Είναι νέος στην ηλικία και «ψαγμένος» στη μουσική. Ανήκει στην κατηγορία του «εναλλακτικούrap/hiphop», όμως δεν απορρίπτει την ελληνική μουσική παράδοση. Ο λόγος του μεστός νοημάτων, ο στίχος του προβληματίζει και είναι γι’ αυτόν ένας τρόπος επικοινωνίας και έκφρασης. Δεν τον ενδιαφέρει το star system, θέλει, όπως λέει, «να κοιμάται ήσυχος τα βράδια». Η κρίση που διανύουμε τον προβληματίζει και πιστεύει ότι σήμερα «ζούμε την έκπτωση του ανθρωπίνου προσώπου». Όμως η κρίση «μπορεί να καταστεί έμπνευση ζωής», φτάνει, όπως λέει, «να μισήσουμε τα πάθη μας κι όχι τον απέναντί μας». Είναι ο Καλλιτέχνης Αρτέμης (Φανουργιάκης), ο οποίος μίλησε στην Πεμπτουσία.
Πότε ξεκίνησε αυτή η πορεία-ταξίδι στο χώρο της μουσικής;
Η πορεία ξεκίνησε το 1992 (εποχή που ήμουν ακόμη στο Λύκειο), μαζί με τον Ευθύμη Μπίλιο και τον DJ ALX (Χρυσοβαλάντη Στραβαλέξη). Το 1994-1995, ως Terror X Crew (Τ.X.C.) πλέον, κάνουμε και την πρώτη δισκογραφική κυκλοφορία μας, το ομώνυμο Ε.P. Tα χρόνια που ακολουθούν, κυκλοφορούμε ως ΤerrorXCrew 3 maxi singles και 3LP, κάποια εκ των οποίων γίνονται και «χρυσά». Το 2001 το σχήμα διαλύεται. Ακολουθούν 3 χρόνια απουσίας από τα μουσικά δρώμενα, ως το 2004, όπου παίρνουμε την απόφαση με τον Ευθύμη να στήσουμε ένα νέο σχήμα, τους «Α/Ε» (Αρτέμης/Ευθύμης). Ως Α/Ε, κυκλοφορούμε 2 maxisingles και 2 LP. Από το 2010 και μετά, παράλληλα με τις Α/Ε κυκλοφορίες δραστηριοποιούμαι και ως σόλο καλλιτέχνης. Οι δίσκοι «MashUpSessionsI», με τον Σταμάτη Σπανουδάκη και ο «Λυκόσχημος Αμνός» προέρχονται από αυτήν την περίοδο.
Ποια ήταν τα ακούσματα των νεανικών σου χρόνων, πώς επηρέασαν την τότε μουσική πορεία σου και ποια η εξέλιξη μέχρι σήμερα;
Τα νεανικά μου χρόνια, αρχές της δεκαετίας του ’90 δηλαδή, είχα επηρεαστεί κυρίως από μουσικά ρεύματα του εξωτερικού, όπως το rap, το metal, τα breaks και γενικότερα την ηλεκτρονική μουσική. Προϊόντος του χρόνου βέβαια, άρχισα να αντλώ και να πειραματίζομαι σε σταθερή βάση, με στοιχεία από την ευρύτερη ελληνική μουσική μας παράδοση.
Έχω στο ενεργητικό μου κάμποσα τραγούδια σε αυτό το ύφος· ενδεικτικά μπορώ αναφέρω τρία : α) το τραγούδι «Πυθαγόρειον» (TerrorXCrew -«Έσσεται Ήμαρ»),στο οποίο συμμετέχει ο Πέτρος Ταμπούρης, ο οποίος παίζει διάφορα αρχαιοελληνικά όργανα (λύρα, αυλό, βάρβιτο, πανδούρα, σείστρον, κλπ.), β) το τραγούδι «Καθ’ημάς/Αιμορρούσα» (MashUpSessions Ι) στο οποίο ψάλλουν οι αδελφοί Μπιλάλη και γ) το «Ανάστασις Πρώτη» στο οποίο παίζει ποντιακή λύρα ο Θεόφιλος Πουταχίδης.
