Γούβα, Παλαιοκάτουνα-πηγή Παλαιοστάνη, Πετράλωνα-πηγήΛαγκαδά, Προυσός-πηγή Ασπρόβρυση, Τριπόταμο-πηγή Τσαγκαράκι, πηγή τηςΝεράιδας, κ.ά.
Φθιώτιδας: Όλη η Φθιώτις διαρρέται υπογείως από ιαματικά ύδατα! Άγιος Κωνσταντίνος-Πηγή Ασπρονέρι, Αρχάνι-Λουτρά Αρχανίου, Δαμάστας-Πηγή στιςΓούρνες, Ψωρονέρια, Πηγές Καλλιδρομίου, Πηγή Κουτσέκη (ή Λίμνη του Καλλίδρομου), Δάφνης, Εκκάρα, Θερμοπύλαι, Καμένα Βούρλα–Μύλος του Κονιαβίτη, Πηγή Αφροδίτης, Πηγή Αρκουδόβατος, Λαμία-Πηγές του Αχιλλέα,Μακρυρράχη–Πηγές της Καΐτσας, Μώλος Παλαιοβράχα, Πλατύστομο, Υπάτη, κ.ά.
Φωκίδας: Δελφοί-Κασσοτίδα και Κασταλία, Κίρρα-Γλας-Πηγή Αγιόνερο,Μουσουνίτσα Κάτω.
ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Ζακύνθου: Ορθονίων Καρώνης, κ.ά.
Ιθάκης: Περαχώρι-Πέρα Πηγάδι, Πλατρειθιάς–Μελάνυδρος (ή Μέλανδρος)Πηγή, κ.ά.
Κεφαλονιάς: Λουρδάτα-Παλαιόφουρνος, κ.ά.
Κυθήρων: Καραβάς, κλπ.
Παξών: Γάιος, Γλυφάδα, Οζιάς, κ.ά.
ΚΥΚΛΑΔΕΣ
Ανάφης: Βαγιά.
Άνδρου: Αηδόνια (πηγή Κορνούς, Αλασά, πηγές Αλινού, και Κλούρη), Αποίκια–Πηγή Σάριζα.
Θήρας,
Κέας,
Κιμώλου (Πράσσα),
Κύθνου (Λουτρά–Αγ. Αναργύρων, Κάκαβου ή Καυκάσου),
Μήλου: Αδάμαντας (Λουτρά του Λάκκου, του Xάρου), Aλυκή, Kανναβάς,Λουτρά Προβατά, Μακρινού, Πέρα Τριοβάσαλος (Πικροπηγή ή Τσιλλονέρι), Tρία Πηγάδια, Mαντράκια, Παλιοχώρι, κ.ά.
Πάρου (Άντρον των Νυμφών, Πύθιον, Ψυχοπιανά),
Σερίφου (Μεγάλο Λιβάδι),
Σύρου (Σαν Μιχάλη-Πηγή Σύριγγα), κ.ά.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Καρδίτσας: Αηδονοχώρι (Πηγές Σουλαντά), Καΐτσα (Πηγές Κτημένης),Καταφύλλι Αργιθέας, Λουτροπηγή, Πηγές Σμόκοβου, κ.ά.
Λάρισας: Καρίτσα (Πηγές Κόκκινου Νερού), κ.ά.
Μαγνησίας: Πήλιο.
ΗΠΕΙΡΟΣ
Άρτας: Θεοδώριανα (Πηγή της Κωστηλάτας) , Χανόπουλο.
Θεσπρωτίας: Πάργα (Κρυονέρι, Άη Γιαννάκη), Πλαταριά, Σαγιάδα (λάσπη της Σαγιάδας), κ.ά.
Ιωαννίνων: Αμάραντου, Βωβούσας, Δωδώνης, Καβάσιλων-Πυξαριάς Κονίτσης, Κεράσοβου, Λαΐστας, Λιβαδοχωρίου, Λιβιάχοβου, Πέτρας, κ.ά.
Πρέβεζας: Πρέβεζα, κ.ά.
ΑΙΓΑΙΟΝ ΠΕΛΑΓΟΣ
Ικαρίας:
Στο νησί έχουν πιστοποιηθεί 10 ιαματικές πηγές, από τις πλέον ραδιενεργές του κόσμου – γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές! Άγιος Κήρυκος (Πηγή Ασκληπιού (δυστυχώς μετονομασθείσα σε… Πηγή Μουσταφά Λίτζα), Θέρμα (10 πηγές), Λευκάδα, Ξυλοσύρτης (Αθάνατο νερό), Πηγή της Αγίας Κυριακής, κ.ά.
