Πρωτοπρ. Θεόδωρος Ζήσης, Η Διακοπή του Μνημοσύνου του Επισκόπου – ΙΕ’ Κανόνας της Α&Β Συνόδου (Εισαγωγή).(1η ομιλία)

Και ο λόγος για τον οποίον γίνεται λόγος για τη ‘διακοπή του μνημοσύνου των Επισκόπων’ .. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι μέσα στη Θεία Λειτουργία, πολλές φορές και στα Ειρηνικά, αλλά και μες στη Θεία Λειτουργία, μνημονεύουμε το όνομα του Επισκόπου: Υπέρ του Αρχιεπισκόπου ημών Ανθίμου, Υπέρ του Αρχιεπισκόπου ημών Παντελεήμονος, αλλά και μες στη Θεία Λειτουργία, Εν πρώτοις μνήσθητι, Κύριε, του Αρχιεπισκόπου ημών Ανθίμου. Αυτό λέγεται το μνημόσυνο του επισκόπου. Μνημονεύουμε τον επίσκοπο κατά τη διάρκεια των Ιερών Ακουλουθιών. …Θα σας πω σήμερα περιληπτικά, κάνουμε εισαγωγή στο μάθημα, δεν θα το αναλύσουμε σήμερα. Αυτή λοιπόν η Α&Β Σύνοδος δηλαδή η Πρωτοδευτέρα Σύνοδος, δεν έχει σχέση ούτε με την Α’ Οικουμενική, ούτε με τη Β’ Οικουμενική. … Ονομάστηκε αυτή Πρωτοδευτέρα, Α&Β Οικουμενική Σύνοδος, διότι συνήλθε το 861 επί της εποχής του Μεγάλου Φωτίου, συνήλθε σε δύο περιόδους. Σε μία πρώτη περίοδο, Α περίοδο, διέκοψε τις εργασίες και στη συνέχεια το ίδιο έτος συνήλθε και σε μία άλλη δεύτερη περίοδο. Γι’ αυτό λέγεται Α&Β. Μία Σύνοδος δηλαδή η οποία συνήλθε δύο φορές, η ίδια η Σύνοδος. …

Αυτή λοιπόν η Σύνοδος η Α&Β ή Πρωτοδευτέρα, εξέδωσε 17 Κανόνεςκαι ανάμεσα στους 17 Κανόνες που εξέδωσε είναι και αυτός ο περίφημος, ο διαβόητος -έχει γίνει διαβόητος αυτός ο Κανόνας τον τελευταίο καιρό, με πολλή βιβλιογραφία. Όλοι γράφουν για τον Κανόνα αυτόν, ο καθένας τον ερμηνεύει όπως τον καταλαβαίνει, και να δούμε ποια ερμηνεία είναι σωστή. Έχουν γραφτεί βιβλία ολόκληρα γι’ αυτόν τον Κανόνα της Πρωτοδευτέρας Συνόδου. …

… Ο Κανόνας αυτός λέει πως αν κάποιος Πατριάρχης, Μητροπολίτης ή Επίσκοπος κηρύσσει ‘γυμνή τη κεφαλή’ … δηλαδή, παρρησία, φανερά, ξεδιάντροπα, από Άμβωνος, κηρύσσει γυμνή τη κεφαλή την αίρεση, αυτού του Πατριάρχου, Μητροπολίτου, Επισκόπου, μπορούμε να διακόψουμε το μνημόσυνο.

Δέστε λοιπόν αυτόν τον Κανόνα, τον ΙΕ’. Λέει:

«Τα ορισθέντα περί Πρεσβυτέρων και Επισκόπων και Μητροπολιτών, [αυτά είναι στους προηγουμένους Κανόνες] πολλώ μάλλον επί Πατριαρχών αρμόζει. Ώστε ει τις Πρεσβύτερος, ή Επίσκοπος, ή Μητροπολίτης τολμήσοι αποστήναι της προς τον οικείον Πατριάρχην κοινωνίας, και μη αναφέροι το όνομα αυτού, κατά το ωρισμένον και τεταγμένον, εν τη θεία Μυσταγωγία, αλλά προ εμφανείας συνοδικής και τελείας αυτού κατακρίσεως, σχίσμα ποιήσοι•»