Rap, hip hop, rapcore, nu funk κ.λπ. Που κατατάσσεις τον εαυτό σου; Παρατηρούμε μία ποιότητα στη μουσική σου. Χωρούν πειραματισμοί στη δουλειά σου ή υπάρχουν όρια και καλούπια;
Έχω την εντύπωση ότι δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί επακριβώς το μουσικό είδος που κατατάσσομαι. Συνήθως λέω ότι ανήκω στην κατηγορία του «εναλλακτικούrap/hiphop», αλλά και αυτό αποτελεί στην πραγματικότητα μία σύμβαση, προκειμένου να υπάρχει μία συνεννόηση με τους ακροατές. Στην ουσία, το τελικό ηχητικό αποτέλεσμα θεωρώ ότι είναι ένας μουσικός κυκεώνας. Είναι ένα κοκτέιλ, στο οποίο υπάρχει ως σημείο εκκίνησης η ραπ φόρμα, αλλά από εκεί και πέρα αναμιγνύονται στοιχεία τόσο από τις σύγχρονες μουσικές τάσεις, όσο και από την ελληνική μουσική μας παράδοση (στη διαχρονική της διάσταση), όπως προείπα.
Προσωπικά, δεν θεωρώ ότι υπάρχουν όρια στη μουσική. Γενικά μου αρέσει να πειραματίζομαι. Όσοι παρακολουθούν την μουσική μου πορεία θα έχουν καταλάβει ότι είμαι υπέρ της συνεχούς αναζήτησης νέων μουσικών τόπων. Μου αρέσει κάθε νέο μουσικό μου εγχείρημα, να μην έχει σχεδόν καμία σχέση με το προηγούμενο. Γενικά δεν είμαι υπέρ της νοοτροπίας που έχουν κάποιοι καλλιτέχνες, οι οποίοι όταν σημειώσουν μία εμπορική επιτυχία ή καθιερωθούν με ένα συγκεκριμένο μουσικό ύφος, από εκεί και πέρα, αναπαράγουν αυτόν τον ήχο στο διηνεκές.
Στο μουσικό στερέωμα της χώρας κυριαρχούν τραγούδια με «εύκολο» στίχο, συνήθως χωρίς νόημα και κανένα προβληματισμό, έτσι ώστε να γίνουν εύκολα «σουξέ». Την ίδια στιγμή ο στίχος σου είναι μεστός νοημάτων και μηνυμάτων. Όπως έχεις πει «το ζητούμενο είναι να περάσει το μήνυμα». Αλήθεια, γιατί γράφεις στίχο; Είναι μια εσωτερική ανάγκη έκφρασης; Νοιώθεις την ανάγκη να δώσεις στον ακροατή μια βάση για να σκεφθεί; Ή κάτι άλλο;
Μπορεί να ακούγεται πλέον τετριμμένο, αλλά θα το ξαναπώ. Άλλο πράγμα η «διασκέδαση» (σκεδάννυμι = διασκορπίζω) και άλλο η «ψυχαγωγία» (ψυχής αγωγή). Το ζητούμενο για μένα ήταν ανέκαθεν το δεύτερο. Όλη αυτή η διαδικασία δεν ήθελα να καταλήγει σε μία στείρα εκτόνωση. Προσπαθούσα να προβληματίσω τον ακροατή, να του προσφέρω το έναυσμα για μία «καλή ανησυχία». Βέβαια δεν γράφω επί τούτου, δηλαδή δεν κάθομαι να γράψω στίχους, απλά για να γράψω. Γράφω όποτε μου έρθει η έμπνευση, συνήθως σε ανύποπτο χρόνο. Τώρα γιατί το κάνω όλο αυτό; Δεν ξέρω, ίσως να είναι και μία εσωτερική ανάγκη έκφρασης, όπως το λέτε, αλλά και συνάμα μία προσπάθεια επικοινωνίας, μοιράσματος των βιωμάτων και των σκέψεών μου με τους άλλους.
