«Τα δύο υποδηματάκια, ή τα δυό ποδηματάκια»
Από τη Μάγδα Αναγνωστή*
Οταν στα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να γράφεται λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους από Ελληνες, όπως θα ήταν αναμενόμενο, χρησιμοποιήθηκε μια όχι και τόσο, απλή καθαρεύουσα σαν γλώσσα, στην οποία εκφράστηκαν συγγραφείς όπως ο Λέων Μελάς (1812-1879), με τον περίφημο Γεροστάθη του, ή ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), με τον πασίγνωστο Λουκή Λάρα.
Η ίδια γλωσσική μορφή ακολουθήθηκε εύλογα και στις μεταφράσεις. Σύντομα όμως θα αρχίσουν να γράφονται κείμενα στη μιλούμενη γλώσσα. Ηδη στα 1897 δημοσιεύονται «Οι φυλλάδες του Γεροδήμου» του Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), αφιερωμένες «στα αγαπημένα μου Ρωμιόπουλα». Στα 1910 ιδρύεται ο Εκπαιδευτικός Ομιλος και γρήγορα βάζει μπροστά την περίφημη σειρά του «Βιβλία για τα Ελληνόπουλα», για την οποία τέθηκαν οι εξής στόχοι:
«τα βιβλία θα έχουν λογοτεχνική αξία»,
«θα παίρνουν το υλικό τους από την εθνική ζωή… και τον φυσικό κόσμο»,
«θα είναι πρωτότυπες ελληνικές ιστορίες ή και ξένα κλασικά έργα»,
«θα είναι γραμμένα στη δημοτική μας γλώσσα».
Η απόσταση από την ακραία καθαρεύουσα μέχρι τη διαμορφωμένη λογοτεχνικά δημοτική διανύθηκε με ταχύτητα, αν και όχι πάντα εν… ειρήνη.
Νομίζω πως το παράδειγμα του Αριστοτέλη Κουρτίδη (1858-1928) είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό. Ο σπουδαίος συγγραφέας, μεταφραστής και παιδαγωγός ξεκίνησε γράφοντας κατά το ειωθός στην καθαρεύουσα και κατέληξε ένας από τους ισχυρότερους υποστηρικτές της δημοτικής, μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την ατομική του πορεία και δι’ αυτής γενικότερα την εξέλιξη της γλώσσας στην παιδική λογοτεχνία.
Στα 1883 ο Κουρτίδης εκδίδει τα «Παιδικά Διηγήματα» (εκδόσεις Κορομηλά). Είναι μια… ταπεινή έκδοση, σε μικρό σχήμα και χωρίς εικονογράφηση, και έχει ως πρώτο στη σειρά το διήγημα «Τα δύο υποδηματάκια», το οποίο αρχίζει ως εξής: «Μέσα εις μίαν αυλήν ήσαν δύο μικροί οικίσκοι…»
Στα 1902 γίνεται η δεύτερη έκδοση από την Εστία, σε μεγαλύτερο σχήμα και με πλούσια για την εποχή εικονογράφηση από τη Θάλεια Φλωρά (-Καραβία). Το διήγημα τιτλοφορείται πάντα «Τα δύο υποδηματάκια» και έχει την εξής αρχή: «Μέσα εις μίαν αυλήν ήσαν δύο μικρά ξύλινα σπιτάκια…»
Στα 1925 εκδίδεται για τρίτη φορά, πάλι από την Εστία, πανόδετο, με ωραίο art nouveau εξώφυλλο, και προστίθενται επιπλέον εικόνες από τον Φρίξο Αριστέα. Το διήγημα επιγράφεται πλέον «Τα δυό ποδηματάκια» και ξεκινά: «Σ’ έναν αυλοπερίβολο δεξιά κι αριστερά ήταν δυό μικρά ξύλινα σπιτάκια…»
Θα πρέπει να τονίσουμε πως στην εξέλιξη αυτή εξαιρετικά σημαντικός ήταν ο ρόλος μιας πλειάδας γυναικών – συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας, οι οποίες εμφανίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα, όπως η Ιουλία Δραγούμη (1858-1937), η Αρσινόη Παπαδοπούλου (1853-1943) και φυσικά η Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941). Το βιβλίο της «Για την Πατρίδα», ο μύθος του οποίου ξετυλίγεται στα χρόνια του Βουλγαροκτόνου, φιγουράρει στο Νο 2 της σειράς του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1913), ενώ στο Νο 5 (1915) συναντούμε το «Παραμύθια και άλλα», που περιλαμβάνει και ιστορίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Το Μακεδονικό έχουν ως θέμα και άλλα βιβλία της: «Ο Μάγκας», «Τα μυστικά του βάλτου», «Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου». Ακόμη και το περίφημο «Παραμύθι χωρίς όνομα», με αλληγορικό βέβαια τρόπο. Τα Ελληνόπουλα τα αναγνώρισαν και τα αποδέχτηκαν ως όντως βιβλία για κείνα. Εκδόθηκαν δεκάδες φορές το καθένα, κυκλοφόρησαν σε χιλιάδες αντίτυπα επί έναν αιώνα και συνεχίζουν να διαπαιδαγωγούν τα αγόρια και τα κορίτσια της Ελλάδας. Και τώρα και πάντα.
*Αρχιτέκτων – συγγραφέας