Μας λέει λοιπόν εδώ στην αρχή στο πρώτο μέρος του Κανόνος, ότι όποιος Πρεσβύτερος «ει τις Πρεσβύτερος», ή Επίσκοπος, ή Μητροπολίτης,τολμήσει να μην έχει κοινωνία «αποστήναι της προς τον οικείον Πατριάρχην κοινωνίας» -να αποστεί, να πάρει αποστάσεις από τον Πατριάρχη του- και δεν αναφέρει το όνομά του «και μη αναφέροι το όνομα αυτού» «εν τη θεία Μυσταγωγία, αλλά προ εμφανείας συνοδικής και τελείας αυτού κατακρίσεως», δεν αναφέρει το όνομά του πριν επισήμως να καταδικαστεί -ο Πατριάρχης, ή ο Μητροπολίτης, ή ο Επίσκοπος- τότε αυτός ο Πρεσβύτερος, ο Επίσκοπος ή ο Μητροπολίτης, αυτός που δεν αναφέρει, δεν μνημονεύει το όνομα του Πατριάρχου πριν ο Πατριάρχης καταδικαστεί από Σύνοδο, αυτός είναι σχισματικός. Αυτός κάνει σχίσμα.

Επομένως δέστε εδώ, στο πρώτο μέρος του Κανόνος έχουμε κάτι πολύ φοβερό. Δηλαδή, λέμε για διακοπή μνημοσύνου αλλά μπορεί αυτή η διακοπή μνημοσύνου να σημαίνει σχίσμα. Λέει λοιπόν ότι όποιος Πρεσβύτερος, ή Επίσκοπος, ή Μητροπολίτης τολμήσει «αποστήναι της προς τον οικείον Πατριάρχην κοινωνίας , και μη αναφέροι το όνομα αυτού, … εν τη θεία Μυσταγωγία, αλλά προ εμφανείας συνοδικής και τελείας αυτού κατακρίσεως», πριν αυτός ο Πατριάρχης φανερά να καταδικαστεί συνοδικά, αυτός κάνει σχίσμα.

Αυτό είναι το πρώτο μέρος του Κανόνος που δεν μας αφορά. Θα τα δούμε λεπτομερώς στα μαθήματά μας. …

«τούτον ώρισεν η αγία Σύνοδος πάσης ιερατείας παντελώς αλλότριον είναι, ει μόνον ελεγχθείη τούτο παρανομήσας.»

Αυτός λοιπόν ο οποίος δεν μνημονεύει τον Πατριάρχη κτλ, αυτός , η Αγία Σύνοδος αυτή η Πρωτοδευτέρα όρισε να είναι ξένος προς την ιερωσύνη, «πάσης ιερατείας » δηλαδή καθαιρείται. «πάσης ιερατείας παντελώς αλλότριον είναι, ει μόνον ελεγχθείη τούτο παρανομήσας», αλλά πρέπει γι’ αυτό να ελεγχθεί, να τον καλέσουν σε δίκη και να τον ελέγξουν, μην τον καθαιρέσουν χωρίς να τον ακούσουν. Πρέπει να γίνει έλεγχος, πρέπει να γίνει ανάκρισις. «τούτον ώρισεν η αγία Σύνοδος πάσης ιερατείας παντελώς αλλότριον είναι», να είναι αλλότριος, να αποξενωθεί από την ιερωσύνη, να καθαιρεθεί, «ει μόνον ελεγχθείη τούτο παρανομήσας.», απλώς πρέπει η Σύνοδος να τον καλέσει για να δικαστεί και να απολογηθεί.

Αυτό είναι το πρώτο μέρος. Το δεύτερο μέρος μας ενδιαφέρει κυρίως εμάς:

«Και ταύτα μεν εσφράγισταί τε και ώριστε περί των προφάσει τινών εγκλημάτων των οικείων αφισταμένων προέδρων, και σχίσμα ποιούντων, και την ένωσιν της Εκκλησίας διασπώντων.»