Η τελευταία σου δουλειά είναι ο «Λυκόσχημος Αμνός». Για ποιους λόγους πιστεύεις ότι οι αμνοί σήμερα πρέπει να είναι λυκόσχημοι; Παλιότερα υπήρχε η άποψη ότι ο αμνός, ο εργάτης της αρετής, πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη (συντηρητική) εξωτερική εμφάνιση που να μαρτυρά την εσωτερική του ζωή.
Αυτή η εξωτερική συντηρητική εμφάνιση έγινε πολλές φορές τύπος χωρίς ουσία, χωρίς περιεχόμενο. Ο υποτιθέμενος εργάτης της αρετής έγινε ηθικιστής, ευσεβιστής, δεϊστής, νοησιαρχικός. Και τελικά στις ημέρες μας με αυτόν τον τρόπο δυσφημίστηκε η ίδια η αρετή ως κάτι παρωχημένο, κατεστημένο, ως ένα προϊόν συντήρησης. Αυτό ήταν ένα κληροδότημα της προηγούμενης γενιάς. Και εκεί βέβαια που δεν το περιμένεις, μέσα στη σηπεδώνα της δικής μας γενιάς, ανθίζουν και βλαστάνουν εργάτες της αρετής, οι οποίοι κινούνται ιεροκρυφίως, τους οποίους αγνοούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Αυτούς τους κρυφούς εργάτες της αρετής θεωρώ ως «λυκόσχημους αμνούς», άτομα που η εξωτερική τους εμφάνιση μπορεί ακόμη και να σκανδαλίζει κάποιους συντηρητικούς.
Επίσης, πάντα με συγκινούσαν οι διά Χριστόν σαλοί, άνθρωποι ατημέλητοι, ανεπιτήδευτοι, χωρίς καμία κοινωνική αναγνώριση, αλλά με μεγίστη παρρησία ενώπιον του Θεού. Νομίζω ότι κάπου εδώ κολλάει αυτό που έλεγε ο Γέροντας Παΐσιος, ότι «στην Δευτέρα Παρουσία θα δούμε πολλές εκπλήξεις».
Σου έχει «κοστίσει», δισκογραφικά, το γεγονός ότι καταθέτεις ελεύθερα την άποψή σου, χωρίς να υπολογίζεις το κατεστημένο του χώρου, που θέλει τον μουσικό, τον τραγουδοποιό, τον στιχουργό, να είναι προσαρμοσμένος στους κανόνες που επιτάσσει το star system;
Εάν και δεν το εξετάζω γραμμικά αυτό το θέμα, θεωρώ, πως εάν ήμουν συμβατότερος με τις νόρμες του «συστήματος», σαφώς και θα είχα λύσει, όπως λέγεται, το πρόβλημα της ζωής μου. Θα είχα όμως άλλο πρόβλημα, συνειδησιακό και πίστεψέ με, προτιμώ να κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια.
Οι επιλογές μου, σαφώς και μου έχουν κοστίσει σε δισκογραφικό επίπεδο και όχι μόνο. Αλλά δεν νομίζω ότι αποτελεί είδηση αυτό το γεγονός. Ουδείς άλλωστε προσπάθησε να πράξει κάτι θετικό για αυτόν τον τόπο, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους κυρίως και εντεύθεν, χωρίς να το «πληρώσει» παντοιοτρόπως. Η φιλοπατρία στην Ελλάδα, σε αντίθεση με όλον τον υπόλοιπο κόσμο, είναι πράξη που δεν συγχωρείται.