Λέσβου:
Όλη η Λέσβος διαρρέται υπογείως από ιαματικά ύδατα! Μόνο το νησί αυτό έχει… 107 γνωστές ιαματικές πηγές! Αγιάσος, Γέρας, Εφταλού–Πηγή Ευθαλούς,Θερμή–Λουτρά Θερμής, Λισβόρι–Πηγή Αγ. Ιωάννου, Μήθυμνα–Πηγή Μεγάλα Θερμά, Μυστεγνών, Μυτιλήνη-Θέρμαι Κουρτζή, Αχλιά-πηγή Θερμακιάς,Παναγιάς Κρυφής, Πολίχνιτος, πηγή Χριστιανού, κ.ά.
Λήμνου: Κορνού-Πηγή Θερμά, Πλάκα-Αγ. Χαραλάμπους, κ.ά.
Σάμου: Καρλόβασι, Κουμακαίικα, Ποτάμι, κ.ά.
Χίου: Αγιάσματα, Αγία Μαρκέλλα, Άγιο Γάλα, Σκλαβιά (Κρύα Βρύση ή πηγή της Ωραίας Ελένης), κ.ά.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Γρεβενών: Κιβωτός Αγίου Γεωργίου Ηρακλεωτών-Πηγή Πάρουτλι ή Λούτσα.
Δράμας: Δράμα-πηγές της Αγίας Βαρβάρας, Θερμιά Παρανεστίου Νέστου,Παρανέστι, κ.ά.
Θεσσαλονίκης: Απολλωνία-Λουτρά Απολλωνίας Βόλβλης, Θέρμη-Σέδες,Λαγκαδάς (της Κορώνειας, της μητέρας του Ασκληπιού), Σουρωτή, κ.ά.
Καβάλλας: Ελευθεραί, Κρηνίδες Φιλίππων
Καστοριάς: Αμμουδάρα.
Κιλκίς: Μεγάλη Βρύση-Πηγή Γιάννες, Πικρολίμνη.
Πέλλας: Λουτράκι-Πηγές Πόζαρ, Σκύδρα-Λουτροχώρι.
Σερρών: Άγκιστρο, Νιγρίτα-πηγή των Θερμών, Σιδηρόκαστρο, κ.ά.
Φλώρινας: Αγραπιδιές, Ξινό Νερό, κ.ά.
Χαλκιδικής: Αγία Παρασκευή, Γαλάτιστα, Δουμπιά-Πηγές των Αγ. Αποστόλων, Κάνιστρα.
ΘΡΑΚΗ
Έβρου: Ψαρόθερμων Θέρμων Σαμοθράκης, Τραϊανούπολις, κ.ά.
Ξάνθης: Θέρμαι, κ.ά.
Επιμύθιον:«Ζωτικότερον γης, ύδωρ» Αριστοτέλης.
Νερό, ο άγνωστος πολύτιμος!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Οι αρχαίες Ελληνίδες, όταν ήσαν νέες και οι μεμνηστευμένες, εβύθιζαν το σώμα τους στις πηγές των νυμφών, και το καθάριζαν συμβολικά από κάθε ρυπαρότητα. Έτσι εξασφάλιζαν υγιεία, νεότητα, σφριγηλότητα και γονιμότητα. Γι’ αυτό ονομάζονται νύμφες όσες κοπέλλες έρχονται σε γάμου κοινωνία.
[2] Αυτός που άρχει ευρέως. Ως επίθετο το έφεραν ο αιθέρας, ο Ποσειδών και ο Χείρων – βλ. Εμπεδ. 438, ΙΙινδ. Ο,VIII,8 Πινδ. Π,III, 5.
[3] Αυτός που άρχει ευρέως. Ως επίθετο το έφεραν ο Ποσειδών και ο Αγαμέμνων – βλ. Όμ. Ιλ. και Οδ.
[4] Σε αυτές προσθέστε και αυτές, που τσιμεντοπλακώθηκαν για να κτισθούν… πολυκατοικίες, με την καταστρεπτική για την Ελλάδα και την επαρχία «αστυφιλία» της δεκαετίας του 1970-1980.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ του Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ.