Αυτά όμως τα ορίζουμε, ότι δηλαδή είναι σχισματικοί και καθαιρούνται, γι’ αυτούς οι οποίοι με πρόφαση κάποια αμαρτήματα των Επισκόπων, κάποια αμαρτήματα, κάποια εγκλήματα των Επισκόπων, δημιουργούν σχίσμα. Δηλαδή αν νομίσουμε ότι ο Δεσπότης είναι κλέφτης, ο Δεσπότης είναι πόρνος, ή ο Δεσπότης είναι μοιχός, ή είναι άδικος, για τέτοια αμαρτήματα ηθικά αν κάποιος δεν μνημονεύει τον Πατριάρχη πριν να καταδικαστεί , αυτός κάνει σχίσμα. … Αυτά λοιπόν είναι γι’ αυτούς οι οποίοι διακόπτουν το όνομα, το μνημόσυνο, «προφάσει τινών εγκλημάτων», αν για κάποια παραπτώματα, για κάποια αδικήματα, για κάποια εγκλήματα του Επισκόπου διακόπτουν το μνημόσυνο.

Αλλά υπάρχει και άλλη περίπτωση που είναι διακοπή μνημοσύνου. Ποιοί; Αυτό μας ενδιαφέρει.

«Οι γαρ δι’ αίρεσίν τινα παρά των αγίων Συνόδων, ή Πατέρων, κατεγνωσμένην, της προς τον πρόεδρον κοινωνίας εαυτούς διαστέλλοντες, εκείνου δηλονότι την αίρεσιν δημοσία κηρύττοντος, και γυμνή τη κεφαλή επ’ Εκκλησίας διδάσκοντος, οι τοιούτοι ου μόνον την κανονική επιτιμήσει ουχ υπόκεινται προ συνοδικής διαγνώσεως εαυτούς της προς τον καλούμενον Επίσκοπον κοινωνίας αποτειχίζοντες, αλλά και της πρεπούσης τιμής τοις ορθοδόξοις αξιωθήσονται.»

Το πρώτο λοιπόν μέρος του Κανόνος , του ΙΕ’, λέει ότι όσοι διακόπτουν το όνομα, το μνημόσυνο του Πατριάρχου, του Μητροπολίτου, του Επισκόπου «προφάσει τινών εγκλημάτων», δηλαδή για κάποια εγκλήματα, για κάποιες αμαρτίες, αυτοί κάνουν σχίσμα και καθαιρούνται.

Δεν ισχύει όμως αυτό και για εκείνους οι οποίοι «δι’ αίρεσίν τινα» για κάποια αίρεση που κηρύσσει, «δι’ αίρεσίν τινα παρά των αγίων Συνόδων, ή Πατέρων, κατεγνωσμένην», η οποία αίρεσις είναι καταδικασμένη από Συνόδους ή από Αγίους Πατέρες. Αυτοί λοιπόν οι οποίοι διαστέλλουν εαυτούς «της προς τον πρόεδρον κοινωνίας», δεν έχουν σχέση με τον Επίσκοπο. «εκείνου δηλονότι» του προέδρου, «την αίρεσιν δημοσία κηρύττοντος» όταν αυτός ο πρόεδρος κηρύσσει δημοσία την αίρεση -γράφει για την αίρεση, κηρύττει για την αίρεση- και γυμνή τη κεφαλή επ’ Εκκλησίας διδάσκοντος, και μέσα στην Εκκλησία διδάσκει με παρρησία.

Αυτοί λοιπόν δεν υπάγονται στον προηγούμενο Κανόνα, ότι καθαιρούνται. Αυτοί «οι τοιούτοι»- και μάλιστα «προ συνοδικής διαγνώσεως»- «οι τοιούτοι ου μόνον την κανονική επιτιμήσει ουχ υπόκεινται προ συνοδικής διαγνώσεως», δηλαδή εδώ δεν περιμένουμε να έρθει Σύνοδος και να καταδικάσει τον Επίσκοπο για την αίρεση, αλλά αν διαπιστώσουμε ότι έχει αίρεση ο Επίσκοπος, ο πρόεδρος και «προ συνοδικής διαγνώσεως», πριν η σύνοδος τον καταδικάσει, μπορούμε να διακόψουμε το μνημόσυνό τους.