Σε παλαιότερη συνέντευξή σου έχεις επισημάνει την ανάγκη «να θητεύσουμε στην καθ’ ημάς παράδοση, να πραγματοποιήσουμε την εθνική μας αυτογνωσία, να αποκτήσουμε στέρεες βάσεις και γενικά πολιτισμικά αντισώματα». Πώς εννοείς τη θητεία σε αυτήν την παράδοση;
Η θητεία στην παράδοση δεν εννοείται ως επιστροφή στο παρελθόν, ως μία στείρα αναζήτηση των παραδοσιακών αξιών, αλλά ως μία ζώσα κοινωνία και έμπνευση από την παράδοση. Στη μετανεωτερική εποχή που ζούμε κυριαρχεί ο παραλογισμός, ο κατακερματισμός, η ομογενοποίηση και η παγκοσμιοποίηση σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης ζωής, για αυτό μιλώ στον «Λυκόσχημο Αμνό» για μετανεωτερική εκμαλάκυνση. Η επιστροφή, η επαφή μας με πιο παραδοσιακά πρότυπα ζωής, νομίζω ότι θα ανανοηματοδοτήσει τη ζωή μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ο άνθρωπος της πληροφορίας και της εικόνας, μαζεύει πληροφορίες, μόνο και μόνο ως ειδήσεις, δεν ξέρει να τις επεξεργαστεί. Δεν έχει χρόνο ή το χειρότερο, δεν μπορεί να σκεφθεί. Καιρός είναι να επιστρέψουμε στη γνώση, τη σοφία, την αρετή. Η παράδοση βιώνεται, δημιουργείται, μεταλαμπαδεύεται και λειτουργεί ως πνευματικό αντίσωμα στην ασθένεια της γενικής αποστασίας που κυριαρχεί στην εποχή μας.
Από τους στίχους σου φαίνεται ότι έχεις πείρα των θεολογικών πραγμάτων. Τι σημαίνει για εσένα προσωπικά ο Χριστός;
Δεν μπορώ να πω ότι έχω κάποια πείρα (εμπειρία) των θεολογικών πραγμάτων, αυτό είναι κάτι υψηλό. Εμένα απλά μου ασκούν έλξη αυτά τα θέματα και ασχολούμαι μαζί τους. Την πείρα αυτή την είχαν (και την έχουν) οι Πατέρες της Εκκλησίας. Δόξα τω Θεώ, μπορείς και σήμερα να συναντήσεις αρκετούς από αυτούς τους Πατέρες και στο Άγιον Όρος και αλλού. Ο Ιησούς Χριστός για μένα είναι ο Δημιουργός και Σωτήρας του Κόσμου. Είναι ο σαρκωμένος, σταυρωθείς, αναστάς, αναληφθείς εις τους Ουρανούς της Καινής Διαθήκης. Είναι ο άσαρκος Μεγάλης Βουλής Άγγελος της Παλαιάς Διαθήκης. Είναι «… το παιδί το τρανότερο κι από τον Δία που θα γεννηθεί τρεις γενιές μετά τις δέκα πρώτες», που λυτρώνει από τα πάθη του τον προμηθεϊκό άνθρωπο του Αισχύλου. Αυτός «ο δίκαιος που δεν έπραξε την παραμικρή αδικία, αλλά πέρασε απ’ όλα τα βασανιστήρια και ανασκολοπίσθηκε», του Σωκράτη. Αυτός που ήταν ο διακαής πόθος του Κομφούκιου: «Ο Θεάνθρωπος το γνώρισμα του Οποίου θα ήταν, ότι, ήδη πριν από την γέννηση Του, θα κατείχε, την ύψιστη, την σώζουσα, την γνώση που λυτρώνει και θα έσωζε όλη την ανθρωπότητα, θα ήταν αληθινά Θεάνθρωπος». Είναι αυτός, για τον οποίον τα αρχαία κινεζικά κείμενα Τζουνγκ Γιουνγκ, έλεγαν: «Εκείνοι που είναι μακριά απ’ Αυτόν προσβλέπουν με νοσταλγία προς Αυτόν, εκείνοι που είναι κοντά Του δεν αισθάνονται κούραση σ’ Αυτόν».
