Του Γιώργου Λεκάκη
Από την αρχαία ελληνική πόλη Κανύσιον της Απουλίας της Μεγάλης Ελλάδος / Magna Graecia, στην Νότια Ιταλία, του 3ου αιώνα π.Χ. είναι το εκπληκτικό, φανταστικό αγγείο (ύψους 50,2 εκατ.) με την μορφή μιας κομψής γυναικείας κεφαλής, που… δυστυχώς… ξεπουλιέται από την ArtemisGallery, στις 5 Απριλίου 2018…
Το λεπτό, ωοειδές πρόσωπό της έχει ένα πτυχωτό πηγούνι, ωραία χείλη σε σχήμα καρδιάς, έναν λεπτό ρινικό λοβό και κολλημένα μάτια, σε σχήμα αμυγδάλου με βλεφαρίδες! Οριοθετημένες με μαύρο χρώμα. Φορά ακτινωτό διάδημα – ηλιοστέφανο – που στα χριστιανικά χρόνια έγινε φωτοστέφανο! Αυτό συνεπάγεται απολλώνεια-ηλιολατρεία. Πάνω από το πρόσωπό ξεπετάγεται μαγικά κι αινιγματικά άλλη μια γυναικεία μορφή, με ένα σφιχτά τυλιγμένο ιμάτιο επάνω από έναν μακρύ χιτώνα με πτυχώσεις, με καμπύλο σώμα, και επίσης ένα διάδημα στα μαλλιά της. Και ένα ανθισμένο λουλούδι με μεγάλα πέταλα που επεκτείνονται επάνω από το κεφάλι της. Μια υψηλή λαβή με ραβδώσεις συνδέει τους ώμους, το κεφάλι της στο πίσω μέρος του κεφαλιού.
Ροζ και λευκές χρωστικές παραμένουν στην επιφάνεια του αγγείου… Το ροζ είναι ένα από τα μοναδικά χρώματα, που βρίσκονται σε αυτά τα αγγεία του Κανύσιου!
Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό δείγμα αρχαίας ταφικής τέχνης!
Το Κανύσιον (> Canosa, Canaus) ήταν ένα σημαντικό κέντρο του εμπορίου κεραμικής και αγγειοπλαστικής όταν ήταν ελληνική πόλις. Ιδρύθηκε από τον ομηρικό ήρωα και βασιλιά του Άργους, Διομήδη.
Ο Διομήδης απέσπασε από τους θεούς ασφαλή επιστροφή στην πατρίδα, κατά την επιστροφή του από την Τροία. Αλλά η θεά Αφροδίτη δεν ξέχασε ποτέ το βέλος του, που της έσκισε το δέρμα στην Τροία. Έτσι, μόλις έφθασε στο Άργος, είδε την σύζυγό του, να έχει ξανα-ερωτευθεί και ξανα-παντρευθεί! Στην θέση του βασίλευε ένας νεαρός άνδρας, ο σύζυγος της… συζύγου του! Ήταν η εκδίκηση της θεάς του Έρωτος!