Και αυτοί όχι μόνο δεν τιμωρούνται, δεν καθαιρούνται ως σχισματικοί, αλλά αντίθετα «και της πρεπούσης τιμής τοις ορθοδόξοις αξιωθήσονται.». Αυτοί πρέπει να τιμώνται. Αυτοί οι οποίοι κάνουν διακοπή μνημοσύνου του Επισκόπου, του Πατριάρχου, του Αρχιεπισκόπου, ο οποίος κηρύσσει αίρεση, αυτοί όχι μόνο δεν τιμωρούνται αλλά και πρέπει να τιμώνται. Και δικαιολογεί γιατί πρέπει να τιμώνται και να μην τιμωρούνται.

«Ου γαρ Επισκόπων, αλλά ψευδεπισκόπων και ψευδοδιδασκάλων κατέγνωσαν»

Διότι δεν κατεδίκασαν Επισκόπους αληθινούς. Αυτός που κηρύττει αίρεση δεν είναι Επίσκοπος αλλά είναι ψευδεπίσκοπος καιψευδοδιδασκαλος, επομένως καλά κάνουν και διακόπτουν το μνημόσυνό του. «Ου γαρ Επισκόπων, αλλά ψευδεπισκόπων και ψευδοδιδασκάλων κατέγνωσαν»

«και ου σχίσματι την ένωσιν της Εκκλησίας κατέτεμον, αλλά σχισμάτων και μερισμών την Εκκλησίαν εσπούδασαν ρύσασθαι.»

Και δεν έκαναν σχίσμα μέσα στην Εκκλησία αλλά φρόντισαν να γλιτώσουν την Εκκλησία από σχίσματα ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΚΗΡΥΣΣΟΥΝ ΑΙΡΕΣΗ. Αυτός που κηρύσσει αίρεση, αυτός κάνει σχίσμα μέσα στην Εκκλησία. Επομένως αυτός που διακόπτει το μνημόσυνο του κηρύσσοντος αίρεση, όχι μόνο δεν κάνει σχίσμα αλλά αντίθετα γλιτώνει την Εκκλησία από τα σχίσματα.

Αυτός είναι ο περίφημος ΙΕ’ Κανών, μία πρώτη του ανάγνωση. Θα ασχοληθούμε σε μερικά μαθήματα με τον Κανόνα αυτόν γιατί γίνεται χαμός. Και να σας πω μόνο πως … πριν από τρία χρόνια, και νοιώθω ένοχος, με παρεκάλεσε ο Γέροντας Γαβριήλ, ο γνωστός Γέροντας Αγιορείτης … πάτερ Θεόδωρε σας παρακαλώ, δες τε τον Κανόνα, πάρτε τι λέει ο ένας και τι λέει ο άλλος και κάντε μας μια μελέτη. Γράψτε, τελικώς τι ισχύει γύρω από τον Κανόνα αυτό; Ποιός έχει δίκιο; Έχει δίκιο ο Γέροντας Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος, ο οποίος δίνει μία κάποια ερμηνεία στον Κανόνα αυτόν; Έχει δίκιο ο Ιερομόναχος Θεοδώρητος, λόγιος μοναχός του Παλαιού Ημερολογίου, ο οποίος αντέκρουσε τις θέσεις του πατρός Επιφανίου Θεοδωροπούλου; Έχει δίκιο ο πατήρ Τρικαμηνάς ο Ευθύμιος, ο οποίος έχει γράψει και αυτός ένα βιβλίο; Έχει δίκιο ένας Ιερομόναχος Βασίλειος Παπαδάκης που έχει γράψει και αυτός ένα τεράστιο [βιβλίο]; … Καθήστε πάτερ Θεόδωρε και κάντε μας μια μελέτη να δούμε τελικώς τι ισχύει; τι πρέπει να κάνουμε; Έχουμε προβλήματα μέσα στην Εκκλησία, να μην κάνουμε κανένα λάθος. …