Noμίζω η υπεροξυμένη πνευματική όραση των απανταχού αρχαίων λαών, ομολογεί ποιος και τι είναι ο Ιησούς Χριστός…Πρόκειται για τον λεγόμενο σπερματικό λόγο της αλήθειας. Ο Χριστός είναι λοιπόν, «η Αλήθεια που απελευθερώνει». Μια Αλήθεια, που είναι «κατάσταση», δεκτικότητα και μετοχή στο Παναπόλυτο, στο Πανυπερεύσπλαγχνο αλλά και στο Πανδίκαιο. Μια σχέση του Τέλειου Γονέα και του ασώτου τέκνου Του, που πολλές φορές μέσα και από τα «μη και τα πρέπει», διεγείρει το φιλότιμο και ότι ευγενέστερο ενυπάρχει εντός μας ώστε να μισήσουμε τα πάθη μας και όχι τον απέναντί μας.
«Όταν σπέρνεις ανέμους, θερίζεις θύελλες, νεοελληνική κοινωνία έπλασες, το πεπρωμένο που ήθελες. Αναφέρει το ρητόν: δώσω ημίν άρχοντας κατά τας καρδίας υμών, καταλαβαίνεις λοιπόν, δεν ευθύνονται μόνο οι άλλοι για αυτήν την κακοδαιμονία, θα πρέπει και μέσα στον εαυτό σου ν’ αναζητήσεις την αιτία! Δε διδάχτηκες τραγωδία, και γι’ αυτό μάλλον θα πρέπει να ζητήσεις το σχήμα: ύβρις, άτη, νέμεσις, τίσις!». Είναι η άποψή σου για τα αίτια της κρίσης;
Τα πνευματικά αίτια της κρίσης νομίζω ότι βρίσκονται στο ανθρωπολογικό επίπεδο. Κάθε είδους κρίση, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική, θεσμική στέκεται πάνω στην κρίση του προσώπου. Η ανθρωπότητα δεν είναι μάζα ατόμων, αλλά κοινωνία προσώπων. Σήμερα ζούμε την έκπτωση του ανθρωπίνου προσώπου. Δεν πρέπει να χάσουμε τον άνθρωπο. Ο καθένας μας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη του έναντι της ανθρωπότητας, θα πρέπει να αυτοπροσδιορισθεί, να αυτοκαθορισθεί ενώπιον της ανθρωπότητας, ενώπιον του Δημιουργού, ενώπιον του ίδιου του εαυτού του.
Στο «Ξόδι 2» αναρωτιέσαι: «γιατί στη χώρα που γεννήθηκαν τα υψηλά ιδανικά, σήμερα όλοι τείνουνε χείρες για δανεικά». Τι θα απαντούσες σε κάποιον που θα σου έλεγε: χρειαζόμαστε τα ιδανικά, αλλά δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς δανεικά;
Δυστυχώς από ότι φαίνεται δεν είχαμε ιδανικά για αυτό καταλήξαμε να γυρεύουμε δανεικά. Όμως νομίζω ότι αν βάλουμε την προτεραιότητα στα ιδανικά θα βρεθούν και τα δανεικά.
Μπορεί η κρίση να αποτελέσει έμπνευση;
Βεβαίως. Η κρίση, το στρίμωγμα, η θλίψη μπορεί να αποβεί πηγή εμπνεύσεως σε κάθε επίπεδο του ανθρώπινου «είναι», στην τέχνη, στην επιστήμη, στην πολιτική, αλλά μπορεί κυρίως να καταστεί έμπνευση ζωής. Μπορεί να γίνει ένα εφαλτήριο για αναζήτηση του αληθινού νοήματος ζωής. Η έλλειψη των υλικών αγαθών μπορεί να μας οδηγήσει στον Αγαθό. Και επιτέλους θα πρέπει να σταματήσουμε αυτήν την ευδαιμονοθηρία και να καταλάβουμε ότι «τα αγαθά κόποις κτώνται».
