ΙΣΠΑΝΙΑ. ΓΗ ΤΩΝ ΛΑΓΩΝ Η ΓΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑ;

“Ισπανία” ονόμαζαν την Ιβηρική χερσόνησο οι Ρωμαίοι. Οι Έλληνες την έλεγαν …Ιβηρική χερσόνησο, Ιβηρία, ή Κελτιβηρία για να την ξεχωρίσουν από την Ιβηρία της Ανατολής. Ο Ισπανικός ποταμός Έβρος (που από τον Στράβωνα αναφέρεται ως “Ίβηρ”, δες στο τέλος) συνδέεται με αυτό το όνομα.

Ο Πλούταρχος, γράφοντας στην Ρωμαϊκή εποχή και γνωρίζοντας το Ρωμαϊκό όνομα το ετυμολόγησε αφελώς ως: “Σ-πανία” “Εις Πάνα”, ενώ δεν υπήρχε τέτοιο Ελληνικό όνομα του τόπου, (Ιβηρία την έλεγαν, όπως είπαμε) ούτε άλλη γραπτή επιβεβαίωση, όπως θα ήταν φυσικό αν αυτή η ετυμολογία ήταν σωστή.

Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία ένδειξη λατρείας του Πάνα εκεί.

Αντιθέτως η Ισπανία ήταν Φοινικική – Καρχηδονιακή αποικία πριν την κατακτήσουν οι Ρωμαίοι, ήταν μάλιστα η πατρίδα του μεγάλου Καρχηδόνιου Στρατηγού Αννίβα. και το όνομα είναι πιθανότατα φοινικικό.

I-Shpania (s-p-n μια που τα Φοινικικά δεν έχουν σύμφωνα) στα Φοινικικά σημαίνει “Γη των λαγών”. (δες εδώ)

Και ο Στράβων (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.) που έγραψε νωρίτερα από τον Πλούταρχο (45 -120 μ.Χ.) λέει πως η Ισπανία είναι γεμάτη λαγούς επίσης, πράγμα αρκετά σημαντικό, προφανώς, για να το αναφέρει σε μια “παγκόσμια” Γεωγραφία.

Στράβων, Γ’ 2.6 (Εδώ)

Φυσικά ο μεγάλος Γεωγράφος δεν κάνει καμιά αναφορά στην ετυμολογία του Πλούταρχου. Αλλά, έμμεσα λέει πως όσα έχουν γράψει οι Έλληνες για την Ισπανία δεν είναι έγκυρα (δες στο τέλος)

Ο Ρωμαίος ποιητής Κάτουλος αναφέρεται σε έναν φίλο του ως: “παιδί της λαγοτρόφου Κελτιβηρίας” (“cuniculosae Celtiberiae fili”, Catullus XXXVII, line 18). Και πάλι, ο λαγός θεωρείται ως το κύριο χαρακτηριστικό της χώρας. Σημειώνουμε, πως και ο Κάτουλος (περ. 84 – 54 π.Χ.) , επίσης έζησε πολύ νωρίτερα από τον Πλούταρχο. (45 -120 μ.Χ.) και συνεπώς είναι πιο έγκυρος όσον αφορά την ετυμολόγηση του ονόματος.

Ρωμαϊκά νομίσματα της εποχής του Αδριανού, (76-138 μ.Χ.) δείχνουν την Ισπανία σαν μια γυναίκα με ένα λαγό στα πόδια.

Γενικά, οι χώρες, στον συμβολισμό των αρχαίων, παριστάνονταν σαν μορφές συνοδευόμενες από κάποιο χαρακτηριστικό τους που θεωρείτο αντιπροσωπευτικό  Και για την Ισπανία ήταν ο λαγός, πράγμα που προφανώς ετυμολογεί και το όνομά της, ένα όνομα που δόθηκε από ξένους, τους Φοίνικες, και το κληρονόμησαν οι Ρωμαίοι.

Η ετυμολογία του Πλούταρχου, που ήταν σύγχρονος του Αδριανού, δεν φαίνεται να επηρέασε την κοπή των νομισμάτων που υποστήριζαν την ετυμολογική εκδοχή του λαγού.

Αν επιμένουμε στην Ελληνική ετυμολογία τότε το “Ισπανία” είναι πολύ πιθανότερο να είναι  παραφθορά του “Εσπερία” = Χώρα της Δύσης.