Έτσι ο… πρώην βασιλιάς Διομήδης έφυγε, με τους συντρόφους του, για την Ιταλία, όπου ίδρυσε δύο νέες πόλεις…
Εκεί ο Διομήδης αντιμετώπισε – για δεύτερη φορά – τον παλαιό του εχθρό του, Αινεία (θα τον είχε σκοτώσει στον τρωικό πόλεμο, εάν δεν παρενέβαιναν η Αφροδίτη και ο Απόλλων!). Οι κάτοικοι του Λάτιου επισκέφθηκαν το παλλάτι του Διομήδη, με σκοπό να πείσουν τον διάσημο ήρωα να ηγηθεί των στρατευμάτων τους, εναντίον του Αινεία. Ο Διομήδης απορρίπτει την προσφορά τους. Ισχυρίζεται ότι έχει ήδη θανατώσει πάρα πολλούς Τρώες! Και ότι ο σκοπός της άφιξής του στην Ιταλία, ήταν να ζήσει ειρηνικά το υπόλοιπο της ζωής του (βλ. Βιργ. «Αινειάς»). Η Διώνη, η μητέρα της Αφροδίτης, περιθάλπει την τραυματισμένη από τον Διομήδη κόρη της, και της λέει: Όποιος τα βάζει με τους θεούς, δεν ζει για πολύ (βλ. Όμ. «Ιλιάς»). Πάντως η θεά Αθηνά εγγυάται στον Διομήδη την αθανασία, η οποία προοριζόταν εξ αρχής για τον πατέρα του. Έτσι ο ήρως Διομήδης έγινε θεός. Και στην Ιταλία λατρευόταν με διάφορες ονομασίες. Τόσο πολύ πέρασε στην ιταλική παράδοση ο Διομήδης, που στην Θεία Κωμωδία, ο Δάντης τον συναντά στον 8ο κύκλο της Κολάσεως, όπου βρίσκεται μαζί με τον Οδυσσέα, καταδικασμένος αιώνια να είναι εγκλωβισμένος σε φλόγες…
Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ανθρώπινη παρουσία στο Κανύσιο από την 7ηχιλιετία π.Χ. όταν εγκαταστάθηκαν Πελασγοί. Τα πεδία της Διομήδειας (του Διομήδη) ήταν ένα από τα κέντρα των Δαυνίων, κατά την Νεολιθική περίοδο (6η – 4η χιλιετία π.Χ.). Στην πεδιάδα Ofantina του ποταμού Αυφίδου, έχουν αποκαλυφθεί κτήρια και τάφοι πλούσιας αριστοκρατίας, που φαίνεται ότι σχετίζονται με αυτήν την ομάδα! Οι ανασκαφές έχουν ανακαλύψει επίσης πολλά που μοιάζουν με ετρουσκικά!
Η πόλις περιήλθε στην ρωμαϊκή κυριαρχία το 318 π.X. Επί Αντωνίνου του Ευσεβούς ελέγετο Colonia (= αποικία) Aurelia Augusta Pia. Τον 6ο μ.X. αιώνα ήταν ακόμη σημαντική πόλις της Απουλίας. Οι κάτοικοί της διετήρησαν την ελληνικότητά των επί μακρόν! Τα διασωθέντα νομίσματα και αγγεία της πόλεως φέρουν ελληνικές επιγραφές! Του Κανυσίου διεσώθη η νεκρόπολις, το υδραγωγείο, ερείπια πύλης, αμφιθέατρο, φρούριο, κ.ά. παρά την νυνΚανόζα ντι Πούλια, στον νομό του Βάριου (νυν Μπάρι)… Γνωστή και για τον καθεδρικό ναό της, του 12ου αι.
Οι αρχαίοι Έλληνες τεχνίτες της, λοιπόν, εκεί παρήγαγαν πραγματικάμοναδική αγγειοπλαστική. Εντελώς διαφορετική σε στυλ διακόσμησης από προηγούμενες και γειτονικές παραδόσεις.
Αλλά μια μοναδικότητα ακόμη είναι ο ανοικτός πυθμένας του αγγείου! Υποδηλώνει, ίσως, ότι αυτό έγινε αποκλειστικά για επιτύμβιες χρήσεις. Στην αρχαία ελληνική πρακτική, ένα απύθμενο / άπατο αγγείο, όπως αυτό, ετοποθετείτο επάνω σε έναν τάφο και έβαζαν προσφορές, όπως κρασί, που φυσικά χυνόταν… Το έθιμο να χύνεται κρασί επάνω από έναν τάφο, εξακολουθεί και σήμερα στους Έλληνες! Άλλα αγγεία, όπως αυτό που ξεπουλιέται, δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ! Αλλά αντίθετα θάφτηκαν στον τάφο, δίπλα στον αποθανόντα, για να μας φανερώσουν αυτό το έθιμο και να αποδείξουν την συνέχεια του ελληνισμού…
Η «προέλευσή», του, όπως μας λεν, είναι από «ιδιωτική συλλογή της Φλόριντα, που το απόκτησε από το Christies Νέας Υόρκης, τον Ιούνιο 2011 (πώληση 2450, παρτίδα 117), από πρώην ιαπωνική συλλογή, του 1980»!.. Εκτιμάται 14.000 δολλ.
Το αγγείο είναι απύθμενο, όπως απύθμενο είναι και το θράσος των ξεπουλητάδων και των αρχαιοκαπήλων…