Πόσο εύκολες είναι οι συνεργασίες στο μουσικό χώρο; Θα ήθελες να μας μιλήσεις για τη συνεργασία σου με το Σταμάτη Σπανουδάκη;
Αν υπάρχει καλή διάθεση όλα μπορούν να γίνουν. Οι συνεργασίες στον μουσικό χώρο, ειδικά στις μέρες μας που το διαδίκτυο έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας είναι ιδιαίτερα εύκολες. Υπάρχουν δίσκοι που γράφονται πλέον αποκλειστικά εξ αποστάσεως, χωρίς να απαιτείται να έρθουν οι συμμετέχοντες σε επικοινωνία εκ του σύνεγγυς. Αυτό όμως είναι άλλο θέμα.
Θα σου μιλήσω για τη συνεργασία μου με τον Σταμάτη Σπανουδάκη, που όπως και να το κάνουμε, θεωρώ ότι έχει ένα ειδικό βάρος παραπάνω. Η ιστορία έχει ως εξής. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 στριφογύριζε στο μυαλό μου η ιδέα για τη δημιουργία ενός mash up δίσκου (εις την «καθ’ ημάς» νόρμα) στο πνεύμα του «The Rapsody Overture: Hip Hop Meets Classic …» και του «S&M», του δίσκου που είχαν κυκλοφορήσει οι Metallica σε συνεργασία με την Συμφωνική Ορχήστρα του San Francisco. Αρκετά χρόνια αργότερα, καλοκαίρι του 2006, βρέθηκα σε μία συναυλία του Σταμάτη Σπανουδάκη στο Ηρώδειο, όπου άκουσα μία διασκευή του «Κύριε Ελέησον» με electro στοιχεία, διασκευή που είχε κάνει ο Σταμάτης ειδικά για εκείνη την βραδιά. Συνειδητοποίησα τότε με την αρωγή ποίου θα μπορούσε να υλοποιηθεί η ανωτέρω ιδέα! Τώρα, το κατά πόσο πέτυχε το εγχείρημα, θα το κρίνουν βέβαια οι ακροατές. Για μένα, αυτός ο δίσκος με τον Σταμάτη είναι η σημαντικότερη συνεργασία της μουσικής μου πορείας. Αυτό που κρατάω από αυτή τη συνεργασία, πέραν της εμπειρίας φυσικά, είναι και η φιλία· γιατί διατηρήσαμε επαφή και μετά το πέρας των ηχογραφήσεων.
Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδιά σου;
Προς το παρόν «αγρανάπαυση». Νιώθω ότι χρειάζομαι μία περίοδο αποχής το θέρος, για να «μαζέψω» τον νου μου που υπέστη διάχυση τον χειμώνα σε διάφορα πεδία της καθημερινότητας.
Στη χρονιά που διανύουμε έκανες αρκετές συναυλίες. Τι υπάρχει στο πρόγραμμα από δω και πέρα;
Το Σάββατο στις 26 Μαΐου θα εμφανιστώ μαζί με τον παλιό μου φίλο τον Σκηνοθέτη, μέλος της ιστορικής μπάντας F.F.C., στο Antart στη Γλυφάδα. Το Αntart, είναι ένας νέος μουσικός χώρος, ιδιαίτερα προσεγμένος στη διακόσμηση και στο όλο στήσιμό του. Προσωπικά θεωρώ ότι είναι, αν όχι η καλύτερη, τουλάχιστον από τις καλύτερες, μουσικές σκηνές στην Αθήνα αυτήν τη στιγμή.
Σ’ ευχαριστούμε πολύ.
Ευχαριστώ πολύ για την φιλοξενία! Καλή συνέχεια και καλή Δύναμη!