… Θα τα δούμε τα κείμενα εδώ μαζί και θα δούμε τις βασικές θέσεις και αυτών των Πατέρων. Του Γέροντος Επιφανίου Θεοδωροπούλου, μακαριστού πλέον, ενός πολύ λογίου και εναρέτου κληρικού. Του Γέροντος Θεοδωρήτου Ιερομονάχου, Αγιορείτης ζηλωτής μοναχός ο οποίος προσεχώρησε στο Παλαιό Ημερολόγιο, λογιότατος μοναχός και πολύ καλός γνώστης των Ιερών Κανόνων. Και πολλούς από τους δικούς μας σήμερα, έγιναν και συνέδρια για το θέμα αυτό, οι οποίοι γράφουν γύρω από το θέμα αυτό.

Για να καταλάβετε τώρα πόσο σημαντικά είναι όλα τα θέματα αυτά … έχω φέρει σήμερα μαζί μου εδώ να σας διαβάσω δύο κείμενα δύο Μητροπολιτών γνωστών, οι οποίοι έκαναν διακοπή μνημοσύνου παλαιότερα και να δείτε πως το τοποθετούν. Τώρα έχετε ακούσει τον Κανόνα, τον επικαλούνται και αυτοί. Να ακούσετε λοιπόν τι λένε για την διακοπή μνημοσύνου οι δύο αυτοί Αρχιερείς, οι οποίοι έκοψαν το μνημόσυνο του Αθηναγόρα το 1970. Πρόκειται περί των Μητροπολιτών, Μακαριστών Ελευθερουπόλεως Αμβροσίου, ο οποίος πρώτος έκοψε το μνημόσυνο του Αθηναγόρα με βάση τον Κανόνα αυτόν και του Μητροπολίτου επίσης Αυγουστίνου Καντιώτη ο οποίος ακολουθώντας τον Ελευθερουπόλεως ο οποίος πρώτος έκοψε το μνημόσυνο του Αθηναγόρα έκοψε και αυτός, και στη συνέχεια ακολούθησε, Μακαριστός και αυτός, ο Παραμυθίας Τίτος και σχεδόν ολόκληρο το Άγιον Όρος. 1969 με ’72-’73, ολόκληρο το Άγιον Όρος, συν αυτοίς τοις Αγιορείτες και ο Άγιος Παΐσιος, έκοψαν το μνημόσυνο του Αθηναγόρα.

Δεν είναι τα πράγματα απλά. Και τώρα αναλογικά θα έπρεπε να το είχαμε κόψει χίλιες φορές διότι αυτά που κάνει ο Βαρθολομαίος και οι άλλοι είναι πολύ χειρότερα από αυτά που έκανε τότε ο Αθηναγόρας και πολύ πιο τολμηρά. Αλλά ποιός ξέρει; Ποιός ενημερώνεται για όλα αυτά; Και πως εμείς σήμερα εξακολουθούμε να μην έχουμε την ευαισθησία που είχαν αυτοί οι Αγιορείτες τότε;…

Ακούστε λοιπόν τι γράφει το ιστορικό τηλεγράφημα του Ελευθερουπόλεως Αμβροσίου για τη διακοπή του μνημοσύνου του Αθηναγόρα. … Το γράφει προς την Σύνοδο, η οποία Σύνοδος δεν τόλμησε να τους τιμωρήσει. Διότι τώρα μας φοβίζουν όλους πως αν διακόψετε το μνημόσυνο θα σας καθαιρέσουμε, είστε σχισματικοί, θα σας διώξουμε. Γιατί δεν καθαιρέσατε τότε και αυτούς; Γιατί δεν τους καθαιρέσατε; Γιατί δεν υπάρχει κανονικό έρεισμα. Δεν υπάρχει κανονική βάσις και πρέπει να βουν κατηγορίες άλλες ασύστατες για να καθαιρέσουν. Απειλούν και τώρα τον Αρχιμανδρίτη τον Παΐσιο Παπαδόπουλο που διέκοψε το μνημόσυνο, τον απειλούν με καθαίρεση. Γιατί δεν τους καθαίρεσαν τότε, και τους Αγιορείτες όλους οι οποίοι διέκοψαν το μνημόσυνο; …

***