Ας επιστρέψουμε στον Στράβωνα:

Μας λέει λοιπόν πως όσα έγραψαν οι Έλληνες για την Ισπανία δεν είναι ούτε “ασφαλή” (έγκυρα) ούτε πολλά, και την ίδια άγνοια έχουν και οι Ρωμαίοι που τα πήραν από τους Έλληνες. (παραθέτω όλο το κείμενο)

Τινὲς μὲν οὖν εἰς τέτταρα μέρη διηιρῆσθαί φασι τὴν χώραν ταύτην͵ καθάπερ εἴπομεν͵ ἄλλοι δὲ πενταμερῆ λέγουσιν. οὐκ ἔστι δὲ τἀκριβὲς ἐν τούτοις ἀποδιδόναι διὰ τὰς μεταβολὰς καὶ τὴν ἀδοξίαν τῶν τόπων. ἐν γὰρ τοῖς γνωρίμοις καὶ ἐνδόξοις αἵ τε μεταναστάσεις γνώριμοι καὶ οἱ μερισμοὶ τῆς χώρας καὶ αἱ μεταβολαὶ τῶν ὀνομάτων καὶ εἴ τι ἄλλο παραπλήσιον· θρυλεῖται γὰρ ὑπὸ πολλῶν καὶ μάλιστα τῶν Ἑλλήνων. ὅσα δὲ καὶ βάρβαρα καὶ ἐκτετοπισμένα καὶ μικρόχωρα καὶ διεσπασμένα͵ τούτων ὑπομνήματα οὔτ᾽ ἀσφαλῆ ἐστιν οὔτε πολλά· ὅσα δὲ δὴ πόρρω τῶν Ἑλλήνων ἐπιτείνει τὴν ἄγνοιαν. οἱ δὲ τῶν Ῥωμαίων συγγραφεῖς μιμοῦνται μὲν τοὺς Ἕλληνας͵ ἀλλ᾽ οὐκ ἐπὶ πολύ· καὶ γὰρ ἃ λέγουσι παρὰ τῶν Ἑλλήνων μεταφέρουσιν͵ ἐξ ἑαυτῶν δ᾽ οὐ πολὺ μὲν προσφέρονται τὸ φιλείδημον ὥσθ᾽͵ ὁπόταν ἔλλειψις γένηται παρ᾽ ἐκείνων͵ οὐκ ἔστι πολὺ τὸ ἀναπληρούμενον ὑπὸ τῶν ἑτέρων͵ ἄλλως τε καὶ τῶν ὀνομάτων͵ ὅσα ἐνδοξότατα͵ τῶν πλείστων ὄντων Ἑλληνικῶν· ἐπεὶ καὶ Ἰβηρίαν ὑπὸ μὲν τῶν προτέρων καλεῖσθαι πᾶσαν τὴν ἔξω τοῦ Ῥοδανοῦ καὶ τοῦ ἰσθμοῦ τοῦ ὑπὸ τῶν Γαλατικῶν κόλπων σφιγγομένου͵ οἱ δὲ νῦν ὅριον αὐτῆς τίθενται τὴν Πυρήνην͵ συνωνύμως τε τὴν αὐτὴν Ἰβηρίαν λέγουσι καὶ Ἱσπανίαν· [ἄλλοι δ᾽ Ἰβηρίαν] μόνην ἐκάλουν τὴν ἐντὸς τοῦ Ἴβηρος· οἱ δ᾽ ἔτι πρότερον αὐτοὺς τούτους Ἰγλῆτας͵ οὐ πολλὴν χώραν νεμομένους͵ ὥς φησιν Ἀσκληπιάδης ὁ Μυρλεανός. Ῥωμαῖοι δὲ τὴν σύμπασαν καλέσαντες συνωνύμως Ἰβηρίαν τε καὶ Ἱσπανίαν τὸ μὲν αὐτῆς μέρος εἶπον τὴν ἐκτὸς τὸ δὲ ἕτερον τὴν ἐντός· ἄλλοτε δ᾽ ἄλλως διαιροῦσι πρὸς τοὺς καιροὺς πολιτευόμενοι.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ:
Μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, λένε. Φυσικά όχι για τους γνήσιους Έλληνες. Στην Μηχανή του Χρόνου να τους βάλεις, μυαλό δεν θα αλλάξουν.

Δημήτρης Σκουρτέλης.